ENNONIS RUDOLPHI Brenneysen J. U. L. DlSSERTATIO HlSTORlCO-JURIDICA, DE UTILITATE STUDII HISTORICI IN JURISPRUDENTIA TUM DIVINA TUM HUMANA. H A L AE, Typis CHRISTOPHORI SALFELDII, Regimin. Elect. Brandenb, Typogr, SUMMARIA Historia est utilis in omnibus partibus jurisprudentiae. JCti Romani di-ligenter historiam tractabant. Exempla ex LL. Nostra hodierna jurisprudentia magis indiget historia, quam Romana. Ratio Jus Ecclesiasticum multa a substidia petit ex historia. Excmpla Ratio. Saepe aliqvid antiqvum venditatur, qvod tamen novum est, & vice versa. D. Zieglerus & Brunemannus hisloriam. Ecclesiasticam tractarunt. Eorum laudes. Cur Brunnemann freqventer ad antiqvitatem provocet. Jus Justinianeum addisci sine his non potest. Probatur ex definitione Jurisprudentiae. Naevus Compilatorum circa eam. In jure publico necessarium est studium historicum. Ratio. Exempla, Historia multum debet hoc studium. Exempla. Cultura juris publ. a temporibus Myleri ab Ehrenbach.Ut & in jure feudali. Veteres consvetudines feu-dales non sunt abrogatae. Notatur Arnoldus ab Engelbrecht / & Itterus de feudis Imperii. Exempla ex Scilteri jure Svevico de fimult anea investitura. Aliud ex A. B. de successione ex Electora-tibus de successione Lineali, de jure primogeniturae. Tandem in jure Justinianeo. Judicium Nic. Cisneri de Glossatoribas, quod applicari potest ad bodierna systemata. Singularum par-tium juris Romani consideratio multum facit ad illud recte intel-ligendum. Historia LL. XII.Tabb. est necessaria. Probatur exemplis de poena furti manifesti & non - manifesti, aliisq. ut & Edictorum Praetoris. Exempla de differentia inter jus & ju-dicium Error Lauterbaclii aliorumque de initio judicii, ut & Pontificis. de mutatione libelli, de officio judicis nobili & merce-nario. Mala applicatio L. 23. ff. de judic. L. 18. ff. Communi L. 25.§. 8. ff. ad edict. aedil. Notatur Lauterbach. Historia juris a 1 juris formularum est necessaria. Constantintus M. hoc abrogavit. Naevi Compilatorum, actio erat formula. Error Triboniani in §. f. J. ad L. Aqvil. ut & Lauterbachii. Dubium circa L. 47. §. I.ff. de N.G. Historia constitutionum Principum est ad-modum utilis. Probatur exemplis ex artic. V. Instrum. pac. & L. 5. C. ad L. Jul. Majest. quae est impia. Demonstratur ex historia ejus legis. ut L. 6.ff. ad L. Jul. Mai. abusus eommunis Cri-minis laesae Majestatis. Tempore Constantini conseratio imaginum Principum adhuc erat in usu. Impia est L. I3. §. f. ff. de jure-jur. ut &. 2. ff. dc in jus vocando. Defenditur contra L. 35. ff. de Religios. Vitas Imperatorum nosse oportet studiosum juris, praesertim Constantini M. & Justiniani. Quare. An tempora Con-stantini M. fucrint felicia. Judicium de Justiniano. Ejus pietas ex LL. impugnatur. Elegans judicium Mariae, Reginae Angliae nuper defunct de historia arcana Procopii. Transitus ad Colle-gium Institutionale, in quo ostenditur usus hiftoriae. Ouemadmodum nulla pars est sapientiae, quae studio historico carere possit, ita Divinarum atque humanarum rerum notitia, quam uno nomine jurisprudentiam appellamus, insi-gnem exinde capitutilitatem. Sive enim quis in jure Divino, sive humano, sive publico, sive privato versetur, coecus erit, si absque cognitione historica felices sibi promittet profectus. Fateor, multas esse de multis juris partibus & mysteriis subtilissimas Ju-risconsultorum disputationes, qvae vix qvicqvam habeant cum hi-storia commune; principaliores tamen ejus articulos conjunctim cum historia, ex qua veluti dependent, tractandos esse, facile impetrabo ab iis, qui norunt, quid diftent aera Iupinis. Non di-cam, quod omnis nostra notitia sit mortua, nisi exemplis illu-stretur, quae ex historia tanquam bono fertilique sundo capiun-tur quam felicissime. Non urgebo, quod Veteres JCti Romani historiam suae gentis diligenter Iegerint, & ex facto aliquo saepe regulam juris elicuerint. Legerat Papinianus, Ciceronem Consulem in quaestione Conjurationis Catilinariae non rejecisse in- dicium Fulviae meretriculae. Quid inde ? lnde respondet atque probatin L.8.ff.ad Jul.Majest. in crimine Majestatis audiri mulie-res, quibus alioquin accusationis potestate interdictum est. Le-gerat Triphoninus in oratione Ciceronis pro Cluent. mulierem. quandam Milesiam in Asia damnatam esse rei capitalis, quod ab haeredibus secundis accepta pecunia partum sibi medicamentis ipsa abegisset. Hoc exemplum pro lege ille Iaudat in L.39.ff.de poenis. Legerat Pomponius, Atilium regulum olim visum non esse postliminio reversum, quia juvaverat, se Carthaginem re-versurum esse. Quid tum ? Hinc colligit, aliquem captivum ita demum postliminio reversum intelligi, si in Civitate sua rema-nere & velit, & ]ure possit L.5.