JOANNIS  Kirdorss JCti Dantiscani
D E
TRIBUNALITIO
REGNI POLONIAE JUDICIO,
ejusdemq[ue]
JUDICII   REGESTRIS,
Brevis & Thematica Commentatio Editio nova, Priori auctior.
D A N T I S C I.
1685.

TABULAE
Judicii Tribunalitii Regni Poloniae
ejusdemq[ue]
Regestrorum
hactenus delineatorum, Dispositionem continentes, &
Allegatione Capitum &Para-graphorum
INDICIS VICES SUSTINENTES.
TABULA   1.
Judicium
Tribuna-
litiu Re-
gni  Polo
niae con-
siderari
potest,
conside-
raturque
hic
Praecognitive.  1.An detur? 2.Ubi detur, an in re, an in ratione?   3.Ubi consideretur? Cap. 1. §. 1.
Cogni-tive; & vel
Nominaliter in   Homonymia. Cap. 1.§.3.4.5 c. 1. §.3.4.5. Synonymia. c. 1. §.6.
Etymologia. efficiente prima.Cap.2.§.5. secunda. Cap.2.§.6.
externis
fine
ultimo, C. 2.§.8. intermedio C.2. §.9.
electione numero, qualitati-69,offici-o,salario, Mutation.
C.
3.§.
2.
Causis
internis
Materia; ubi prae primis de depu. tatorum Judicum
Forma. Cap.3.§.3. Hinc de Re-gestris vide Tab. 2.
absolute in
Constitutione. Cap.2.§.3. Salariis. Cap. 2.§.4. extraditione. §.5. authoritate. §.6. executione. §.7.
Objecto.Cap.10
§.1. seqq. Subjecto. Cap.
10.§.7.seqq. Effectu.Cap.2. ubi de Decretoru Definitione c.12.
Divisionibus variis, ut (1) a loco, in Petricoviense & Lublinense. Cap. 13.§.2. (2)ab Objecto,in Majoris & Minoris Poloniae, Cap.13.§.3. item in simplex
compositum & mixtum.c.13.§.5. (3)a tempore,in hy-bernum & aestivum Cap.13.§.4. (4) ab affectione in continuum & disruptum. Cap.13.§.6. Affectionibus, ut mutabilitate,Cap.14.§.2.autho-ritate, §.3. securitate, §.4. tranquillitate §.5. & continuitate. Cap.13.§.6. Circumstantiis loci, Cap.14.§.8.& temporis. §.9.
Realiter, & vel
respective in
Cognatis. Cap.15.§.1. Diversis.Cap.15.§.2.    Opposito Cap.15.§.3.


Regestra Judicii Tribunalitii Regni Poloniae alia sunt
FINIS.
Summarii Processus; suntq; Regestra
Ordinarii proce [...]9, suntq vel
Seculariu causarum videlicet
TABULA 2.
.Militarium.C.4.§.5. Kapturalium.§.6. expeditionis bellicae.§.7. paritatis votorum. §.8. ex quo Judex. §.9. Palatinalium Cap.5. Extia P"alatinaii&i&
harum Regestra
alia sunt
Spiritualium causarum, quae vel
causarum poenalium. Cap.9.§.4.
violatae securitatis Tribunalitiae. Cap.9.§.3.
Mixti fori Cap.8.§.5.
Compositi Judicii. Cap. 8.§.4.
Sabbathi; suntq;
Diei Jovis; quae vel
Generalia, ut Regestra
Specialia, quae spe-ctant vel publicam
Magnum Causarum Offi-
cii.Cap 7.§.3. seqq. Terminorum conservato-rum Officii Cap.7.§.6.
exemptionum, ex-pulsionumq;Cap.
6.§.14.
terminoru conser-vatoru, recentiuq; criminu.C.6.§.15.
utilitatem, ut Rege-strum Causarum Fisci.Cap.6.§.6.
honestatem, ut Re-gestra Causarum mcarceratorum & Raptus, tam vere, quam qua-si talium. Cap. 6.
     §.9.10.11.
Regestrum

BONO CVM DEO JUDICII TRIBUNALITII
REGNI POLONIAE, Ejusdemq[ue]  Regestrorum, bre-vis & thematicae Commen-tationis.
CAPUT. I.
