Dissertatio Historico-Physica,
DE
INSULA NATAN-
TE GERDAVIENSI-
Vulgo
Schwimmbruch
Quam
DIVINA ASSISTENTE GRATIA,
RECTORE MAGNIFICENTISSIMO,
SERENISSIMO atq, EXCELSISSIMO PRINCIPE AC DOMINO,
DOMINO FRIDERICO
WILHELMO,
REGNI PRUSSIAE ET ELECTORATUS
BRANDENBURGICI HAEREDE, &c.&c.&c.
IN REGIA PRUSSORUM ACADEMIA,
consentiente amplissima facultate philosophica,
publicae ventilationi subjiciunt,
PRAESES,
M CHRISTIANUS MASECOVIUS,
Regior. Alumn. & Commun. Conviet.
Inspect. secund.
ET RESPONDENS
CHRISTIANUS FRIDERICUS Rast
Reg. Pruss.
IN AUDITORIO PHILOSOPHICO
Anno MDCCVII. d. februar.
REGIOMONTI, Typls REUSNERIANIS.
VIRO
ILLUSTRISSIMO atq excellentissimo,
DN: ERNESTO SIGISMUNDO,
Sac. Rom. Imper.
Comiti a Schlieben
In Aula S.R.M. in Prussia Camerario splendidissimo,
Praefecto in Neuhausen & Labiau meritissimo,
Nec non
Praefecturarum Gerdaviensis & Nordenburgensis Gubernatori
Haereditario, Terrarum Birckenfeld/ Glaubitten &c.
Domino Haereditario,
PATRONO MEO GRATIOSISSIMO.
Ut &
VIRO
GENEROSISSIMO atq EXCELLENTISSIMO,
DN: GEORGIO ADAMO
de Schlieben
Sac.Reg.Majest. in Prussia
Supremo Rerum Venaticarum per Districtum Sambiensem &
Lituanicum Magistro, Praefecturarum Gerdaviensis & Nordenburgensis
Gubernatori Haeredirario,
Domino Haereditario in Sanditten Klingbeck
	EVERGETAE MEO SUMMO.
VIRI
TErra natans una quae quondam Gerdavienses
Cingebat massa, nunc quasi scissa
meat,
Et tacito eloquio quam sensim singula
perdat
Tempus edax rerum significare cupit.
Ne discerpatur prorsus ferventibus undis,
Maturam lacero syrmate poscit opem.
Hanc tu NOBILE PAR praebes, dum 
remige penna
Illi seclorum per mare pandis iter.
Sive natans igitur manet insula, sive 
fatiscet,
Circa te laudis splendida gaza natat.
Gratulab. applaudebat
M. Michael Hoynovius,
Scholae Palaeopolit.Rector.
CUncta per aerios volvuntur 
corpora tractus,
Qua liquidum moles fervida
tranat iter
Innatat Oceani tellus innabilis undis:
Quam colimus, fertur vortice terra suo.
Quae, Gerdave, tuas conto natat acta per
undas
Insula, maternum Nata imitatur opus.
Dum per Avi Patrisque pios ruis impiger
ausus,
Major Castaliis laus Tua nabit aquis.
His versiculis Doetissimo Dno. Respondenti avitae laudis
gloriam ominatur gratulab,
M. Michael Stobaeus.
Pro Rect. Palaeop.
Es ruhme Spanien den stillen Gaudian,
Der in der Erden Bauch verborgne Gange heget;
Es ruhme seinea Baum die Insul Cimbuban,
Der/wenn er abgehaun / sich von der Stell beweget;
Es

Es ruhme sich Pozzol der heissen Wasser=Fluht
Die durch so manche Quell viel Krancken Leuten nusset;
Es mag Sicilien bewundern jene Gluht
Die ihm der Mongibell aus seinen Adern spritzet.
Es ruhm was sonderes bald dis/ bald jenes Land/
Und das Harpasens Fels von seiner Stelle weichet
So bald er nur geruhrt von eines Menschen hand;
Und das Olympus Spitz das Wetter nie bestreichet.
Es sey vor langer zeit von Delos dis erzehlt/
Das diese Insul sey im Meer herumgezogen/
Das sie bald diesen Ort/ bald jenen sich erwehlt/
hat doch das Alterthum und hier und dort betrogen:
Doch wer von Seltenheit ja etwas schauen will
Der geh nach Preussen hin/ und sey die Insul schwimen/
Als die nur stille liegt wenn Wind und Wetter still/
So wird er auch gar leicht Dir suchen beyzustimmen.
Indessen wunsch ich heyl zu diesem deinem Fleis/
Das DU in Studien mogst immer weiter gehen/
Und nach gehabter Muh und wollgesaltznem Schweis
Ein festgesetztes land der Gluckes=Insuln sehen.
Durch diese zeilen hat seinem Bruder gratuliren/
und zu fernerem Fleis ausmuntern wollen
Georgius Sigismundus
L.L. Stud.
VIRI
ILLUSTRISSIME , GENEROSISSIMI
atq EXCELLENTISSIMI, DOMINI
gratiosissimi.
HAncce Dissertationem Academicam de Insula
Natante, aut nemini aut lllustrissimo
 & Generosissimo nomini vestro inscribendam
esse duxi. Gravis certe causa fuit, quae ad
hanc devotionem animum meum impulit.
Vestra enim ditio est, quae lacu quodam hanc insulam
(apud exteros quoq scriptores decantatam ) tenet ,
mihiq disputandi materiam suppeditavit.
Vobis itaq solis, Illustrissime, Generosissimi atq
Excellentissimi Domini, haec debetur Dissertatio,
a vestri stemmatis jubare fulgidissimo , maximum
claritatis decus mutuatura. Hinc qua pos-
):( 2	sum
sum animi submissione,hanc Vestram Vobis offero,
Vestro Patrocinio subjeetissime commendo, eamque
ut Vultu sereno & animis benevolis dignemini ,
obnixe rogo; Sinite interea Patroni gratiosissimi,
sinite, ut hac insula natante, tanquam
cortice mihi uti liceat, cujus beneficio ad patentissimum
gratiae & favoris Vestri sinum appellere
possim, Coeterum ut fortunam nunquam fluctuantem
sed stabilem semper atq immutabilem
imo talem experiamini, quam prisci stemmatis
vestri hoereditaria virtus jure meretur, est quod
Divinum Numen supplex oro atq Veneror.
ILLUSTRISSIMAE atq GENEROSISSI-
MARUM VESTRARUM EXCELLENTIARUM
devotissimus
CHRISTIANUS FRIDERICUS Kast
Respondens.
DE INSULA Natante in lacu Gerdaviensi in Prussia
dissertationem aliquam conscribere, operaa pretiu
ducimus,tura quod hujus generis insulae haud
omnibus in locis communes sunt, tum quod
omnes curiosi spectatores, quotquot eam contemplati sunt,
simul ejus essentiam summa admiratione excepere. Ex quibus
viri multi fuere, & summa autoritate, & omni eruditione
conspicui. Praeterea hac probe conspeeta, & de aliis insulis
natantibus eo accuratius judicare poterimus, quarum insigne
catalogum exhibent: Clarissimus Dn. Becmannus in Histor.
Orb.Terrar.Cap.V. de Histor. Insul, pag.151. Majolus in Dieb.