§.3.ff.de Captiv. In urbe Romana olim Tabulae singulorum annorum Magistratus notantes, & quae bella, qui triumphiessent, breviter indicantes & edictorum Prae-torum Album palam prostabant, ut iisdem oculis cives Romani & jurisprudentiae & historiae suae summa saltim capita assidue haurirent, unoque in conspectu, vel aliud agendo, ea legerent. Adeo & Civium & reip. interesse sapientes Romani judicabant, ut utrinque studium conjungeretur, & illi, qui Reip. juvandae nomen dederant, pares essent in utriusque studii facultate. Quod no-stro tempore eo magis necessarium, qud plures partes habet ju-risprudentia nostra, quam Romana, quae sine studio historico vix intelligi possunt. Sufficiebat Romanis suae gentis historia. Nostrae autem jurisprudentiae addiscendae & historia EccIesiastica, & Ro-mana, & Germanica, necessaria est; quod per fingulas partes jam demonstrandum est. Jurisprudentia Ecclcesiastica, prima illa & nobilissima juris nostri pars, quot habet articulos, qui non nisi ex historia Ecclestiastica intelligi & explicari possunt ? Praxin enim Ecclesiae Apostolicae oportet esse normam & regulam , ad quam omnes ejus partes examinandae & componendae veniunt; hanc verdo ex ipsa historia tum in libris novi foederis, tum virorum illos proxime sequentium, Clementis, Barnabae, Ignatii, Irinaei &ct. conscripta, hauriendam esse nemo negabit. Jus conficiendi Symbola & Confessiones, jus decidendi controversias Theologi-cas, jus puniendi Haereticos, jus excommunicandi, jus Cleri-corum & Laicorum, nisi ex hisce sontibus hauriatur, quantis, quaeso! erroribus est obnoxium ? Quod enim Venerandis Theo-logis est dogma illud : Christi actio est nostra institutio, illud merito in jurisprudentia Ecclesiastica praestat praxis Ecclesiae ApostoIica & ApostoIicae proximae; ideoque quo magis quid ac-cedit ad eam, eo laudabilius; quo magis autem recedit, eo ma-gis est rejiciendum. Saepe nobis aliquid antiquitatis specie im-ponit, quod tamen posteriorum seculorum a puritate Apostoli-cae EccIesiae immensum quantum deficientium, est inventum. E contra nonnunquam institutum aliquod odioso novitatis no-mine traducitur, ab hominibus antiquitatum EccIesiasticarum parum peritis, cui tamen cum ipsa Veterum Christianorum praxi convenit quam optime. Ita enim cum hominibus compara-rum esse solet, ut propriis institutis & moribus, antiqutatis lau-dem vindicare ament, aliorum vero tanquam nova somnia, ne quid gravius dicam, contemtui habeant. Quibus pessimis erroribus optimam medelam exhibet historia Ecclesiastica. Laudabile omnibusque imitandum exemplum nobis praebet biga JCtorum tum piorum, tum doctissimorum, Caspar Zieglerus & Johannes Brunnemannus, Viri encomio meo majores. Quid enim ille in scriptis suis doctissimis ad jus Canonicum pertinentibus aliud egit, quam ut ejus tradita secundum normam purioris an-tiquitatis examinaret, & excuteret ? Ex insinitis enim ipsi con-stabat argumentis, quam plurima ibidem contineri instituta, quae antiquitates encomium male pro se ferrent non nisi ad deci-piendam miseram plebeculam, cui vile Laicorum nomen impo-situm erat, inventa. Noverat integros extare libros, primae Ec-clesiae Doctoribus falso adscriptos, imo insinita esse loca in veris ipsorum scriptis, a manibus Clericorum jam papizantium aut ipsorum jam papicolarum interpolata; ideoque non mirum esse, in corpore discordantium canonum multa ejusmodi extare, aut aperte papistica, aut sub obtentu anti qvitatis & specie verierrorem suum occultantia.Ex farragine, inqit, in praef.Dissert.de doteEcclesiae, juris Canonici, ut quis seligat eae, qua ad disciplinam Ecclesiasticam, in puriore Ecclesia observatam, recipiendam faciunt, & ut separet ea, quae ex ambitione Clericali, superstitione constituta, & introducta sunt, haut paulo minorem exigit laborem, qaam in concinnandis illis ipsius-olim suit Gratiani & reliquorum Compilatorum. B. Brunnemannus in jure suo Ecclesiasticoa defectus nonnullos hinc inde apud Prote-stantes nota ns, ne male feriatis hominibus, impietatis aut Syn-cretismi argueretur, theses suas suas subinde ex antiquitatibus Eccle-srasticis stabilivit, iisque contra ipsorum calumnias sese munivit. Mitiores enim esse solent, si quid cum ipsa antiquitate, quam & ipsi pro pura habent, exacte convenire viderint, quam si quis simplicibus & nudis S. Scripturae testimoniis scripta sua confir-met. Alias enim istud hominum genus statim suspecta habet omnia ea, quae ab ipsorum opinionibus recedunt, praesertim si proferanfur ab eo, cui vix coecam parendi gloriam relinquere so-lent. Quid dicam de illis, quibus omnia ea sordent, quae jus Justinianeum non redoleant ? Certe quae de glande legenda & ejusmodi sexcentis aliis in digestis continentur, talia quidem sunt, ut sine notitia antiquitatum Ecclesiasticarum addiscere & memoria comprehendere queant. Sed si ad Codicem transeant, &cin ejus primo titulo frequentem mentionem Damasi Pontificis & Petri Alexandiae Episcopi, Nestorii Cyrilli, Eutychis, Donatistarum freri deprehenderint, aqua haerere solet, & solenne illud suum : Haec Theologica sunt, reponere solent, quasi jurisprudentia EccIe-stastica sine vera Theologia addisci possit, & quasi extent LL. in jure Justinianeo, quarum veram cognitionem generoso con-temtu negligere possint, cujus tamen alias febriculosam notitiam ubique oftentare solent. Ipsa definitio jurisprudentiae, non qui-dem sensu Ulpiani, ex quo tamen desumta est in L. 10. §.2.ff. de J. & J.sed Christiano explicata, nos admonet, mutilam esse & man-cam corum jurisprudentiam, qui studium hoc LL. cultori parum curandum esse sibi imaginantur. Si jus humanum, ejusque. primam partem, publicum confideremus, nec hic desunt, quae conjunctionem ejus cum historia desiderent. Imo nulla ejus pars, sive sit de lmperatore, sive de Electoribus, sive de reliquis Statibus, quae ea vacare possit ; & dimidium facti quae eam sibi cognitam reddidit, habet. Equidem novi, controverti solere, an historia sit referenda ad principia juris publici, an vero ejus adminicula ; verum parum haec; quqestio ad rem fecere videtur Sufficit nobis judicium Monzambani in praefat. Asinos, inquit, ad lyram jure dixeris, qui ad tam irregularis Reip.structuram explicandam in publicum provolant, historia patria rudissimi. Quare