De Judicii Tribunalitu Regni nomi-nali consideratione, h. e. Homonymia,
Etymologia [et] Synonymia.                     §. I
Udicii Tribunalitii Regni Poloniae brevem & the-matica Commentationem
conscripturus, a janua, vel limine, ut ajunt, haud aberrabo, si, omi[ss]a, quam in distincta alias considera-tione requirit Philosophus, pr[ae]eco-gnitione [ecquis enim vel dari, vel in redari, vel in Constitutionibus Re-A                       gni
  I
gni hujus tractari & considerari ju-dicium hoccc dubitaret, negaret-ve?]ad ipsam statim nominis evelu-tionem, quae tria continere solet, Ho-monymiam, Etymologiam [et] Synonymi-
am progrediar, ab eaq;Commen-tationis initium faciam.
2. Dicitur igitur Judicium hoc ex nomine Iudicium Tribunalitium, vel Tribunalis Regni Poloni[ae].
3. Iudicii vox non uno eodemq; modo sumitur. Ut enim Theolo-gicas pariter, ac Philosophicas, vo-cabuli huj[us] acceptiones sicco,quod ajunt, pede praetereamus, illa maxi-me notabilis est, qua mox locum, in  quo judicium celebratur, mox ipsu judicandi actum significat. Priori modo nihil aliud est judiciu, quam locus, in quo causae litigiosae a judi-cibus juxta jura legesq[ue] & consuetu-dines deciduntur. Posteriori modo,
est
2
estactus superioris, quo inter duas partes id, quod justum est, definit. Est enim judicium a judice: judex autem,jus dicens, Quocunq; mo-do hic accipiatur, perinde est, cum utraq; significatio hujus loci sit: li-cet, ut veru fateamur, posterior ad institutum nostrum magis serviat.
4. Tribunalis quoq; vox varie acci-pitur. Generaliter enim omne judi-cium significat:specialiter vero hoc, de quo omnis noster in praesentiaru sermo erit, judicium denotat. Tri-bunalitium aute hoc judiciu dicitur a Tribunali tanqua concretum a suo abstracto: appellaturque ita [...] [...] sive pereminentia, nec non ad distinctionem aliorum Regni hujus judiciorum, quoru nullum (si Tri-bunal Radomiense, judiciu extra-ordinarium, exceperit) hodie in Re-gno nostro tali insignitur nomme. A  2   5. De-
3
5. Deniq; & Regni vox Homony-ma est: mox enim generaliter sumi-tur, pro omni omnino Regno, non descendendo ad hoc auc illud; mox specialiter pro RegnoPoloniae. Hinc quoq; dictum a nobis est,Judicium hoc Tribunalitiu esse Regni Poloni[ae]. Regnum autem a Rege; Rex a Regen-do dicitur.
      6. Praeter hoc autem, quod mo-do judicio huic dedimus nomen, a-lia etiam illud nomina sortitur. Di-citur enim (I.) Iudicium suprem[ae] in-stanti[ae], h. e. a quo nulla appellatio procedit, admittiturq; Est enim judicium aliud supremae instantiae, aliud inferioris subsellii. Hoc est,a quo appellare superiorem judicem licet: illud autem est, a quo appella-re non est concessum; & inter haec locu quoq; obtinet hoc, de quo mo-do agimus, Regni Poloniae judiciu
    Tri-
4
Tribunalitium. Quod adeo verum est, ut  nec nova emergentia per via appellationis, sed remi[ssae], ab hoc Ju-dicio ad Comitialia perveniant ju-dicia. (2.) Iudicium Ordinarium Gene-rale Tribunalis Regni-Ordinarium dici-tur cum ad distinctionem,cujus mo-do meminimus, Tribunalis Rado-miensis, utpote quod extraordina-riu est Judicium; tum, quia ordina-rio usitato & in jure descripto mo-do hic judicantur causae, & ordina-rie quoq; illud celebratur; neq; e-nim facile, nisi autgrassate peste,aut indicta expeditione generali belli-ca, aut majoribus incidetibus festis, limitatur: Imo & sub tempus Comi-tiorum celebratur. Generale autem dicitur judicium, quia omnes fere a-ctiones, tam civiles, quam crimina-les, tam juris, quam facti; tam rea-les, quam personales; tam bonae fi-A   3                      dei
5
dei quam stricti juris, sive illae medi-ate, per appellationem, sive imme-diate, ex cruda, quod ajunt, citatio-ne, ad hoc judicium devolvantur & perveniant, ab & in hoc judicio ju-dicantur & deciduntur. Diximus fere; quaedam enim actiones excipi-utur, quae huic judicio non subsunt, seu ad illud non pertinet, quae qua-les sint, dicemus infra cap. 10. § 3.
