:

Die Schreinmadonna

:

Fries, Walter

:

historia sztuki ; historia sztuki sakralnej ; kultura religijna późnego średniowiecza ; przedstawienia dewocyjne ; Madonny szafkowe ; Madonny szafkowe - symbolika ikonograficzna ; Madonny szafkowe zakonu krzyżackiego ; ikonografia chrześcijańska ; ikonografia Matki Bożej ; tryptyki ; Fries, Walter (1890-1934)

:

Die Schreinmadonna (Norymberga, 1929) - publikacja (przedruk z Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums za okres 1928-1929) z zakresu historii sztuki, której tematyka dotyczy przedstawień dewocyjnych (niem. Andachtsbils) w postaci Madonn szafkowych (niem. Schreinmadonna), w opracowaniu niemieckiego historyka sztuki Walter Friesa (1890-1934). W materiale, uzupełnionym dokumentacją fotograficzną autor poddaje szczegółowemu opisowi kilka wybranych figur Madonn szafkowych, podejmując m.in. próbę interpretacji ich symboliki ikonograficznej. Kultura religijna późnego średniowiecza, w której silnie rozwinął się wątek oddziaływania na zmysły wiernego, wytworzyła na ten użytek wiele dzieł sztuki. Są to przedmioty, których zadaniem – poza pogłębianiem uczuć religijnych – było wchodzenie w grę z wiernym, zmuszanie go do manipulowania, przemieszczania się dookoła nich i oglądania z różnych stron. Należą do nich powstające od końca XIII w. Madonny szafkowe. Z początku wytwarzane na terenie Francji (pierwsza znana rzeźba tego rodzaju pochodzi z Bounon) rozprzestrzeniły się na całym Starym Kontynencie, a ich szczególny rozkwit przypada na XIV i XV w., kiedy to wzmagał się kult maryjny. Madonna szafkowa to rodzaj figury Madonny z Dzieciątkiem, w której wykorzystano mechanizm pozwalający na manipulowane jej formą. Front rzeźby podzielony jest na dwie części zamontowane na zawiasach w taki sposób, że można nimi poruszać jak drzwiczkami. Z zachowanych obiektów znane są dwa warianty zastosowania takiego mechanizmu. Pierwszy z nich to Madonna, której całe ciało podzielone jest na dwie połowy. Drugim, zdecydowanie rzadszym wariantem, jest figura, w której drzwiczki zajmują jedynie obszar klatki piersiowej. Po otwarciu rzeźby, we wnętrzu ukazywał się widzowi jeden z trzech wariantów ikonograficznych, którego występowanie charakterystyczne było dla danych obszarów geograficznych. W literaturze przedmiotu przyjęto podział Madonn szafkowych na trzy zasadnicze typy tematyczne ze względu na przedstawienie zawarte we wnętrzu rzeźby. Dwa z nich to Madonny, które po rozpostarciu skrzydeł ukazują ciąg scen narracyjnych – życie Marii związane z tajemnicą Wcielenia Syna Bożego lub sceny pasyjne połączone z udziałem Marii w dziele zbawienia. Trzeci z typów, który jest spotykany najczęściej, to Madonna, we wnętrzu której przedstawiona jest Trójca Święta pod postacią Tronu Łaski otoczona – w zależności od danego z czterech podtypów – dodatkowymi przedstawieniami na wewnętrznych stronach skrzydeł. Pierwszy z podtypów charakteryzuje się ukazaniem sceny zwiastowania. Podtyp ten spotykany jest najczęściej we Francji oraz na terenie Świętego Cesarstwa Rzymskiego i należy do najstarszych wariantów Madonn szafiastych. Drugim podtypem z umieszczoną centralnie sceną Tronu Łaski jest rzeźba, na której skrzydłach przedstawione są anioły adorujące scenę główną. Typ ten występował głównie w środkowej Europie. Trzeci z podtypów to kombinacja umieszczonego pośrodku przedstawienia Tronu Łaski ze scenami Pasji lub życia Chrystusa po wewnętrznych stronach skrzydeł. Czwartym podtypem, który występował na terenie Państwa Zakonu Krzyżackiego, jest Madonna szafkowa, we wnętrzu której, na skrzydłach, ujęte są postaci adorujących Trójcę Świętą donatorów. Analizie i opisowi poddane zostały m.in. unikalne figury Matki Bożej z Elbląga, Sejn, Klonówki, Lubiszewa Tczewskiego, Norymbergi, Paryża etc.

:

1929

:

Druck von Volkhardt & Wilbert

Place_of_issue:

Nürnberg

:

książka

:

KD.299

:

ger

Prawa:

Domena publiczna (public domain)