J. G. Sulpicius JCttts in disseratione de studio juris publici §. I. Sibi non diasplicere ait, insiitutum, quale Monzambano in Epistola ad Laelium fratrem secutum fuisse, commemoraverit. Non adeo multi elapsi sunt anni, cum communis fere Publicistarum fuerit sententia, per aliquot secula propagata, ipsos Electoratus, quarque illis adhaerent officia, a Bambergensi Episcopo in feudum recipi ab Electoribus ; quod tamen commentitium atque falsum esse a cordatioribus quibusque juris Publici Scriptoribus ex historia Germanica demonstratum est. Ita scilicet fieri solet, ubi alius alium improvide sequitur, ut errores ab uno vulgati, mox in plu-res spargantur, dein posteritate gliscant, tunc demum funditus eximendi, ubi mox aliquis vindex, debellandis ejusmodi erro-ribus, magno moIimine incubuerit. De jure lmperatoris in lta-liam & Pontificem Romanum, quot Iibellis, quot armis concer-tatum est? Qvis vero sine subsidiis historicis eam decidi posse, sustinebit? Si quis perpenderit occasionem, quae implerit Pon-tificem ad implorandum auxilium CaroIi M.adverfus Longobar-dos, magnum momentum habebit in definienda quaestione, quid titulo Imperatoris Romani in ipsum sit transIatum, & facile sibi persvadebit, communem sententiam minus probabilem esse, quam eam, qvam nuper ex principiis historicis defenden-dam suscepit Monzambano cap. I. §. 12. Sed quid opus est, quae-stionibus tam longe petitis necessitatem studii historici ostendere in jure publico ? Tota doctrina de juribus Statuum Imperii quan-tam lucem accipit ex hypothesi de juribus feudis oblatis, ex historia Germanica ab aliis contra Dn.Kulpisium, Itterum, aliosq jam demonstrata ? Ex hac dependet quaestio de forma Imperii nostri, de juribus lmperatoris & Statuum, de judicio illo, vulgo das Fursen=Recht vocato, de Reservatis Imperatorum & multa alia, de quibus tot lubricae & vacillantes in utramque partem exstant di-sputationes. Studio historico debemus, quod a temporibus My-leri ab Ehrenbach doctrina juris publici aliam faciem induerit, & ex conjunctione historiae Germanicae insignis cultura eidem ac- cesse- cesserit. Omnium Iremm ignarus esset, qui nesciret, Veteres Publicistas in eo maxime peccasse, quod cum deberent Reip. Ger-manicae origines, a suis principiis domesticis repetere ab origini-bus gentium Germanicarum, illi ad Romanos, propulum pere-grinum, & aliquando jure sive belli, sive transactionis Germa-nis subjectum, accesserint, ab urbe condita initia ista per varias Reip.Romanae vicissitudines ad tempora uiq ; quibus sub Francis, reliquiae istius lmperii Germaniae accreverunt, deducentes quod vel maxime apparet ex libello Lampadii de Rep. Romano-Germanica, qui, si absq; hoc defectu esset, qui tamen ex more illius temporis, in quod Lampadius, cum ista scriberet, incidit, condonandus est facile, ob insiguem scientiae philosophicae aliorumque praesidiorum applicationem, ob nobilem rerum in lmperio gestarum notitiam, quam subinde ostendit, ob acre judicium, egregiam meretur Iaudem. Ex quo autem Conringius noster ex historia Germanica ostendit, non Ievem esse errorem existimantium, regnum Germanorum in antiqui illius Roniani lmperii vicem subiisse, & hoc in illo continuari, alia via progredi coeperunt Dd.juris publici, & omissis antiquitatibus Romanorum, ex principiis domesticis dogmata sua demonstrare coeperunt; quanquam, amion hinc inde Conclusiones quaedam ex veteri illa hypothesi profluentes deprehendantur, in praesenti discutere animus non est. Ea enim est infelicitas hurnani generis, ut difficile sit, opinionem aliquam semel conceptam penitus deponere, quin interdum rivuli quidam ex sonte illo, Iicet semel exstincto, manantes, nobis vel invitis propullulare soleant. Sicut enim veritas veritatem generat, ita errorem, qui ubi semel in animo nostro radices egit, funditus eradicatur quam aegerrime. Sed accedamus ad jus feudale, quod & per omnes juris publici partes se diffundit, consideraturi paucis, quam utilitatem & huic praestem studium historicum. Dividi illud solet in Germania in commune & speciale; per illud plerumque intelligunt jus Longobardicum, per hoc vero jus feudale Saxonicum & Svevicum. De horum jurium autoritate, non tantum in cau-sis privatorum, sed & ipsorum Principum, quanta quaestio? Et tamen sine subsidiis historicis hanc velle decidere, frustraneum est; quibus qui destituuntur, non possunt non in gravissimos pro- prolabi errores. Putant enim, quaestiones & causas feudales ex antestituris antiquis oriundas, ex jure potius Longobardico, pe-regrino illo & Italico, in subsidium tantum recepto, & quatenus juri genuino Grermanico feudaIi, ejusque principiis non contraria-tur, quam ex vero fonte, jure puta, Svevico vel Saxonico decidendas esse, quam sententiam defendendam auscepit. Autor satis celebris Arnoldus Engelbrechtus in Dissertat. de successione in Electorat ex jure primogeniturae th.64. cui etiam calculum suum addidit Dn. Itterus de feudis Imperii cap. 2. §. t.cum tamen historia & tot decisiones publicae doceant, recepto jure Longobardico, veteres Germaniaae consvetudines, ac reliqua jura salva mansisse, & cum Imperium nostrum in duas amplissimas dioeceses, quas Vicariatus vocabant, Alemanniam nempe seu Sveviam & Saxoniam divideretur, utramque partem suum sibi proprium jus provinciale retinuisse, de qua controversia late & eleganter nuper disseruit, Vir juris patrii Consultissimus, Dn. Scilterus in aureo suo Commentario ad jus Svevicum supplement. ad cap. 103. occasione illustris controversiae inter Comitem de Leiningen=Westerburg ex una, & Comites de Hanau ex altera parte, & in peculiari Dissertatione de Investitura simultanea Principum Imperii occasione successionis Saxo-Lauenburgicae c.f. per. tot. Idem, postquam in celeberrima illa controversia, an investitura, quam vocant, abusiva, transferat jus in re, an vero tantum ad rem, ex jure Svevico priorem sententiam eleganter deduxerat, graviter in Comment. ad cap.4.