CAP. II.
De reali Judicii Tribunalitii Regni consideratione [et] in specie de causis ejus-dem externis, efficiente [et] fine.
§. 1.
          Ominalem Judiecii Tribunali-   Ntii Regni Poloniae considera-tione excipit ejusde consideratio rea-lis in causis, objecto, subjecto, effectu, de-finitione, divisione, affectionib[us] circum-stantiis, cognatis, diversis [et] opposito.
2.Cau-
6
2. Causae Judicii hujus aliae sunt extern[ae], aliae intern[ae].
     3.     Extern[ae] sunt efficiens [et] finis.
4.  Efficiens Judicii bujus alia est prima, alia secunda.
     5.    Prima est DEUS, Supremum illud Numen, Ens Entium, rerumq; omnium author, conservator, & gubernator.
6. Secunda est Respub.polona, seu poti[us] publicus & unanimis Reipub. Polonae   consensus.  Dixi  (1.)   publicus
[et] unanimis consensus; quo ipso & o-lim constituendi formam, & nunc constituti judicii hujus robur innu-ere placuit: nam quicquid vim ro-burq; legis obtinere, aut perpetui-tate sapere in hoc Regno debet, il-lud publico & unanimi ut cosensu costituatur necessu est.V.Const:1588. L. O Constitucyach Seymovvich. [et] Li-pski in decad qu[ae]st public.Reg.qu[ae]st.8.
                    A    4                     [...].20.n

7
n.20.seq. Quamvis nec hic absoluta   quaedam perpetuitas & immutabi-litas somniadasit, cum & limitari ex certis causis judicium hoc possit; & reformatio ejusde libera sit Nobili-tati in Comitiis omnium consensu; & in specie hoc sibi Palatinatus Prussiae Regalis reservaverint, ut ad Judicia Regia redire possint. (2.) Reipub.Polon[ae]; h. e. Regis, seu S. R. Mtis, Senatorum, & Nucioru Ter-restrium: hi enim tres Ordines, ut Rempub.constituunt Polona; ita & hujus, de quo praesens nostra tracta-tio,judicii Anno Christi 1578 in Co-mitiis Varsaviensibus extiterunt au-thores,dum publico nomine & una-nimi cosensu, praesidente divae me-moriae Stephano Rege, assidentibus lateri ipsius Senatoribus, praesenti-bus Nunciis Terrestribus, est lauda-tum,   constitutumq;  V.  pr[ae]fat.  Const.
1578 [et] 1589.                                7.Fi-
8
7. Finis Judicii hujus alius est ul-timus, alius intermedius.
8. Ultimus est DEI gloria, ad hac enim ut alia omnia dirigenda, ita & hoc Judicium directum est, certe es-se debet.
      9.  Intermedius  est,  judicare,  decer-nere, judicando & decernendo suu cuiq; tribuere. Eum enim in finem judicium hoc constitutum est.
CAP III.
De Causis Judicii Tribunalitii Re-
      gni internis, Materia videlicet [et]         Forma.
                             §. 1.
       Aus[ae] Judicii Tribunalitii Re- Cgni intern[ae] duae sunt:Materia &  Forma.
      2.   Materia sunt ex omnibus Regni Poloni[ae] Prussi[ae]q[ue] Regalis (non etiam M. D. Lithvaniae; hic enin singula-A  5                          re
9
re suum judicium Tribunalitium, Anno1581. in coventu generali Var-saviensi, tempore D. Stephani Re-gis, constitutum, habet) Palatinati-bus Terrisq[ue] quibusdam certi quidam a Nobilitate electi [et] deputali judices. Constat enim hoc, ut omnia alia, ju-dicium ex personis cum principalibus, tum minus principalibus. Principales (ut Actoris & Rei, ut pote quiad prae-sens nostrum propositu minus per-tinent, nullam nunc faciamus men-tionem) sunt judices ex omnibus Regni P[r]usi[ae]q[ue] Regalis Palatinatibus Terrisq[ue] quibusdam a Nobilitate electi [et] depu-tati. Suntq; vel Spirituales, vel Secu-lares. Utrorumq;, ac praeprimis se-cularium, natura ut melius cogno-scatur, considerabimus hic eorum 1. Electionem. 2. Numerum. 3. Quali-tates. 4. Officium. 5. Salarium; [et] de-nique 6. Mutationem.