Canicul. Colloqv. XIV. & XVIII. Athanasius Kircherus in
Mund. Subterran. Part.I. Lib.V. Cap. II. Consect. II. Happelius
in Curiosis Relat. part. 1. pag. 797.798. & 799. & alii plures.
Quae meditatio vel hac de causa haud injucunda erit,quoniam
eadem aliqua ex parte pulchros pulchrae naturae contemplari
& admirari poterimus effectus. Atq; quantumvis
insula ista,de qua acturi sumus,jam paulatim deficiat, in cujus
defectus causas etiam in dagaturi sumus; tamen hoc a proposito
nostro nos dimovere non valet, sed potius ad illud eo
magis insligat, perinde ac veluti alias & moriturorum effigiem
desiderare solemus, qua perpetuam eorum memoriam
conservare studemus.
§ II. In genere circa definitionem Insulae Natantis
haud anxie laborabimus,cum quilibet, qui, quid insula sit ex
Geographicis novit, simul, quid fluitans insula sit, ignorare nequit.
Contenti sumus definitione ,quam Athanasius Kircherus
modo citato loco hisce apponit verbis: Insulae natantes
sunt, in lacubus terrestres, ex varia levioris & viscosae materiae
miscella aggestae portiones, qua a vento hinc inde agitatae,
nullo loco firmae fixaeq sunt. F.t quomodo haec insula sese habeat,
in sequentibus satis dilucidabitur.
A	§.III
§. III. Tria cumprimis nobis in hoc proposito investiganda
veniunt. l.Ortus hujus insulae; II. ejusdem Conditio
& III. Defectus. Ortum quod concernit, duo circa illum
consideranda habebimus, nimirum I. Tempus, quo insula
haec esse coepit, & II. Causam Efficientem,per quam esse coepit.
Ratione prioris, temporis nempe, annus, mensis aut dies,
quo orta est Insula haec Gerdaviensis,difficulter poterit ostendi.
Mirum enim sane, nullum scriptorem Prussum de eadem
quidpiam consignasse, ne quidem B.M. Hartknochium,qui
tamen accuratissimus & curiosissimus rerum Prusticarum est
observator & consignator. F.quidemhic in seiner Preuschen
Cronica pag.399. ex Hennenbergero pag.139. aliqua habet de
Gerdavia. Quippe refert, nobilem Prussum fuisse, nomine
Gerdavia, a quo urbs haec nomen Gerdavia recepit, qui, quod
erat factus Christianus, multa incommoda a Gentilibus perpetius,
cum conjunge & literis Regiomontum sese contulit,
postquam ante arcem Vulcano consecrasset. Anno vero 1312.
arcem aliam ab Henrico ab Eysenberg aedificatam esse una
cum urbe penes eam, tradit. Sed hac occasione hic Autor
neque lacus Gerdaviensis, neq; insulae in hac natantis facit
mentionem. Neutrius quoq; mentionem injicit, ubi in eodem
tractatu statim ab initio pag. 9. agit de Lacubus, fluminibus
ac Insulis Prussiae. Fortassis haec causa est, quod ex professo
de Insulis ac lacubus Prussiae hoc loco agere non instituerit.
Sed Hennenbergerus peculiarem Traetatum habet: Von den
SEE=Strohmen und Flusser Nahmen / welche in den Preuschen
Mappen Verzeignet sind / in quo fluvium Ometam, Gerdaviam
circumfluentem pag.17. hisce describit verbis: omet fl.
R.12. Kommt und Dringfort auff Gerdauen zur Allenburg in
die Apte und folgends in die Alle. Potuisset hac occasione &
lacum nominare in eaq; fluitantem insulam, sed nec 
Hennenbergerus id fecit, nec ante ipsum quispiam alius. Fortas-
	fis
sis argumentum est, eo tempore nec lacum Gerdaviensem,nec
in eo Insulam natantem extitisse. Verum hic sese offert aliqua
objectio : In delineatione Prussiae Geographica, cujus
Autorem Casparum Hennenbergerum dicit M. Hartknoch
in seiner Preuschen Cronica, prope ad arcem Gerdaviensem
duplex lacus haud obscure est expresso. Cui occurrimus hoc
modo: Forte eo tempore cumprimis ab una parte, Orientali
nempe, extitit, ita tamen, ut non fuerit alicujus momenti
uti nunc est,quippe in eo sat aquae non fuit ad molae movendas
rotas, sicuti in sequentibus videbimus. Si vero fuisset, uti nunc
est & insula ornato; profeeto nec Hennenbergerus, nec alii
ante eum illam silentio praeteriissent. Probabile enim non est,
eum,qui de Prussiae lacubus ac Insulis ex professo agit, omniu
maxime admirandum silere potuisse. Quantum nobis constat,
extraneorum tres sunt, hujus insalae mentionem qui fecere.
Quorum primum est Becmannus,qui cit.loc.&pag. haec
de Insula Gerdaviensi habet: Alia (natans Insula) iterum in Lacu
Borussiae ad oppidum Gerdavven, qvam congruo naturae suae nomine 
das Schwimmbruch / & das Schwimmbroeck vocant, ac
Longitudinem CCCL. & Latitudinem CCL passuum habet. Incolae
sicubi appellit, armenta sua in eam abigunt, quae , si contigerit
eam a vento rursum alio propelli, tam diu hic morari oportet,
donec alio iterum appulerit. Et quotiescunq; Prussus olim eum
accessit, toties ex eodem conditionem hujus insulae quae sivit,
illamq; nescientes,ceu minus curiosos affabili risu excepit,deinde
locum hunc citavit & latine reddidit Happelius in Curios.
Relat.part.1.p.799. Denicjj libellus est, cujus Tit. Europaischer
Wanders-Man/Autor vero Godfrid Kirchen,qui p.64. circa
finem haec suppeditat: Zu Gerdauen / Welches ein klein /stadtlein
in Preussen / ist merckwurdig das Schwimbruch / oder Stuck
Landes / darauff 100. Stuck Vieh meiden konnen / und von dem
Wind hin und her getrieben wird / worauff ich selbsten gewesen.
A 2	§.iv.
§. IV. F.x hisce patet,tempus,quo haec Insula Natans orta
sit, praecise determinari non posse. Dici tamen probabiliter
potest, ante annos 100. nondum extitisse, quippe ejus, ceu rei
minime vulgaris,ad minimum unus autor ex tot multis mentionem
injecisset. Sed post tempora Hennenbergeri demum
exordium suum sumpsisse,praesumi potest. Utut autem tempus
ortus hujus insulae exacte definiri nequeat, videtur tamen
ejusdem Causa Efficiens omnino investigari posse.
Qua in re per omnia non audimus illum Philosophum apud
Majolum disserentem, qui insularum ortum, neglectis secundis
causis, aut iis obiter tantum adductis,primae & universali
causae, Deo, unice adscribere velle videtur. Verba ejus in
Dieb. Canicul.Colloqv.XIV. fere ab initio sic sese habent:
Omnia, quae sunt in rerum natura. Dei sane opera sunt: ideo
contingere possunt in mari multa, quae natura ipsa operatur, vt
depressis fluctibus fiant insulae, aut aueta agestaq, terra, neg, enim
nobis constat, qua lege, quaq ratione insulas Dem creaverit.
Sequitur vero, operam impendamus, quousque nos in causam
efficientem nostrae insulae penetrare possimus.