§.5. Addit certe rem satis apricam esse omnibus arbritror, qui terminos juris feudalis intimius, idq non ex Interpretum Italorum, solo jure Justinianeo imbutorum, &, omnia ad istam decempedam, exigentium, opinionibus & traditionibus, quorum alter alterum eadem tnselicitate sequi solet. Verum ex nativo idiomate lingva Teutoniae, & NB. ex hisioria juris nostri: quibus mediis cum destituerentur, qui primum aggressi sunt jus feudale interpretari, & verbis juris nostri ex alieno jure alienas significationes affinxerunt, & rebus decidendis peregrina principia quasiverunt; quod nescio utrum infelicitati seculorum istorum adscribendum, an Socordiae vel malitiae Interpretum Itatorum, jus nostrum, cujus imperiti erant supprtmere, satagentium. Quis rerum publicarum adeo ignarus est, ut nesciat, quam acerrime disputetur inter Feudistas (est enim quaestio feudalis) utrum dispositio A.B- A. B. cap. 7 quadesiciente primogenito succesio Electoratus de- volvitur ad seniorem fratrem & secundo genitum, valeat tan-tum eo casu, quando quaestio est inter nepotem v.g, secuno geniti & patruum, utrum ille sc. jure repraesentationis & ex prae-rogativa Iineae, hunc licet gradu proximiorem, excIudat; an vero etiam obtineat, si de agnatorum remotiorum successione lis interveniat ? Quis non affirmativae calculum adderet, nisi Dn.Scilter, in peculiari Dissert. de Successione Lineali ex jure Germanico feudali, ope historiae Germanicae oftendisset, hanc sententiam falsa hypothesi niti, quasi successio illa, quam Linealem vocant, jure feudali communi sit fundata, & ita textus ille A.B. dubius ex hoc jure sit interpretandus ? Nemini facile ignotum esse potest, quantis dissensionibus agitetur quaestio, utrum in successione territoriorum Principumin dubio pronunciandum sit pro jure primogeniturae, an contra? Si illud verum est, quod vulgo creditur, generali juris feudalis sanctione per Fridericura l. Barbarossam in Comititiis lmp. Ron caliensibus anno M. C. LVIII. publicata, quas & reperitur apud Radevicum lib.2.c. 7. repetita 2.feudor. 55. §. I. jus primogeniturae in omnibus feudis Regalibus esse introductum pro primogenitura est judicandum. Verum prarterquam quod haec sententia priorem quaestionem de Successione Lineali praesupponat, & ex individuitate ejusmodi feudorum male colligatur jus primogeniturae, uti recte observavit Limnaeus lib.4. jur.publ. cap. 8. n. 110. & Sprenger. Font. jur.publ. cap.2. §. 4. ex historia Comitiorum Roncaliensium apud Guntherum & Radevium constat illas Constitutiones Friderici tantum respicere ltaliam, cum ipse eas condiderit non ut Rex Germaniae, quod Germanus, sed ut Imperator & Rex Italiae ltalis suis, quod eleganter attendit Con-radus Sinccrus (vel qui sub eo Iatere voluit, Dn. Kulpisius) in Dissert.de Germanicarum LL. veterum & Romani juris in Rep. nostra origine & autoritate; quem nodum agnovisse videntur Electores Imperii nostri; dum enim in Comitiis Ratisbon. 1653. Dux Saxoniae Altenburgicus, Marchiones Brandenburgenses, Duces Brunsvicenses, Landgravii Hassiae, Duces Holsatiae a CoIIegio Electorali conjunctim postulabant, ut pro introductione juris primogeniturae in omnibus Domibus IIlustribus constitutio Imperii conderetur, & Capitulationi Caesareae nominatim insereretur, repuIsam per per majora tulerunt, ed quod aliis Domibus llustribus & iis, guo-rum interesser, praejudicari non posset, sed si quis ea de re con-troversiam moturus esset, in Comitiis eam proponere deberet, ut alteram partem desuper audire integrum esset, teste Sciltero d. Dissert, de Succes. Lineali in f. Plura exempla allegare, haut diflfcile foret, nisi instituti memor properarem ad ea, quae circa jus nostrum Justinianeum consideranda restant; in quo quantum prosit studium illud historicum, vel unicum illud judicium Celeberri-mi JCti Nicolai Cisneri, Camerae Imperii Assessoris, quod in Epiftola dedicatoria secunda: parti Operum Fr. Duareni praemissa, tulit de Glossatoribus eorumve Scriptis ad jus Justinianeum, probat Saepe, inquit, hi Autores genus dicendi in LL. non sunt assecuti; in cujus vi recte cognita totius quaestionis cardo aliquando versatur, qnae unius vocis expositione clarius, quam multis eorum columnis, paginis & foliis evolvitur ; Saepe Disputationes alienas ab eo loco, quem sibi propositum habebant, in medium protulerunt, eoque frequentius iis, quae interpretanda susceperunt, tenebras offuderunt, quod non modo rudes & an-tiquitatis ignari, & veteris moris expertes, sed & ab omnibus id genus doctrinis sibi suisq inter dicebant, quae ad hoc studium sunt necessariae. Quod Autoris judicium ad multa hodiernorum Systematum applicari posse, facile patet, si quis vel controversiam de Captatoriis Institutionibus, de Condictione ex lege, de actionibus utilibus aliisque considerct. Sed eamus per partes. Totum jus Romanum, quantum quantum est, constat ex LL.XII.Tabb. jure formularum, Edictis Praetorum, JCt.Responsis, Constitutionibus Principum. Quis adeo insanus erit, ut negaret, accuratam fingularum partium