Electio-
10
Electionem Deputatorum judicum quod concernit, trutinanda hic ve-niunt 1. eligens, seu is, qui eligit; ta-lis est Nobilitas, seu Nobiles, unius-cujusq; Palatinatus & Terrae: ipsa enim ratio dictitat, ut judicaturus Nobiles a Nobilibus eligatur. 2. ele-ctionis locus; estq; locus Convcntus particularis in qvovis Palatinatu, eo nomine    in    jure    Polonico    definitus.
3. electionis tempus; estq; quotannis feria secunda post festum Nativita-tis Beatissimae Virgnis Mariae proxi-ma. 4. Electionis forma; quae in eo consistit ut post electu in Conven-tu particulari eo nomine instituto Marschalcu libero & unanimi con-sensu eligantur, certe eligi debeant: excipitur Mazovia, ubi plurima vo-ta praeponderant, 5. electionis securi-tas, & sic affectio; quo pertinet, quod ad locu electioni judicum designatu A   6                   nemo
11
nemo armatus praeter ensem venire debeat; quod cum pixidibus & aliis insvetis armis veniens, vel cum iliis incedens poena quinquaginta Mar-carum Polonicalium in instanti,sub poena quatuordecimMarcarum Po-lonicalium, puniatur; quod in loco electionis personam Nobilem vul-nerans, vel occidens, non secus pu-niatur, quam si id in Conventu ge-nerali Regni perpetrasset. Et haec de electione Deputatorum seculari-um: Spirituales deputati a suis Capi-tulis, modo, loco, & tempore, ipsis usitato, eliguntur. NOTA: 1.Ita ele-cti & deputati judices vel omnes, vel qui ex illis volunt, pro feria secunda post Festum S.Francisci proxima Pe-tricoviam veniunt, & audito eadem feria in Ecclesia Parochiali solenni Sacro Curiam seu praetorium Petri-coviense     ascendunt;    ubi     in    Stuba
  Iudi-
12
Iudicii Terrestre Siradiensi Iudiciu supremo loco judiciali assidet men-sae, deputatosq; & electos judices, primo quide spirituales, postea Se-culares, juxta ordinem Capituloru & Palatinatuu Terrarumq;, ad prae-standum juramentum vocat: quo praestito seculares Mareschalcu(Spi-rituales enim binos Praesides aut Praesidentes, eosq; certos & perpe-tuos, alternata tamen inter eos ob-servata, habent) eligunt, jurisdicti-onemq; fundunt. 2. Circa hunc jura-menti praestandi actum Deputato il-legitime electo contradicere licet; qua contradictione interveniente, is, cui contradicitur, a juramento praestando tam diu removetur do-nec reliqui, qui ipsum insequuntur jurarunt & sic omnes jurati Mare-schalcum elegerunt, qui post funda-tam   jurisdictionem    una    cum    juratis
con-
13
contradictionem hanc judicarepos-sit: ea autem legitima adinventa, vel non, is cui contradictum, vel re-movetur a juramento, vel ad. prae-standum illudadmittitur, & locus ei inter Deputatos assignatur.
Electionem Deputatorum Judicum, excipit eorundem Numerus. Hic a-lius est eligendorum ex quovis Pala-tinatu & Terra, alius vero jam ele-ctorum & actum judicii hujus con-stituentium, Illorum hic est, quod ex majorib[us] Palatinatibus, v.g. Posna-niensi, Calisiensi, Siradiensi, Ploce-si, Russiae, Mazoviae, Prussiae duo; in reliquis & in Terris Wielunensi, Do-brinensi, Osuecimensi, & Zatorien-si unus eligi debeat: Horum autem numerus in causis secularibus ad minimum senarius esse; spirituales vero causae per judicium bissenum, ex   spiritualibus    &    secularibus,    hac
sex
14
sex,illa sex a parte deputatis, com-positum judicare debent.