§. V. A Gerdaviensibus ex traditione suorum antecessorum
demortuorum refertur, olim fluvium tantum, nomine
Ometam A. sive obemitte, haud amplum praeterfluxisse
Gerdaviam, a meridie Orientem, fluentemq; circum Gerdaviam
a parte ista, quae vergit ad Occidentem, & post rursum versus
Orientem sese reflectentem, sicuti ex inspectione iconis facile
apparet. Quandoquidem ero contigit, ucprope ad alteram
arcem mola B. aedificaretur, aqua vero ista ad rotas
agitandas non sufficeret, per artem eam augmentare operam
navarunt. Nimirum a parte altera inhibuere fluvium
ometam per elevatum aggerem & cataractam, ne naturalem
fluxum ulterius continuare posset, uti Litera C ostendere
potest. Quo & forte etiam concurrente vi pluviarum im-
briumq;
briumq; factum, ut mirum in modum excreverit aqua,vento
vero tandem repulsa sit, ut sua ubertate partem istam B. ,ubi
mola conspicitur, implere potuerit. Qua violentia aquae factum
quoq; creditur, partem aliquam terrae, quam Lit.D. notat,
disruptam esse, eamque insulam natantem postmodum
extitisse.
§. VI. Atq; hanc rationem ortus de nihilo minime esse,
facile demonstrari potest. Primum enim neminem fugere
potest ingens per aquas ventorum effectus. Naves enim
citissime abripit, fluctibus eas vel in mille partes concutit,
densissimos aggeres diruit, saepe integras regiones atterit vel 
absorbet. Ita Scaldaviam & Scuven, maris saevitia in dies atteri,
scribit Becmannus in Not. Orb. Terrar. pag.132. sine dubio
venti vehementia suscitata. Vid.hanc in rem Autor Tractat.
Les de lices des Pais-Bas p. 401. Insignem quoq; effectum vento
ae tempestatis describit qvispiam, in Tract. Gallico,cui Tit.
Les delices de la Hollande,contigisse urbi Hoorn in Septentrionali
Hollandia pag. 127. hisce verbis: En l’ An. 1557. les digues
s estant rompiies par l’ effort d’ une tempete la ville se trouva
si remplic d’ eau, qu on crut qu' elle alloit perir. Neq; tantum
tantus effectus est venti per aqvam, ubi fluvius naturalem
fluxum tenet, sed & contra, ubi hic vento agitur. Id qvod
apparet vel ex eo, qvod naves in fluminibus ejusdem vehementia
periculo subjiciantur, perinde, sive ventus flaverit
ab Oriente, sive ab Occidente, sive a septentrione, sive a meridie,
Tanta ergo cum sit venti per aqvam in terram vehementia,
qvid mirum & hic eum terrae aliqvam partem de ripa
abrumpere potuisse, cumprimis qvod ejus collecta ubertas
contra naturam eo majori vehementia acta est,
§. VII. Deinde vero, neq; solus ventus per aquam, neq;
cum hisce conjuncta pluviarum imbriumq; vel maxima
vehementia hoc efficere potuisset, nisi conditio terrae disposita
A		fuisset,
fuisset, ut a ripa abrumpi & abrupta insula natans existere potuisset.
Nimirum primum locus iste, D. ubi insula haec hanc
originem sumpsisse creditur,totus est palustris, adeo ut a parte
occidentali ad eum prope accedere non liceat, deinde ipsa
terra, non est sicuti alia terra condensata & firma, sed mirae
levitatis, in conglomeratione sarmentorum, foliorum, arundinis
&c. consistens. Proindeq; facile fieri potuit, & ut vehementiaquae
recursu abrupta sit ab altera terra fundoq; palustri,
a qvo retinaculum firmum habere non potest, & ut
etiam pro levissima sua natura hinc inde fluitet.
§. VIII. In hoc, qvod coacto refluxu fluvii Ometae insula
haec Gerdaviensis exorta credatur, videtur propriam ac
peculiarem ortus habere rationem. Qvippe tali modo aliam
qvampiam extitisse insulam, vix legetur. Coeterum qvoad
alias causas, nempe imbres ventumq;, aqvarum vehementi
motu terram palustrem dimovere a ripa, cum aliis aliqvibus
Insulis natantibus communes habere causas videtur, Ita ex
aliis Athanasius Kircherus in Mund, Subter. Lib. V. de miracul.
Aqvae Cap.II.Consect.II.haec habet:	Quomodo autemgenerentur
& cum tempore corrumpantur, (insulae) discutiendumre
stat: Res ita sese habet: Cum fere pleraq insulae natantes in Lacubus
bitumine ,sulphure, nitro, & simili materia foetis nascantur; accidit,
ut primo viscositate bituminis diversae materiae una cum arenis,
aut luto, sulphurcisq atq nitrosiscorpusculis, qvae viaqvaiis imbutae
concrcscunt, conglutinentur; ha vero successu temporis, sive
alluvione lacus, sive tempestatibut ac ventorum vi agitatae, vel
pluviarum imbriumq, proesertim in terreno non saxoso, sed lutoso,
exesae tandem deciduntur; qvod ubi faetum fuit, mox etiam ex levitate
materiae, qvibus constituuntur, fluetuant, & sic in insulas
natantes evadunt. Sed refert hic autor etiam ex aliis causis
accidentibus posse oriri insulam natantem & prorsus alio
modo, nempe ut ex fundo lacus ejusmodi terra fluitans ex-
surgat.
surgat, Ejus verba cit. loco seqvuntur & sonant hunc in modum :
Fieri quoq potest, ut sive terrae motu, sive alio accidente,
in fundo lucus topbacea portio descissa, levitate sua in supersiciem
abiens, in natantem insulam abeat. Aliam causam ex accidenti
exsurgentem, qua extitit insula fluitans, enarrat Strabo Lib.
I. Nimirum causatum eam esse ignem e mari prodeuntem,
refert. Verba ejus haec sunt: Inter Theram & Therasiam insulas
in Cretico mari, e pelago proripuere flammae, quae per dies quatuor
mare totum aestuans atq ardens reddiderunt. Tum edueta
altius sensim velut machinis insula, & ex sluitantibus terris composita,
duodecim stad. circuitum continet. Est & parva insula
fere ejusdem materiae, cujus Gerdaviensis insula est, haud
procul a pago Germaviensi in parvo lacu, qvae exinde ortum
habere dicitur,qvod ea neglecto, ejus unda facta sit limosa
ac palustris, quae compacta partim sole partim vento, ex naturali
sua pingvedine herbas & frutices protulit, commodo
vero & vehementi vento exorto , simul imbribus concurrentibus ,
vi a fundo ista materia concreta abrepta, insula
fluitans evasit.
§. IX. Atque haec de Origine Insulae natantis Gerdaviensis,
sequitur jam Naturam ac Conditionem hujus insulae
apponamus. Materia ejus aliqua ex parte jam conslat, nimirum
ea est mirae levitatis, in conglomeratione sarmentorum,
cannae, calami, variarum radicum consistens, quae molli
& subtili musco continentur.Multum terrae in se non continet,
sed levem arenam tantum & quasi pulvere,unde & sine dubio
ipsi nomen Schwimmbruch i.e. levis materia ad natandum
apta. In supersicie vero longo gramine, armentis haud
ingrato, exornata est, olim & arbores quaedam in ea conspectae
sunt, herbarumq; varia genera collecta. Communis haec
est materia aliquibus aliis Insulis natantibus. Ita Macrobius
Lib, I. Saturnal. Cap.VII. hac habet verba: Insulam Pelagi in lacu
lacu Cutiliensi enatam invenerunt: amplissimus enim cespes, sive
ille continens limus, seu paludis fuit, coaeta compage virgultis
& arboribus in sylva licentiam comptus, jaetantibus per omne
mare fluetibus, vagabatur, ut fi des ex hoc etiam DEO faeta sit,
qua celsa montibus, vasta campis, tamen per maria migrabat.