notitiam historicam, multum facere ad explicandas LL. nostras, ex ejusmodi fontibus collectas ? Sicuti enim in Anatomicis in quo plures partes secatur corpus & quo curatius quaelibet earum consideratur & oculis exponitur, ed major exinde redundat utilitas; ita etiam in jure nostro, qud majori studio, quis singula distincte perpendit, nec, ut vulgo fieri solet, confusa notitia acquiescit, eo uberiores exinde percipit fructus. Saepe enim visui nostro sese aliquid facile subtrahit, nisi aciem recte intenderimus, obiter & persunctorie ren tantum perlustrantes. Romani olim LL. XII.Tabb. tanti faciebant, ut, teste Cicerone, eas pueris in scholis addiscendas proponerent, quo hisce, tanquam pri- primis juris sui principiis, ab infantia imbuti, facilius intellige-rent adulti reliqua patriae suae jura. Annon ergo nobis vitio ver-tendum esset, si fontem illum, ut Livius vocat, omnis juris Ro-mani, ita plane negligeremus, ut ne ejus quidem historiam no-bis cognitam redderemus ? Praeterqvam enim ,quod ansam nobis praebeat comparationem instituendi inter jurisprudentiam Graae-corum, Lycurgi sc. & Solonis, ex quo & ipse Ulpianus explicatio-nem non levis controversiae petit in L.23.praef. ad L.Jul.de adul-ter. & nostram Romanam, multas LL.in quibus Dd.faepe sibi cruces sigunt, resolvit. Qui ignorat historiam LL.XII. Tabb, miratur, quod est filia ignorantiae, cur in jure Romano furtum manifestum gravius puniatur, quam non-manifestum, cum ta-men secundum dictamen rationis res inversa esse debeat, abstra-hendo ab historia Status. Quemadmodum enim Cicero pro Rosc. Amer. Eae, inquit, maxime peccata sunt animadvertendae, quae difficillime praecaventur, ita etiam furto non manifesto aequalis, si non major poena infligenda esset, quam manifesto, non secus ac in casu L.f.ff. de R. IV. ubi qui palam consangvineam duxit in uxorem, levius punitur, quam qui clam, addita ratione non adeo ineleganti. Eadem in fure manifesto ac non-manifesto est mali-tia, idem propositum; & quod ille deprehenditur, hic vero non, merus est casus praerter intentionem contingens. Cui accedit, quod in non-manifesto majus periculum adsit amittendi rem fur-tivam, quam in manifesto, cujus ratio utique haberi solet in poe-nis dictandis, uti constat ex materia de Libello famoso aliisque. Vid.L.3.pr. L.13.§.I. L.40. ff. de jure fisci. Miratur, qui histo-riam nescit, cur JCti Gentiles in causis matrimonialibus tot ha-beant conclusiones, cum sanctissimis LL. Mosaicis exacte con-venientes. Ignorat itidem, cur illi ex ignorantia verae causae adeo frequenterad jus gentium provocent, & nescio, quem de hoc jure sibi forment conceptum. Quantum ad Edicta Praetorum attinet, non levem utilitatem affert, eorum originem probe didicisse, eo-rumque officia. Docet nos rationem, cur jus Praetorium tot fictionibus sit repletum. Docet nos distinctionis inter jus & ju-dicium, cujus tam frequens in jure mentio, originem & funda-mentum. Monstrat veram viam conciliandi L. 10.ff. de juris d. cum L. 77.ff. de judic. & oftendit, conciliationem Lauterbachii pag. m.99 aliorumque non esse genuinam. Et ne quis putet, haec omnia intra theoriae limites subsistere, resolvit quaestionem, an moribus nostris judicium demum incipiat a litis contestatione, ut male purant Gail.I observat, 74. n. 2. Cz. de proc. tit. 10 .art. I. n.u. Lauterbach.pag.55. Nostro enim procedendi ordine cum diffe-rentia juris & judicii plane sit incognita, magna est confusio, re-tinere dicteria juris Romani, quae vera erant in sensu, quo Ro-mani judicium appellabant, falsa vero sunt in eo, quo nos accipi-mus; a quo errore non tantum multi Interpretes non sunt im-munes, sed nec ipse Pontifex in cap.30. de V. S. qui alias omnem sapientiam in scrinio pectoris habere dicitur. Vid. Dn. Scilter. Exer-cit. ad ff.XIII. §.4. Quantum torquent sese Interpretes tum Pra-ctici, tum Theoretici, qui historiam juris ad grillos theoreticos re-ferunt, in quaestione illa de mutatione Iibelli. Certe vel in hac unica controversia ostendunt, judicium Nicolai Cisneri de Glossatoribus & ad ipsos applicari posse. Quid enim aljud agunt quam ut suis malis explicationibus & leges corrumpant & praxin? quod & faciunt in explicanda distinctione inter offcium judicis Nobile & mercenarium, cui quantas quaeso! super struunt con-elusiones ? Quoties abutuntur regula in L.23. ff.de judic. Non potest videri in judicium venisse id, quod post judicium acceptum accidisset, ut & illa, quae continetur in L. 18. ff. Communi divid. ultra id, quod in judicium deductum est, excedere potestat judicis non potest, ut & ea, quam refert Ulpianus in L.25.§.8.ff. ad AEdilid. Edict Judici, statim atque judex factus est, omnium rerum officium incumbit, quaecunque in judicio versantur ; ea autem, quae ante judicium contingunt, non valde ad eum pertinent, nisi fuerint ei nominatim in juncta ? Qui ex historia juris novit differentiam inter judices pedaneos Romanorum, de quibus dd. LL. loqvuntur, utex contextu patet, & hodiernos nostros judices, qui veri sunt Magistratus, non potest satis in dignari contortas ejusmodi applicationes, tum & reliquas, tum & eam, quam Lauterbach. habet ad ff.T.de R.V.p.117. de adjudicatione fructuum ante & post litem contestatam perceptorum, & eam, quam de usurarum petitione habet tit. de A.E.V. pag. 366 in f. & Tit. de usur.p.420.pr.ex Carpzov. p.2.C.30.def.12.