Qualitates judicu Deputatoru sunt: idoneitas, probitas, jurisperitia, [etc]. Debent enim Deputati Judices esse 1. idonei, seu habiles ad judicandum, quales sunt adulti & 25 annis majo-res, integrae famae, indigenae, nobi-les, possessionati; mironennes e-nim & 25. annis minores, banniti, infames, peregrini, ignobiles, im-possessionati, judices Nobilium in Polonia esse nequeunt, ut in Copend. Prece[ss]. Reg. Pol. Terrar. Pru[ss]. Reg. part. 1. sect. 2. cap. 1. §. 4. circa exceptio-nem fori docuimus: 2. probi, h. e. DE-UM timentes, proximum diligen-tes, 3. jurisperiti, ne latum enim un-gvem a jure Regni recedere debent: quibus deniq; 4. addi potest. quod debeant esse jurati; juramentum au-tem    eorum    idem   est,   quod    Judiciu
  Ter-
15
Terrestrium (extat autem Judicium Terrestrium Juramentu apud Her-burt. Tit. juramentorum Forma. pag. m. 247.) eo addito, quod in causis con-silia non dabunt, munera non acci-pient, secreta judicii non revelabut, & quod citra omne studium sunt in judices electi.
Officium deputatorum judicum in eo potissimum consistit,quod ex Rege-stro ordine per Palatinatus & Distri-ctius Causas judicare debeant, ne la-tum ungvem a jure publico recede-do. NOTA. 1. Si forte causa ab ali-cujus deputati Judicis Officio vel Ju-dicio per motionem ad Tribunal fuerit devoluta, tunc talis deputatus judex nec sententiam dicere, nec alios dicentes audire potest 2. Si aliquis ex aliquo Palatinatu deputa-tus judex vel infirmetur, vel moria-tur,      reliqui      nihilominus      judicare
  tenen-
16
tenentur, non obstante absentia Collegae.
Salarium deputatorum Iudicum Secu-larium, sunt a singulis Decretis, seu Decretorum instantiis, grossi quin-decim; Spirituales vero suis deputa-tis de victu providere tenentur.
Restat Iudicum deputatorum muta-tio: neq; enim perpetui ilii sunt, sed durat ilioru authoritas tantum ada-lia judicia, h. e. annua est; tandemq; alii in locum eorum, eo, quo supra diximus, modo, eliguntur. Illi quo-q; qui semel judices fuerunt, ante quadrienniu iterum eligi non pos-sunt, nisi omnes, nemine contradi-cente, in id consentiant.
Minus principales (qui & instru-mentales dici possunt) ex quibus hoc judicium constat, person[ae] sunt. 1. Iudi-ces, Subjudices, [et] Notarii Terrestres Palatinatuu   Siradiensis   &   Lublinensis.
Hi
17
Hi enim, licet sententiam non dicat, semper tamen praesentes esse, ad se-creta judicii iurare,poenas Kocze di-ctas exigere & locorum iudicibus re-mittere, aliaq;facere debent,quae in judiciis Conventionalibus vel Rega- libus facere solent. 2. Instigatores, iiq; duo; Spiritualium alter, alter Se-cularium. Hi assistentiam mutam in criminalibus praebent, securitati & authoritati judicii invigilant, sa-laria judicum a partibus accipiunt, & de acceptis rationes reddunt, Re-gestraq; terminoru tactorum, cau-sarumq; poenalium, de quibus infr. cap.9 Conscribunt, iisq; attendunt,
3. ICti seu Advocati, eorumq[ue] Agentes, Horum Officium est partes litigan-tes defendere. 4. Ministeriales Regni Generales: his incumbit violatores legum & securitatis Tribunalitiae citare,   partes    litgantes    ad    Judicium
 voca-
18
vocare, in paea bannitionis & infa-miae condemnatos proclamare, ali-aq; agere, quae legitimi Ministeria-les Regni Generales expedire vi Of-ficii sui solent. 5. Apparitores, seu Hey-dones, ut vocanct, qui reos ad judici-um & carceres trahunt deducunt-que [etc].