Non tamen omnium insularum natantium haec est materia.
Seneca mentionem facit insularum fluitantium, quarum materia
lapides pumicosi fuere. Ita Natural.Quaestion Lib.III.
Cap.XXV. inquit: Sunt multi lapides pumicosi & leves, ex quibus
qua constant insula, in Lydianatant. Aliam materiam observavit
Philosophus apud Majolum in Dieb.Canicul. Colloq,
XVIII. ex sale consistentem. Verba sic sonant; Praeomnibus
orbis regionibus Ormutium Persici sinus Insula sale scatet, imo
tota, cum ipsa ampla sit, e sale constat, fluitq perpetuo, atq in
montes coagulatur, adeoq mordax, ut prae maximo acumine,
quicquid illo sale conditur, absumatur; nulla ob id in insula herba
est, avis nulla, neq fera, imo nec cicures animantes, fons
nullus potabilis ; ac prae nimio calore tota fervet insula, indiginae
perpetuo, in aquis degunt toto corpore, prater caput, demerso.
Caspar Jesuita anno Domini millesimo quingentesimo quadragesimo
nono, Surius in Comment. Anno Domini 1565. Unde vero descriptae
Infulae Gerdaviensis natantis materia originem traxerit,
facile dici potest. Dictum enim jam est, eam in palustri
loco excrevisse, quae adhuc tum in ipsius lacus fundo,tum
in ejus littore deprehenditur. Jam experientia constat, talibus
in locis firmam & solidam terram esse non posse, quippe quae
sua naturali gravitate fundum peteret. Quoniam autem
natura non facile ullo in loco erilis est, sed ubique suos
effectus conspici patitur ; hinc etiam in palude Gerdaviensi
talem fabricata est materiam, qualem ea sustinere potuit:
Nimirum conflavit muscum ex levioribus exhalationibus
& viscosa materia paludis, per ventum arenam miscuit, atq;
pro
pro inexplicabili potentia ac artificio suo istam materiam,
virgultis, radicibus, canna, subtilissimisq; fibris complicavit,
sieuti ex accuratiori materiae contemplatione id patet.
Simul deniq; eam solis & pluviae mira operatione, calamo,
herbarum variis generibus arboribusq, condecorare potuit.
Atque haec est materia Insulae natantis Gerdaviensis, cujus
peculiares jam observandae veniunt qualitates.
§. X. Esto qualitas Ima, quod sit CREMABILIS. Ubi
enim ejus pars aliqua per aliquot dies fuerit siccata,illico
flammam concipit, simulac igni fuerit adhibita. Neque opus
est hujus rei causam operose indagare,curo ex primo intuitu
pateat, totam materiam ita sua natura esse comparatam, ut
flammam concipere debeat. Accedit, quod res istae, quae
ex pingvedine oriuntur, quam maxime aptae sint, ut
flammam concipere possint.
§. XI. Deinde II. est Natatilis. Causam rerum natantium
 & fundum petentium adscribit citatus Kircherus
aquae conditioni, nimirum ejus gravitati & levitati, illi, qua
mediante res supra aquam contineri possunt, huic, qua non
possunt, sed cito merguntur, id quod observatione & experimento
comprobat. Ejus verba in Mund Subterran. Lib. V.
Cap.II, p.297 sunt haec : Atq hinc resultant mira illa in aquis
spectacula, nonnullis qualibet injecta sustinentibus, nonnullis qualibet
injecta submergentibus. Cujus quidem alia causa non est, quam
gravitas & levitas aquarum; sed ut a notioribus paulatim ad ignotiora
procedamus ; mirantur multi, cur navigia ex flumibus
in mare se exonerantia in fluminibus profundius quam in mari
submergantur. Notavi id ego non semel & curiose observavi,
navigia mox ac ex Tibri in mare devolvuntur, ad duos palmos
altius ascendere & supra aquas erigi; cujus quidem rei causa
alia non est, nisi sal mari mixtum, quod uti marinas aquas densiores
ponderosioresq reddit, ita quoq altius naves sustinet, Com-
B	probat
10
probat id etiam aliquo experimento, quod in sequentibus
hunc in modum adducit: Accipe duos scyphos, quorum alter aqva
fontali, alter aqua ex sale diluta repletus sit. Hoc peracto projice
ovum in priorem scyphum aqud fontali repletum, & mox id
submergi videbis ; projice idem in aquam sale delibutam dilutamq
& jam id aquae supernatare reperies ; quanto enim aqua
levior est, tanto facilius mergitur, & tanto facilius supernatat
ovum ,quanto aqua densior est Idque quam verissime sese habere ,
hac occasione ipsi comprobavimus. Nam in uno vase
habuimus aquam puram , in altero eam cum sale mixtam.
In illo ergo illico ovum injectum fundum petiit, & ita quidem,
ut latere fundum attingeret. In hoc vero animadvertimus,
parum salis injecto, ovum quidem fundum petere, sed
vix sua extremitate eum attingere, & ita, ut stare videretur,
Plus salis ubi injecimus, illud a fundo attolli vidimus, adhuc
plus ubi addidimus, ovum plane altera extremitate sese supra
superficiem aquae elevare spectavimus. Quoad hoc ergo
sola aquae vel gravitas vel levitas causa est, fundum ut
petat ovum vel aquae supernatet. Sed in aliis & materiam
natantem multum contribuere pro sua levitate, ut natare
possit, certissimum est. Hinq; cum materiae Insulae Gerdaviensis
levitatem insignem dixerimus, ea pro sua levitate
non solum natatilis est in aqua lacus Gerdaviensis , quae multis
in locis ob paludes viscosa & gravis est, sed & in omnibus
aquis aliis.
§. XII. Cum vero materia bibula sit hujus Insulae, mirum
nullum est, materiam illam ad extremam superficiem in aqua
descendere. Utut enim densa sit ad spatium duarum ulnarum,
& vel densior,accedente tamen aquae pondere, non nisi detrahi
inaquam potest. Sed id videtur mirum esse, quod aqua
repleta, illiusq; copia insigne pondus recipiens, tandem tamen
sundnm non petat, imo ne tum quidem, si quando ea jumento-
rum
rum pascentium copia fuerit repleta. Eques apud Majolum
in Dieb. Canicul. refert materiam natantium insularum bibulam,
& tamen natantem, sed in causas hujus rei non inquirit.
Ita inquit Colloqv.XIV. Forsan terrae genus est spongiosum
suberis modo, quod et si aquas admittat imbibatq, semper tamen
supereminet. Ideoque nostrum erit, & in hujus conditionis
materiae causam in quirere. Sane enim, multae res sunt, quae
quidem pro sua levitate ad tempus supernatant, ubi vero aquae
copiam imbiberint, tandem fundum petunt, e. g. pileus,tunica,
charta bibula &c. Causam putamus generalem hanc esse,
quod res hae pingvedine aut calore destituantur, hinc ubi
aquam imbibere, gravesq; factae sunt, pro sua gravitate assumpta
naturaliter non nisi fundum petere possint. Nam id
certum est, res pingvedine ac calore nancisci quasi retinaculum,
quo super aquam teneantur, etsi ejus copiam aliquam
imbiberint. Ipsi hoc experimento nobis dedimus manifestum.