&13. Vidit hoc & alia fine dubio B.Brunnemannus in Comment. ad L.13.ff. de Institor.action. ubi: si ex actu, inquit, de jure agentis constat, potest ex alia causa, quam quae quae in libello expressa est, condemnari reus. Nam judex magis causa quam actioni adstrictus esse debet. Nec judex duplicare debet lites, & ubi simul potest una sententia omnem perimere litem, juste decidit, et si non petitum, quod ex actis apparet, ad causam tamen terminandam pertinet. Et hoc maxime svaserim judicibus, ut spretis ambagibus & subtilitutibus quorundam Doctorum, una sententia omnem litem dirimant, cum hac tamen cautela, si ex actis plene illud jus appareat. Sed charta desiceret, si omnes falsas explicationes & applicationes in materia processus hic recensere vellem, quae omnes neglectui studii historici adscribendae sunt. Jus formularum quantum valuerit apud Romanos, Cicero docet lib. I. de Oratore, ubi Jureconsulturm sui temporis describit, quod nihil sit nisi Legulejus quidam cau-tus & acutus, praeco actionum, Cantor formularurn, auceps Syl-labarum. Quis ergo inficias ibit, hujus historiam multum con-ducere studioso juris? Et quamvis Constantinus M. in L.I.C.de formulis sublat. scrupulosas lllas & aucnpatione Syllabarum insi-diantes formulas radicitus amputatas esse velir, & cum iis omnia ea, quae hac de re in Veterum JCtorum libris reperiebantur, ea tamen fruit Compilatorum ex lapsu forte memoriae infelicitas, ut multas conclusiones ex jure formularum profluentes Digestis in-sererent, & ita male cohaerentem jurisprudent:am redderent. Nam infinitae exstant quaestiones in Digestis jus formularum re-dolentes. Ipsa actio apud Romanos nihil aliud erat, quam for-mula certis verbis concepta, qvibus qvem agere oportebat. Unde quod in jure nostro vocatur actio de dolo, id Ciceroni lib.3.de offic. cap.14. est formula de dolo, & qvod in LL.est actio Pauliana, & Serviana &c. id aliis est formula Pauliana & Serviana. Quae for-mulae prout vel in ipsis LL.jam erant praescriptae, vel pro varietate casuum a JCtis concipiebantur in factum, aliae actiones erant directae, aliae utiles, qvae alias etiam in factum dicuntur, ut patet ex L.9.§.2.ff. ad L. Aqvil.jcto §. f, J.cod. nam qvicqvid dicatur de differentia actionis utilis & in factum in d.§.7.id tamen esse con-tra genuina principia juris Romani, ab aliis jam ostensum est; Quod cum ipse Lauterbach.ad tit.ad L.Aquil.pag. 144. observave-rit, mirum est, ipsum hunc Autorem ex neglectu notitiae histo-ricae in Tit.de praescript. Verb. pag. 401. tantis fese difficultatibus involvisse; ut magis implicet, quam explicet. Ex qvo principio etiam etiam illud prosluxit, quod actionem P. V. diviserit in ordinariam & extra ordinariam, & huc referat actionem, qvae datur ex Pre-cario.pag.m.401.&pag.604. idqve probare nitatur ex L.2. §.2.& L.19.§.f.ff.de precario. Sed ne ypV quidem de hac distinctione in dd.LL. Sed forte haec omnia tantum theoretica sunt? Forte. Videamus L.47. §. I.ff. de N. G. ubi Paulus: Nec refert, inquit, di-recta quis an utili actione agat, quia in extra ordinariis judiciis, ubi conceptio formularum non observatur, haec subtilitas supervacua est ? Mira videri possit haec PauIi sententia (1) qvod ausus fuerit dicere,actionem de N. G.esse judicium extraordinarium, cum tamen reclamet L.3.pr.ff.eod.ubi Praefor promittit, ex N G. se judicium daturum esse; an ilia actio, in qua judicium dabatur a Praetore, extraordinariis Cognit. Qvanta videtur temeritas Pauli, subtilitates de differentia actionis directae & utilis, quae tamen tanto studio ubique in LL. inculcantur, inanes & supervacuas affirmantis? Quam optandum esset, si haec sententia Pauli vera esset, Compilatores hoc monitum secutos fuisse, & cum in prooem. J.§.3. promittant, se ponere nihil perperam nihilqve inutileinanitates illas ex ff. omifisse! Qvanro labore, qvanta molestia nos liberassent! Frustra erit, qvi absqve notitia historica hunc nodum solvere laborabit. Nulla fere actio in jure nostro, ubi non occurrat qvaersti, an sit b. f. an str. jur. ? quae distinctio cum diversos effectus inferat, non levis momenti erit, eam probe cognovisse, qvod sine historia iterum fieri neqvit. Dependet enim ex di-versitate formularum; qva cognita facile solvitur & altera qvaestio de usu hujus distinctionis in praxi, qvem etiamnum multi Dd. inculcant, eg. Lauterbach.ad Tit.de in litem jurando. pag.193. Ultimam partem juris nostri constituunt Constitutiones Principum, qvarum circumstantias historicas, earumqve causas impulsivas ex Historicis cognovisse, ipsarum explicationem & faciliorem & dilucidiorem reddit. Eqvidem novi, communiter dici, causam qvidem finalem attendendam esse in explicandis LL. dubiis, non item causam impulsivam, & huc referri solere L.20. & 21.ff. de LL, Verum nunqva mihi haec sententia probabilis visa est. Quem-admodum enim intentio Legislatoris occasioni, qvareum ad Le-gem condendam impulit, plerumqve ex adverso opposita est, ita facile facile exinde concluditur, ad utramqve in explicanda lege respici debere. Nec enim causa finalis sine impulsiva satis cognosci po-test. In artic. V. Instrum. Pac. gravis est qvaestio, an emigra-tio, qvae certis casibus ibidem contra dissidentes in religione per-mittitur, sit necessaria an vero voluntaria ? Qvi verbis Instru-menti inhaerent, probabiles satis rationes habent pro volunta-ria; Verum Circumstantiae historicae & tractatus, qvi circa hunc articulum apud Dn. Pufendorsium in historia Svevica Ieguntur faciIe contrarium persuadent. Monet Jacob.Godofredus ad L.3.C.Th. ad L.Cornel.qvae est famosa L.5. C.ad L.Jul. Majest. nullam ampliorem perplexarum