3. Forma Judicii hujus uno voca-bulo exprimi nequit, non tamen in-epte quispiam dixerit illam consi-stere in actu juxta Regni Terrarumq[ue] ju-ra, juste, legime, modoq[ue] in Constitutio-nibus descripto, [et] consvetudine appro-bato, judicandi. Hic enim actus judi-candi esse judicio huic dat. Dicimus (1.)juxta Regni Terrarumq[ue] jura. Ex-terna enim & exotica jura ut allega-re in hoc judicio nefas; ita & secun-dum aut juxta judicare piaculum. Quod si novum sit emergens, seu, quod idem   est,   casus   quis   novus,   in   jure
  nec
19
nec directe, nec indirecte, decisus, emergat, juxta Constitutione 1607. ad comitia remitti debet. Regni au-te jura authentica alia sunt scripta, alia non scripta. Scripta sunt Statu-ta Regni ab Herburto collecta, & Constitutiones in Comitiis laudatae. Non Scripta Consvetudines & prae-judicata; utut enim praejudicata seri-ptis mandentur; haec tamen scri-ptura consvetudinis naturam hic minime mutat. Adde hic Dresner. lib. 1. Iustit. Tit. 3.4. [et] 5. Terrarum ve-ro jura pro diversitate Terrarum varia sunt; habet enim Mazovia excepta sua, habet & Prussia Rega-lis jus suum Terrestre correctum, habent & aliae Provinciae seu Terrae suas, easq; proprias, quibus fruun-tur leges, juxta quae quasve judici-um hoc judicare tenetur. (2.) Iuste [et]  legitime.   h.  e.  secundum   &   juxta
iustitiae
20
justitiae legalis cum commutativae, tum distributivae normam, non re-cedendo ab ea vel latum ungvem.   (3.) Modo in Constitutionibus descripto [et] consvetudine approbato. i, e. ordine & juxta Regestrum. Coeterum cum hic Regestrorum mentio fiat, eo-rundemq; doctrina non utilis mo-do,[exceptio enim Regestri, aequi-pollet exceptioni fori, hinc quoq; saepe exceptio fori a JCtis vocatur] sed & summe sit difficilis; operae precium esse duximus specialibus aliquibus capitibus eandem propo-nere & explicare. Sit itaq;
CAP. IV.
De Regestris in genere, [et] in specie de Regestris Causarum Militarium, Ka-pturalium, Expeditionis bellicae, Pavi-tatis votorum [et] ex qvo Iudex. §. 1.
Rege.
21
      Egestrum hic loci nihil aliud Rest, quam liber, seu Codex, quo continentur causae a Iudicio hoc judicandae.
2. Hoc non unius ejusdemq; est generis, sed multiplex & diverium; in duo tamen summa genera recte distribuitur, ita ut aliud sit Proces-sus ordinarii, aliud Summari, termi-norum sc. tactorum.
     3.    Illud duplex  est;  aliud  enim  est Secularium, aliud Spiritualium cau-sarum seu actionum.
4. Secularium Causarum Regestrum est, quo comprehenduntur causae inter personas mere seculares, ra-tioneq; rerum & injuriarum mere secularium, judicio huic subjectae. Hoc iterum multiplex est, pro mul-tiplicitate causarum. Est enim aliud causarum militarium, aliud Kaptu-ralium,     aliud     expeditionis     bellicae,
pari-
22
paritatis votorum, ex quo judex, aliud Palatinatium, h. e. Fisci, incar-ceratorum vere & quasi, Raptus ve-re & quasi, terminorum conserva-torum in causis inter incola Duca-tus Prussiae & Incolas Regni, exem-ptionum, expulsionum, termino-rum conservatorum, Officii.
5. Regestrum Causarum militarium est, quod complectitur Causas mili-tares. Militares autem Caus[ae] hic non sunt promiscue omnes, quae a mili-te, aut contra militem instituuntur; sed quae ex persona facto & occasio-ne militis, qua militis, tam tempore expeditionis generalis bellicae Rei. pub. legitime inservientis, quam & in finibus Regni praesidii grati con-stituti proveniunt & derivantur. Hinc causae ad inscriptionem, ex-pulsionis, executionis rei judicatae, [etc].  quia   sunt   privilegiatae,   &  mili-
                                                           tes
23
   tes earum onera ferre tenentur non qua milites, sed qua privati, ad hoc Regestrum non pertinent, nec mi-lites speciali ab aliis Regnicolis ju-re, processu, & Regestro hoc in pas-su gaudere possunt.