Parvam enim spongiam, quae fuerat madefacta odorifera
aqua, aquae ubi imposuimus, eam perpetuo natantem
deprehendimus , illa aqua vero penitus expressa , spongiam
puram ubi in aquam injecimus, primum quidem eam
natantem, sed simul ac aquam imbiberat, illico fundum lapidis
ad instar petentem vidimus. Rursum eandem spongiae
parti ulam vino adusto madefecimus, eamque in eandem
aquam injecimus, & ecce subito quidem, ubi aliqua vehementia
injiceretur, fundu petiit, sed de eo illico quam citissime
ad superficiem regressa, in qua & ad tempus aliquod permansit.
Ex quo colligi posse videtur, quoniam in aqua odorifera
& vino adusto spiritus quidam calidus est, spongiam eo inhiberi,
ne, etsi aquae copiam attraxerit, ad fundum transire possit.
Eundem effectum deprehendimus, si spongia saepius abstersa
fuerit tabula creta illita, aut eam atramento humectaverimus,
cum primis oleum illa ubi imbiberit, nunquam submergitur.
B 2	Qui-
Quibus rebus quoniam pingvedo quaedam in est, es manifesto
inhibetur, ne submergere possit. Hinc etiam, quo magis
spongia, vino adusto, oleo ac similibus rebus imbuta, repurgabatur,
eo citius etiam fundum petiit, quo minus vero ab
hisce repurgata erat, eo tardius etiam dilabebatur. Quibus
experimentis praemissis, facile causam indicare possumus, cur
Insula Gerdaviensis, etsi maxime bibula sit, eoque insignem
aquae gravitatem recipiat, tamen non submergatur. Scilicet
jam ostensum est, eam totam ortam esse ex palude, materia
viscosa & maxime pingui, hincq; etiam multum pingvedinis
& caloris in se habere, quibus mediantibus necessario
supra aquae superficiem continetur Sed videtur, hanc causam,
ratione caloris, non esse plane extra omne dubium. Spongia
enim vino adusto repleta, ad tempus quidem supernatat
aquae, tamen tandem submergitur. At insula haec nunquam
submergitur. Igitur calor non est causa, quod perpetuo natet
insula. Verum haec objectio facillima responsione folvi
potest (1) Spiritualitas in spongia vino adusto comparata,est
faetitia, insulae vero hujus, naturalis. Hinc quoniam hujus
Spiritualitas perpetua, illius caduca, facile fieri potest, ut
spongia,quia causa, quae eam supra aquam tenet, vel perit vel
debilitatur, submergatur. (2) non dicimus, solam spiritualitate
causam esse, quod natet insula haec, sed eam cum naturali
pingvedinein materia natatili conjunctam. Quippe pingvedo vel
majorem vim habet continendi corpora super aquam quam
calor. Summum vero calorem causam esse putamus, cur
ista insula Ormutium, quam §.IX. ex Majolo descripsimus non
submergatur. F x sale enim constat, quem vidimus gravissimum 
esse §.XI. Hinc gravitatem ejus nullo ali6 modo sublevari 
posse comprehendimus, nisi quod plurimum caloris
in se contineat, adeo, ut praenimio calore fervere scribatur citato
loco. Quem insignem calorem singulari casu tristi conspi-
cuum

cuum fuisse, tradit ibidem citatus Marcus Polus Lib.I.Cap XV.
hisce verbis Quadam die vento hujusmodi invalescente, cum
repentino aeris fervore hominum spiritus opprimeretur, obstruetis
mentibus, uno momento exanimata sunt prope septem millia
hominum, quorum cadavera elixata videbantur : dilabebantur
enim cadaverum membra solo taetu.
§. XIII. Porro III. observatur, Insulam hanc plane
a vento esse pendulam. Quippe non tantum vehementia venti
quam velocissime ab uno loco ad alterum propellitur, sed &
levi flatu vel aurae motu pedetentim movetur. Quam vero
qualitatem cum aliis natantibus insulis plane habet communem.
Ita quippe citato loco Seneca; Cutyliarum insula & arbores
habet, & herbas nutrit, tamen aqua sustinetur, & in hanc
atq, illam partem non tantum vento impellitur, sed & aura. Nec
unquam illi per diem & noetem in uno loco statio est, adeo movetur
leviflatu. Idem testatur Plinius Lib II. Cap.XCV. Quadam,
inquit, insulae semper fluitant, sicuti in agro Cacub o& Reatino,
Muttensi, Statiensi. In Vadimonis lacu, & ad Cutilias aquas,
opaca sylva, quae nunquam die ac noetu eodem loco visitur.
In Lydia, quae vocantur Calaminae, non ventis solum, sed etiam
contis, quo libeat impulsae, multorum civium Mithridatico bello salus.
Similiter citato loco Becmannus nostram in rem haec habet:
Est & in Gallo-Belgica Provincia juxta Audomatum Lacus ingens,
Insulam arboribus consitam & pascuis uberem portans, in qua oves
& boves pascuis intenti una cum insula, auocung, eos ventorum
impetus impulerit, agitantur. Item ad pagum Undres, quae prima
eorum statio, qui celeribus equis Bajona Burdigalam proficiscuntur,
Lacus est Ors, in quo Insula pascuis apta vento sapius ab
uno latere in Oppositum fertur. Ex Furner. L.VI. Cap.XXXVIII.
Causa facillima & communis haec est quod aqua res fluida &
quam maxime mobilis, facile a levissimo vento moveatur,
hincq, illud, quod in aqua est, non nisi simul moveri
B 3	pos-
possit. Hoc vero ceu speciale quidpiam hic observandum,
ante aliquot annos hanc Insulam natantem Gerdaviensem a
molitore illius loci subliciis defixam esse, quibus eam certo
in loco sustineret, eo ut impediret aquae ubertatem, ne forte
eadem agger una cum cataracta C. dirueretur, sed vano
conatu, quippe simul ac ventus exortus, illico factum est,
ut super ista sublicia insula elevaretur, ac naturali modo a vento
propelleretur. EX quo patet admodum naturalem esse motum
insulae natantis a vento, adeo ut hac in parte natura vel
maxima vehementia cogi non possit.
§. XIV. Deniq; IV, nec haec qualitas penitus silentio
praetereunda, quod insula Gerdaviensis natans insigni gaudeat
Pulchritudine, quae vero olim major fuit, ac hodie est.
Primum enim gramen sat alte in eadem excrevit, ut boum
ac equorum pedes contegere possit, deinde ubi vario ;umento
consita vento aliquo fortiori ab una lacus parte ad alteram
pulsa fuit, nemo non insigni voluptate hoc spectavit.
Quam quoq; ex simili insula natante coepit Meretus ita scribens :
Talem insulam parvam quidem, sed quae tamen arbores
habeat, & in qua pecudes & armenta pascuntur, m via Tiburtina
saepe magnacum voluptate spectavi. Vid. Annotat, ad Senec.