controversiarum sedem, imo segetem esse, & nullam esse Constitutionem, unde tot tantaqve gravium decisionum, Responsorum, Gonsiliorum argumenta petantur, & tamen ex ignorantia circumstantiarum historicarum illius Legis maximos abusus in libros Interpretum irrepsisse, qvos longa serie in eleganti Commentario ad d. L. notavit, qvorum non paucos apud ipsum Carpzov. Criminal. qvaest.41.legere Iicet. Sc. Cui vita Arcadii, Autoris illius legis, nota est, non mirabitur, cur in fa-vorem Eutropii sui Constitutionem hanc ut & L.41. C. de Trans-act. condiderit Arcadius ; obstupescit vero, cur Compilatores & C.Th. & Justinianei hanc libris suis inseruerint, nec omnem ejus memoriam deleverint. Add.Godofred. in prolegom. ad C. Theodos. cap. 2.fol.187. n.9. Multae LL. innoxiae videntur, historica causa ignorata, quae si perspecta est, aliam plane induunt faciem. Qvis non primo intuitu existimaret, L.6. ff.ad L. Jul. Majest. qvae laestae Majestatis illum accusat, qvistatuas aut imagines lmperatoris consfaverit,esse piam, esse honestam? E contra qvis antiqvitatum Romanarum de Consecratione Principum eorumq; Imaginum, qvae tempore Constantini M.durabat teste Philostorgio lib.2. vid. Jacob. Godofred. ad C. Theod. Tom. V. pag. 346. non odorabitur, ejusmodi Iegem originem suam debere illis temporibus, de qvibus narrat Seneca lib. 3. de benef. & ex eo Brisson, antiqvit.jur. Civil lib.4.c.11. Tiberio imperante, Praetorium qvendam Virum, in annulo insculptam imaginem Caesaris habentem cum matellam sumpsisset, Majestatis postulatum, eo qvod imaginem obsccenis admovisset; qvo etiam pertinet L. 13. §.ff. de jurejur. de juramento per genium Principis agens. Qvis non defendendam susci- susciperet L. z.ff. de in jus vocand. qva prohibentur in jus vocari ei, qvi propter loci religionem inde se movere non possunt ? Qvis non diceret, pium esse, ne Episcopus e. g. dum sacra facit, turbe-tur, aut sacro loco expellatur? Verum qui religionem seu rectius superstitonem Gentilium, qvi variis ominibus & praesagiis omni die absterrebantur, ne ex aliqvo loco discederent, ut si intrasset in aedes ater canisalienus, si Gallina cecinerat, &c. considerat non sine commiseratione ejusmodi LL. in Corpore juris cxstare deprehendit. Contra nonnullae adsunt LL. qvae prima fronte omnem pietatem ejurasse videntur. Accusatur a nonnullis impie-tatis Marcellus in L.35.ff.de Religios.& sumtib. funer.qvod eum mi-nime lugendum putaverit, qviad patriam delendam, & paren-tes & liberos intersiciendos venerit. Dicunt, Iuctum esse juris naturalis, qvi a Principe prohiberi neqveat sine scelere, cum & impius pater nihilominus sit pater. Sed qvi ita ratiocinantur. nesciunt, qvid per luctum ibidem intelligatur: Luctus utiqve est naturalis, qvatenus illud sangvinis vinculum tristitiam exci-tat in animis liberorum ob mortem sive naturalem sive violentam parentum suorum. Neqve in hominis est potestate, prohibere qvo minus hac moestitia in animo alicujus oriatur. Sed nullus du-bito, per luctum ibidem intelligi illas ceremonias, qvas Romani olim funeribus suis adhibent, v.g. qvod septem diebus cadaver domi asservabatur, freqventantibus eo qvotidie ad luctum co-gnatis, vicinis, amicis: octavo indicebatur funus praeconis ope in urbe tota, verbis illis : Exseqvias Titio, Sejo, qvibus est commo-dum ire, jam tempus est, ollus ex aedibus effertur. Porro funus comitabantur viri atrati omnes ; mulieres vero vitas albas, crines soIutos & expassos habebant &c. qvae apud Kirchmannum, Johan-nem Meursium, Onuphrium Panvinium, Jacobum Gutherium, Fran-ciscum Beruccium Iatius legi possunt. Coecus esset, qvi juris Cultori studium historicum necessarrum esse, ex his non perspi-ceret. In hoc autem studio nihil antiqvius ; est habendum, qvam eorum Imperatorum, qvorum Constitutiones exstant in C. ex hi-storiarum monumentis probe examinasse. Ex his enim immen-sum qvantum illustrari possunt ea, qvae alias in LL. dubia & ob-scura videntur, qva methodo usus est celeberrimus ille Galliae JCtus, Jacobus Godofredus in Commentario ad C.Theodof. ut & Fr. Bal- Balduinus in Constantino, Theodosio & Justiniano suo, qvorum Vitorum diligentix multum debet Jurisprudentia nostra. Et qvamvis Balduinus non per omnia methodo historica usus sucrit, praesertim in Justiniano, praebet tamen ansam hinc inde conjecturandi causam impulsivam qvarundam Legum. Imo ostendit suo exemplo, operae prctium esse, horum trium praecipue Imperatorum vitas perlustrasse. Maximae enim mutationes tum in Ecclesiasticis tum politicis sub his Impe-ratoribus contigerunt, qvae & magnam partem jurisprudentiae affecerunt. Cum autem varia Erudiitiorem ... Veterum tum Recentiorum hac de re sint judicia, dum alli selicitatem temporum horum ....verbis non satis extolli posse putant, praesertim Constantini M.adeo ut non dubitent asserere ...esse illa tem-pore, qvibus vaticinia de Novis Hierosolymis sint impleta, & qvae alia de regno Christi in Sactis praedicta ; alii contra tacitis suspiriis conqveruntur, cum persecutrionibus Christianorum veram eorum pietatem & devotionem fere desiisse, & li-cet infinita multitudo Gentilium Christianismum profiteri coeperit sub Constantino, adeo ut, si Micralio lib. 2, Histor. Eccles. Sect. 2. q. fides habenda, ilIo anno, qvo Constantinus M, baptizatus sit, ad 12 000, hominum his sacris initiata fuerint, nihilommus tamen maximam corruptionem Christianos irifecisse ; cauta hac in re procedendum, ne per omnia Eusebio aliisqve sidem habeamus, aut e contra Zosimo in torum astensum praerbeamus. Sicuti enim illum nimius amor, ita hunc odium nonnunqvam ita occoecavit, ut regiam veritatis semitam deseruisse videantur. Idem judicium formandum de Scriptoribus vitae Justiniani nostri, ne vel cum Svida, Aiciato, Budao, aliiquae eum Analphabetum fuisse affirmemus ; (id enim refellunt libris de Incarnatione Christi ab ipso conscripti, teste VictioreTunuensi, ut & Disputationes, qvas cum Haereticis habuit adeo vehementes, ut post Disputationes in Praetorio continuas dierum XV. eos in carcerem conjecerit, teste Doraino Eschelio in Animad vers.ad Procopium pag.m.62.) aut cum Procopio Diabolorum primupo, furialem besitam, semihominem appellemus; hoc enim nimiae acerbitati & licentiae scribendi imputandum esse, facile Dn. EicheIius nobis persvadet. Sed nec committendum est, ut in alterum extremum prolabamur, & ipsum Principum piissimum & religiossimum, imo ad orbis & Ecclesia salutem natum, divino testismonio terum Regem comprobatum, Orbis Reparatorem &c. venditemus. Haec enim omnia velex concessis refutari possunt, & ex iis, qvae ad laudem Justiniani nostri pertinere, multi perverso judicio arbitrantur. Qvis piorum Principum in LL. suis de se loqvens. Sibi divinum os, numen, Consulta divina, statuta coelelestia &c. tribuet ? Qvalis existimanda pietas Principis, qvi scribere sustinet, eos, qvi apud aulam sibi praesto sunt futuri, dirigendos, ut adgrent aternit atem suam, L. 2. C.de Fabricens. ? ( Justinianus enim omnia sua fecit) Qvis non indignaretur, Theodoram hinc inde in Novellis vocari prissimam, imo in Novell. 8 cap I. reverendissimam Conjugem a Deo sibi datam ? Qvis non doleret vicem Justiniani, qvod ipsi adeo fuerit deditus, ut qvi snscipiebant Magistratus, per Novell.8.cap. 3. aeqve Theodorae, ac Justinano juramentum prasstare tenerentur ? Qvae nos satis docent, non omnia ita simpliciter este rejicienda, qvae Procopius de Justiniano recenset, ut putat Dn. Euchelius aliiqve. Refert Gilbertus Burnet in Vita Maria, Regina Angliae gloriosissima, nuper desuncta pag. m.III. qum aliqvando, praesente hac, sermo injectus fuerit de historicis qvibusdam, qvikriptis scripis suis famam Principum, aliis laudabilium, commaculare sustinuerint, illam pro acri, qvo pollebat judicio, respondisse, si hi Principes eam vitam degissent, qvalis ab illis describeretur, non esse, cur illis irasceremur; imo alios Principes vestigia ipsorum seqventes, idem manere; & Procopii historiam arcatiam dignam esse, qvae ab omnibus Principibus legeretur. Qvamvis indigna & turpia de Justiniano referat, Principes tamen ex hac dilcere posse, qvid post mortem, ubi periculum metus cestaret, ab Historicis sibi promittere possint si vitiis fuerint dediti. Qvo judicio Regina hac digno, & ego in praesenti...postqvam & cum multi ...,de ratione docendi docendi discendique juris, non neggligendam esse rilorum methodum, qvi cum studio jnris historiam conjungunt ; qva methodo cum & hactenus in Collegiis, qvae, permittente Illustri FacuItate Juridica, habere mihi contigit, usus fuerim, ita &in eo, qvod jam aperire mihi animus est, sc. ad Institutiones, Jnstinianeas, eandem continuo servabo. Nec enim existimandum est, studium historicum tantum necessarium esse in tractatione D. & C. nam & in J. multa ejusmodi occurrunt, qvae subsidiis historicis indigent. Procemium J. continet compendium totius vitae Justiniani &, historiae Collectionis juris nostri. Valde autem interest, judice Baldusno in Justiniano pag. 187. totius compositionis; historiam recte intelligere, & mandatum qvod Justi-nianus dedit de conficiendo Corpore novo. Ex hoc discimus, an prudens factum fuerit (nec enim de justitia disputo) qvod in media barbarorum temporum caligine, (verba sunt Balduini pag.193) ausum sit Justinianus (audax prosecto, & majorus fortasse animi qvam consilis facinus) juri soetcri ordinando manus admotere, & quod hactenus nullus audebat tractare, describi posse putaret, nullum. Mucium habens aut Crassum nullum Sulpitinm, nullum Julianum sed Triboniano contentus, nullaq desperatione Jebilitatus. Historia haec docet, cur adeo varius fuerit Justinianus in condendis LL. ut qvod uno anno constituerat, altero, iterum tolleret, ut ex novellis constat. Et cum opera alias aestimari solant & judicari ex qvalitate Artisicis, multum interest scire, qvalis fuerit Tribonianus ejusqve socii, qvorum historia plerumqve in explicatione procemii J.negligi solet, qrasi parum ad rem faciat, cum tamen ad judicium de libro aliqvo formandum, imo ad ipsum librum rite intelligendam, faciat notitia morum Autoris cjusqve affectuum. Absit, ut statuam, libros asstimandos esse ex autoritate Autorum; nec illud intendo, illud tantum volo ; licet ex ipso opcre judicari possit de opifice, illud tamen nemo negabit, ad intelligenda acurate & ex mente Autoris, aliorum scripta, multum facere cognitionem ipsius morum, qvos si noverimus, facile in-telligimus nonnunqvam ea, qvae dubia, qvae obscura sunt, qvam si eos negligamus. Si ipsos Tit J.evolamus qui materiae de manumissione, adoptione, L. Fusia Caninia, aliisque multis sine historia cognosci possunt? Qvare non puto, opus esse poenitendum, si qvis ita Institutiones pertractaverit. ut antiqvitates historicas, principiis juris conjungat. Si qvi ergo eruut ex Dn. Studiosis, qvibus haec Methodus placebit, poterunt me hora tertia pomeridiana. V.Oct. qvo fiet initium, eonvenire. Errorejs. pag. 4. vice. lege vile. it. enormium, encomium, implevit. impuIcrit.