Natural. Quaestion. Lib. III. Cap. XXV. pag. m. 727. Deniq;
pulchritudo ejus etiam in hoc consistit, quod materia ejus
tum ex mira conjunctione cannae, calami, virgultorum, tum
imprimis ex subtilissimis fibris, ineffabili artificio complicatis
consistat. Sicuti §. IX. jam vidimus.
§. XV. Coeterum adhuc paucula quaedam circa ejus
Magnitudinem notanda veniunt. Citatus Becmannus §.III.
jam ante 24 annos ei longitudinem CCCL & Latitudinem
CCL. passuum assignavit Neque in eo aberrasse hunc Autorem,
referunt omnes ii, quotquot eam forte ante annos 8.9. &
plures comtemplati sunt. Nec dissentire videtur citatus tertius
Autor Godfried Kirchen /qui,§.III. a nobis allegatus,refert
100. pe-
100. pecudes pascua habere in ea potuisse, ad quem numerum
portandum spatium terrae sat amplum requiritur. Hodie
fracta est in tres partes majores, quarum maxima in longitudine
habet CCXII. in Latitudine CXVII. ulnas. Minor vero
ulnas habet in Longitudine CXLVIII. in Latitudine LXVIII.
Minima ex hisce tribus partibus Longitud. XXX. passuum,
horumq; XII. Latitudine habet. Ubi duo notanda, primum
intelligendum semper esse de maxima Longitudine & de maxima
Latitudine, quia notum, eandem rem, saepe nec ubique
eadem Longitudine, nec per omnia eadem latitudine gaudere.
Deinde sciendum, quoad duas majores hasce partes,
quod passus longior sit quam ulna, sicuti facile quis hoc
experiri potest. Densitatem ejus jam diximus longitutidem
duarum ulnarum excedere. Atq; haec etiam de Insulae
Gerdaviensis natantis Natura & Conditione.
§. XVI. Jam sequitur, etiam inquiramus in CAUSAS
Defectus hujus Insulae. Quippe fere in dies singulos diminuitur,
atque in multas particulas confringitur, quas hinc
inde in ripa Lit. e. e. videmus. Unde a magnitudine pristina
moderna plane differt. In genere est, quod stupeamus
miram rerum varietatem, qua Natura modo quidpiam exstruit,
modo rursum illud vel insigniter mutat, vel plane destruit,
quo quasi ludere videtur in terrarum orbe. Sunt, qui
universam terram a pristina conditione differre, arbitrantur,
eamque jam & fractam esse, & prorsus alia figura externa
gaudere , ac olim gavisa est, asserunt Fractionem terrae quod
concernit, de hac sententias aliorum adducit T.Bornetius in
Theor. Tellur. Sacr. Lib. I. Gap. III. p.io. hisce verbis: Multi
agnoverunt ex contemplatione montium, insularum, preruptarum
rupium & cavernarum subterranearum , exteriorem regionem
terra esse molem confractam & laceratam: quidam vero
id tertio die creationis a DEO factum voluerunt, alii in Diluvio, alii

alii in diversis seculis & en diversis causis. Severianus olim hoc
notavit in hexamero, his verbis : [...]. Cum
DEus primum terram fecerit, neutiquam illae erant excavationes
montium ; dixit autem ,simul collecta sit aqua, & fracta est
terra, sinusq fecit & cavitates &c. Et propterca, in quit, reliquit
DEus insulas & montes, ut inde disceres ab initio ,fuisse continuos
& conjunctos. Aathores quidum recentiores, qui itidem
contendunt terram exteriorem fractam esse, id sensim & gradatim
contigisse volunt, non simul & semel, neq unica ruina sed
plur ibus, variis secretis & ex variis causis ortis. Ipse Bornetius
statuit fractam esse terram, sed non a DEO, uti Severianus
statuit, nec gradatim & pluribus seculis; verum a Diluvio
universali. Ita quippe seqv. pag. 11. Philosophiae & rationibus
naturalibus non ita inhaerescimus, ut praetermittamus ea,
quae de mundi aut terrae dissolutione tempore diluvii tradunt Oracula
sacra. Moses memorat abyssum disruptam fuisse eo tempore, 
sive omnes fontes magnae abyssi. idem, aliis verbis, exprimitur
apud Jobum, nempe eruptione maris ex utero terrae Cap.38.8.
Et cum DEus minatur Diluvium Gen. 6. 13 & c.9.11. Dicit se
perditurum homines cum terra. Periisse autem terram ante-
diluvianam sive dissolutam fuisse (neq enim perire potuit quoad
materiam, sed quoad formam) omnium apertissime asserit S. Petrus,
in capite tertio secundae Epistolae, ubi de Tellure ante-diluviana &
hodierna, earundem discrimine & diversa constitutione disserit,
Coeli erant olim, inquit, nempe ante diluvium, & Terrae, ex
aqua & per aquam consistentes sermone DEI: quamobrem is,
qui tum erat mundus, sive ii coeli atque ea terra, aqua mundatus
periit ; qui vero nunc sunt coeli & Terra &c. In sequen-
tibus

tibus vero fractionem terree evincere contendit ex aspectu
montium, rupium, cavernarum, &c. quae inordinata esse
putat, & a natura non confecta. Lib.II. Cap.V. p. 95. olim figuram
terrae fuisse oblongam & ovalem, asserit, ejusq; schema
Lib. I. Cap.V. p 27. exhibet, ubi pag. anteced. ad Antiquos
provocat, quorum alii per ovum mundum, alii tellurem,
alii chaos exhibitum voluerunt. An vero hic autor
in utroque rem acu tetigerit, in hac nostra quasi digressione
prolixe non investigabimus. Mutatam esse tellurem
aliqua ex parte diluvio universali, negare vix poterimus.
Sed tamen nec sine summa audacia asserere possumus, a diluvio
montes, terrae cavernas &c. extitisse, eosdemque fractam
terram exhibere. Quis enim negare suerit ausus montium
& cavernarum insignes utilitates, quas DEus, eos una
cum mundo creans, intendere voluit? Ex dictis vero allegatis,
obtorto quasi collo, terrae confractio colligitur, modo
illorum sensus attendatur. Et vel longe difficilius probari
poterit, ante diluvium terram ovi figuram habuisse. Est
haec inanis speculatio, quae firmo talo non nititur.
§.XVII. Hoc certius affirmare possumus, montes, fluvios,
Insulas & similia opera naturae posse in individuo, mutari &
penitus perire, imo mutata esse atque periisse. Egregie ex aliis
Autoribus de hac materia disserit saepe a nobis jam laudatus
Athanasius Kircherus, qui Mundi Subterr. Lib II de opificio
Globi terreni Cap. XIII. haec habet : Experientia omnium
soculorum docet, Tellurem suos fati morbos & alterationes ex
viriis interioris oeconomiae dissidiis exortas. Nam cumy ut recte
Aristoteles, interiores Telluris partes, perinde ut animantium
plantarumque corpora, juventutem & senectutem suam habeant;
recte concludere possumus, Orbem Terrarum, nec quoad
interiores, nec quoad exteriores partes, eo statu perseverare, quo
fuit a rerum primordiis. Lactantius, fluctuantis naturae condi-
C	tionem

tionem & mundanae rota in stabilitatem, qua omnia insinitis
casibus involvens, nd sub sole perpetuum, nil diuturnum esse
permittit , altius expendens , ita exclamat: Enumerare possem, 
quoties repentinis quassatae motibus, vel hiaverint Terra, vel 
descenderint in abruptum: quoties dimensae fluetibus & urbes & Insulae
abjerint in profundum, fructiseros campos paludes inundaverint
flumina & stagna siccaverint. Montes etiam vel deciderint abrupti,
vel planis fuerint adaqquati; plurimas etiam regiones & plurima
fundamenta montium latens & innatus ignis consumit.
Praeterea idem hic autor adducit Senecam, Ovidiumque, similiter
de inconstantia rerum naturalium loquentes. Exemplaque
adducit, fluvius, montes, exortos esse atque rursum
perisse, §. nempe I. II. III. & IV. vid. & Happel. in Curios.
Relat. p 788.
§. XVIII. Quid mirum & Insulam natantem Gerdaviensem
pedetentim perire, nec a communi rerum naturalium
inconstantia exemptam esse ? Causae vero ejus ruinae
possunt adduci sequentes: I. saepe Insula a vento ad littus pellitur ;
hinc ubi aqua considet & a ripa vel retrahitur vel in
eadem exsiccatur, facile fit, ut cum fixa terra coalescat. Sicubi
vero pars ista, qua: in sicca terra jacet, vel sole vel vento
siccata fuerit; facile ea confringitur & ab insula separatur, 
ubi rursus impetuoso vento insula subito & cum vehementia
tollitur, ac ad alterum locum pellitur. Hinc etiam
ejusdem particulaa sat multae in littore, quod urbem alluit, hac
occasione abruptae conspiciuntur, sicuti,§.XVI. jam innuimus,
& in icone observari potest Literis e. e. II. Et illud ad fractionem
in particulas contribuere multum potest, quod saepius
venti vehementia Insulae ad littus vehementissima fiat allisio.
Ecquid enim tanta gaudet firmitate, ut violentis allisionibus
confringi nequeat, quibus vel ferrum & lapides diminui
possunt ? Quinto minus mirum, ejusmodi terram, quae
firma

firma non est, ventorum impetu facile atteri posse ? Hincque
insula haec deprebensa hoc tempore in tres partes majores
divisa , quod alio modo fieri non potuit, nisi ad littus
crebris veherhentioribus allisionibus. Forte etiam III.
crebra pecorum conculcatione sqvamosa terra divellitur,
ut eo facilius tum allisionibus, tum in ripa siccata, a tota mole
particulae abrumpi possint. Priores duas causas adducit
modo cit. Kirch, mundi Subter. Lib.V. Cap. II. p.300. Evanescunt
vero (insulae natantes) sive natare cessant, vel frequenti
multorum annorum allisione, tum inter se tum ad littus facta,
quae cum tempore atteruntur dissolvunturq, & in complures partes
fracte , littorum fixae terrae unitae denuo coalescunt.
§. XIX, Sed praeterea & alias duas causas intereuntium
Insularum adducit hic Autor, quippc fic pergit: Vel etiam
hujusmodi insulae, nimio crescentium herbarum, stirpium, fruticumq
onere pressae, nec non sulphureae nitrosaeque materiae ibidem
continuo conerescentis copia aggravata, gravitate Insula,
gravitatem aquae, cujus locum occupant, superante, suatandem
sponte:
Pandere mersa suo fundum subsidet in imum.
Quae vero posteriores duae causae non videntur quidpiam ad
Insulae natantis Gerdaviensis ruinam afferre. Primum non
illa, quae in gravitate crescentium fruticum stirpiumque
consistit, quippe hisce rebus tanta in abundatia jam non
gaudet haec insula, in quanta iisdem olim gavise est, deinde
neque haec, quae in sulphure nitrosaeq; materiae aggravatione
consistit. Siquidem hoc tempore materia hujus
insulae mira gaudet levitate, quae omnis vis expers est, comprimendi
aquam, vel per eam ad fundum descendendi, ut ergo
ab immersione penitus tuta videatur, nisi forte id tali modo
evenerit, ut vel vehementissimus, & quasi dilabens in
eam ventus, summa vi illam infra aquae superficiem depri-
C 2	meret,
meret, ut sic tota inundata, majori collecto pondere aquae,
plane ad fundum descendere posset, vel ut materia haec pingvis
& non sine calore, a pingvedine sua & interno calore
multo tempore , aquae efficacia repurgata ac pura reddita,
multum aquae inbibens, veluti aliae res aquam imbibentes,
ad fundum tandem dilaberetur.
§. XX, Antequam finem imponamus huic Dissertationi,
juvat adhuc quastionem, ab hac materia minime
alienam, excutere. Quaerimus : An ejusmodi insula natans,
qualis haec est insula Gerdaviensis, sit ex Naturae intentione aut
praeter ejusdem intentionem ? Sane enim, non omnia, quae in
naturae regno videmus, naturae sunt ex intentione, sed quaedam
& praeter ejus intentionem instituta esse possunt. Ita
de monstris, Aristoteles de Generat. Animal. Lib IV. inquit:
[...] Monstrosum est praeter naturam.
Et Lib. II. Physic. Cap VIII. Tex. 82. appellat monstra [...]
naturae. Inde Johannes Magirus Comment,
in Physiol. suam Lib.I Cap.III.pag.50 haec habet: Non ergo
monstra sunt per se naturae opera, neq eadem agit hoc fine, ut
monstra producat sed sunt [...] naturae impeditae I. Amateria
ejusq promiscuo fluxu motuq. II. ab agente. III. vel etiam
continente. Arist.4. de generat, anim. cap. 4. Quibus vero &
alia multa annumerari possunt. Verum nos non dubitamus
asserere, ejusmodi insulam fluitantem esse secundum
naturam & omnino ex ejus intentione. Enimvero jam vidimus
§.XIV. insulam Gerdaviensem mira gaudere pulchritudine,
modo vero vidimus, ea, quae praeter intentionem
naturae sunt, esse naturae  [...] sive peccata, quae ab
aliis errores nominantur. Ex quibus concludere possumus,
insulam fluitantem omnino opus esse Naturae ex intentione.
Pro-

Profecto enim,veluti omnia hominum opera, quae pulchra &
decora sunt, exi ntentione & studio effecta esse creduntur; ita,
cum insulam hanc fluitantem pulchram & quam artificiosissime
nexam deprehendamus, illam non nisi pulchrum, decorum
& artificiosissimum naturae opus judicare possumus.
Non enim ullo modo concipimus, quomodo natura in aberratione,
quae semper est ad deterius , opus adeo elegans
producere potuisset,
§. XXI. Sed si secundum Naturam est haec insula, quae
ejus utilitas? quis finis ? DEum enim & Naturam nihil facere frustra,
notissimus canon est physicus. Et Aristot.Lib.II.Physic.
Cap.VIII. tex.77. &seq. probat variis argumentis, revera
rerum naturalium semper dari finem, quae compendiose exhibet
super hunc locum Magirus jam cit. loco & pag. 50. hisce
verbis : Omnis Natura, cum universalis, tum particularis, alicujus
gratia agit, adeoq, a fine omnes Natura operationes reguntur.
Verum itaq est illud: Natura nihil frustra & temere, sedomnia
finis gratia facit. Arist.2. Phys.c.8. Nam I. impossibile est, ea, qua
fiunt, semper aut plerumq evenire casu, res autem naturales
fere semper eodem modo oriuntur. II. in finis adeptione conquiescunt
naturalia, ideoq fiunt & aguntur ob illum III. Artificiosa
etiam causa alieujus sunt, ergo multo magis, quae natura constant:
Ars enim naturam imitatur. IV, Et manifesto videmus animalia,
in quibus nec ars, nec inquisitio, nec consilium, nec 	locum
habet, agere propter aliquem finem, cur ergo nen etiam natura ?
Arist ibid. tex. 77, & seqq. Ulterius progreditur Casp. Schottus
in Physica Curiosa Lib. V. de Mirab. Monstror.Cap.XXIX.
ubi evincere conatur, & vel Naturae finem habere.
Ita inquit p.626. Monstra, tametsi Naturae errores sint, sine tamen
nequaquam carent, quicquid Stagyrita contra sensisse dicatur a non
nemine. Certe a sapientissimo rerum omnium moderatore Deo, nec
frustra, nec unum solum ob finem permittuntur - - Prima itaq si-
C 3	nalis
nalis monstrorum causa est, ut sint signa DEI, volentis incautos
mortalium animos monere, aut sanare: Sicut enim per somnia, per
Prophetarum oracula, per varia prodigia, ita & per monstra atq
monstrosa praemonere solet, non probos modo & cultui suo addictos,
sed improbos quoq & pag. 629. Non signa tantum ,sed supplicia
quoq sunt monstra, a DEO scelerum ultore, vel in ipsos monstrosos
vel perentes, vel magistratus, vel communitates inflicta ; idq
variis modis, ob varia peccatorum genera. &c. Ad quae tamen
respondemus,non opus fuisse hac in materia Aristotelem refutare.
Omnino enim monstra, ia quantum a natura proveniunt,
& ab ejusdem intentione aberrant, fine naturali carent.
Quomodo enim natura, dum aberrat a suo scopo, eo ipso,
dum sponte non aberrat, finem aliquem intendere potest ?
Veluti enim vir prudens, qui sponte non aberrat sua actione a
scopo, ea ipsa aberratione certum finem intendere nequit: ita
neque natura, in quantum aberrat, errore scopum sibi praefigere
potest. Accedit, quod omnis finis sit ex intentione,
monstra vero sint praeter Naturae intentionem. Quod vero
DEus Opt. Maximus facere possit, ut monstra cedant, vel ad
hominum correctionem, vel ad eorum poenam, id non accipiendum
est pro fine Naturae, sed USUTheologico. Nam veluti
DEus pro ineffabili sua sapientia ex omnibus hominum
peccatis bonum morale & Theologicum elicere potest, ita idem
exmonstrorum ortu elicere valet. Quibus prapositis nostra
stat sententia, opera Naturae, quae haec ex intentione efficit,
finem semper habere, haud ita vero ista opera, quae
[...] vel Naturae errores sive peccata dicuntur. Proindeq;
cum viderimus, insulam Gerdaviensem opus secundum
Naturam esse pulchrum, simul, quis ejusdem finis sit salutaris,
postulari potest.
§. XXII. Tenendum autem hic, omnium rerum physicarum
causam efficientem & finalem haud semper manifestam
esse,

esse, utut certo sciamus, eas nec causa efficiente nec finali
destituere posse. Quoad causam efficientem, observavit id
G.B. de Saint Romain in Scient. Natural. Cap.VI. p.29. difficile
admodum,inquit, rationem solidam, ac sufficientem, omnium
experientiarum, quotidie in rerum natura obviarum, dari. Revera,
in admirationem haud exiguam trahimur, videntes ferrum a
magnetis praesentia moveri &  ad eum sensu quodam quasi &
cognitione praeditum accedere. Palma mas sterilis est, nisi ejusdem
speciei foemina prope eum plantata sit; quod si fluminis cujusdam
cursu separentur, utrumq ad invicem inclinantur, ac si se mutuo
amplecti vellent. Testudinis unius fides in camerae uno angulo
pulsata, alterius testudinis fidem ad eandem altitudinem tensam
non autem aliam rejonare faciet, in opposito angulo. Nunquam
non gallus, eo momento, quo sol supra horizontem ascendere
incipit, cantitabit & alis plaudet. Quoad causam finalem peraeque
indubium est, modo haec vel illa naturae opera fuerimus
contemplati ac finem illorum meditari velimus, quem saepenumero
difficulter definire poterimus. Quare & propriam
causam finalem insulae natantis ad amussim explicare, admodum
difficile judicamus. In multis tamen rebus naturalibus,
si proprius finis obscurus est , manifestus certe finis hic est
generalior : Ostendere peculiari modo naturae mirum artificium
ejusq insignem pulchritudinem. Sic miro artificio nidos avicularum
contextos videmus, cum sufficeret iisdem in confuso
stramine vel foliorum inordinata congestione ova parere
eaq; excludere, saepe reperimus certa lapidum genera, in quibus
mirae figurae expressae videntur. Succinum similiter fricatum
stramen & particulas chartae attrahere , notum est.
Quae omnia hunc in finem esse puto, ut exinde discamus,
naturam variam, elegantem & mirandam artificem agnoscere.
Quid ergo dubitaverimus, & hujus insulae Gerdaviensis natantis
finem, proprius si dici nequeat, hunc generaliorem
dicere
dicere, quod sua pulchritudine & structurae miro artificio
pulcherrimam & artificiosissimam Naturam novo modo sistere
& quasi in tabula depingere debeat ? Putas vero hunc finem
esse haud alicujus momenti ? Maximus profecto est. Quippe
eo ad pietatem pulchra via ducimur, siquidem vel eo Autorem
& directorem Naturae pulcherrimum, omnipotentem &
lapientissimum magna ex parte colere & adorare discimus.
§. XXIII. Volunt tamen ex Gerdaviensibus aliqui ex
motu insulae hujus natantis imminentem tempestatem gratam
vel ingratam agnoscere, Si enim vento pulsa est ad partem F.,
pulchram & amoenam conjectant tempestatem, ubi vero versus
cataracta se conspiciendam dat, ventosam tempestatem augurantur,
alibi ubi conspicitur, indifferens & incertum coelum
suspicantur, atq; utplurimum non falluntur, indeq; etiam hanc
insulam Kalendarium Gerdaviensc appellare non dubitant. Qua
certitudine haec nitantur, jam non examinabimus. Certum
tamen est, &hoc in passu miram esse naturam, atq; multis modis
& notis tempestatem indicare solere. Multis in locis ipsi
observavimus, lapidum in muro haerentium humiditate pluviam,
siccitate vero serenum coelum certo designori. Quin &
gallorum cantu mutationem temperiei denotari, plurimi tenent,
forte & idem insula Gerdaviensi natante praestare vult
natura. Certior vero motus insulae hujus haec est utilitas, quod
illum semper varia sequantur piscium genera, quae magna in
copia ibidem commode haberi possunt, ad quemcunq locum
insula appulerit. Causa sine dubio est, quod in palustri insulae
materia gratum piscibus sit alimentum, quod ubi movetur, simul
pisces movet. Deniq; noster jam finis hic est, ut hujus insulae
natantis meditatione ad pias laudes suscitemur, sapientissimo
rerum omnium Autori & Directori ferendas. Indeq;
illius contemplatione de novo commoti,
relinquimus
Soli Deo Gloriam.