6. Regestrum Causarum Kapturali-um est, quod continet causas Kaptu-rales (h. e. violatae securitatis publi-cae sub tempus Kapturae seu Inter-regni) in judicio Kapturali seu In-terregni inchoatas quidem, non ve-ro ante coronationem Regis novi finitas, nec in executione penden-tes,nam si in executione pendent, non ad hoc judicium regestrumq; ejus pertinent, sed in Castrensi con-tinuari, & sine appellatione exequi, debent, causae hae Kapturales Judi-cio.
7. Regestrum expeditionis bellic[ae] est, quod comprehendit causas vioiatae
securi-
24
securitatis publicae sub tempus cum lustrationis, tum expeditionis generalis bellicae.
8. Regestrum paritatis votorum est, quod complectitur causas paritatis votorum. Dicuntur autem paritatis votorum Caus[ae], quae in praeteritis, seu anterioribus judiciis Tribunalitiis, obstante Deputatorum Judicum in proferenda sententia pari in utram-que partem votoru numero, decre-tum accipere aut habere non potu-erunt, hoc enim cum fit, h. e. cum paribus in utramq; partem itur suf-fragiis, non Decretum in causa fer-ri, sed pro Decreto ad futurum Tri-bunal remitti illa cum toto suo ef-fectu debet: quod futurum Tribu-nal     ulteriori     ex     paritate     votorum
remissione laborare nequit; verum praeteriti judicii paritatem praecise resolvere tenetur, iterando & repe-B                     tendo
25
tendo aliquoties vota sua Videatur Constit.1607. quae Constit.1578 vi-gore cujus causae paritatis votorum ad Comitia remittebantur, corrigit. 9. Regestrum ex quo judex est, quo continentur Causae ex quo Judex. Dicitur autem Causa ex quo judex, cum judici deputato contingit ha-bere litem seu causam, ad judicia Tribunalitia quovis modo devolu-tam eademq; eo, quo Deputati mu-nere fungitur, & in Tribunali resi-det, tempore incidit, parsq; adversa (quod ei licitum est) excipit, ex quo Pars altera judicis munia obit, non posse judicari causam illam; quo ca-su ad futurum Tribunal remittitur causa dijudicanda & decidenda. Quod si Pars consentiat in judiciu, statim deciditur causa, seu contro-versia. NOTA hic(1.) Hae modo spe-cificatae   causae   Militares    Kapturales,
Expe-
26
Expeditionis bellicae, Paritatis vo-torum, Ex quo Judex, non nisi pri-mis tribus hebdomadae diebus, Lu-nae, Martis & Mercurii, vel uc praxi usitata vocantur, secunda, tertia, & quarta feriis judicantur. (2.) Eaedem modo memoratae Causae statim in principio Tribunalis judicari, Pala-tinalesque praecedere, nec ad has descendi debet, donec praefatae pro exigentia expeditae fuerint. (3.) Cau-sae militares Lublini tantum, & qui-dem in initio statim Tribunalis, vi-gore Constitut. 1638. judicari de-bent: aliquando tamen & Petrico-viae judicantur, nimirum, si vel per paritatem votorum Judicum Depu-tatorum, vel dilationes inquisitio-nis & infirmitatis, aliave ex causa ibidem decidi nequeunt; quo casu ne in longum protrahantur, & in defectu celebrationis judiciorum B   2                Lu-
27
Lublinensium remora justitiae fiat    Petricoviam remittuntur, aeq; ut causae Fisci, incarceratorum & ra-ptus, de quibus in f. cap. 6. §. 6. seqq.
CAP. V.
De Regestro Causarum Palatinalium feri[ae] secund[ae], terti[ae], [et] quart[ae].
                      §. 1.
     Egestrum Causarum Palatinalium Rest, quo comprehenduntur Causae Palatinales.
2. Palatinales autem Caus[ae] dicun-tur, in quibus judicandis praecise ca-dentia Palatinatuum, proutalius ali-um excipit, observatur, nec ulla ra-tione causa ex alio Palatinatu, Ter-ra, Districtu, quam quia acclamatus, & judicari caepit, decidi potest.
3. Harum causarum adeo latissi-mus est campus, prout casuum, qui in    iure    accidunt,   diffusissimum     est
  pela-
28
pelagus.   Omnes quippe actiones per appellationes a quibuscunque Officiis & Judiciis, Tribunalitio iu-dicio subjectis, devolutae, tam Cri-minales, quam Civiles, paucis qui-busdam exceptis, hic promoveri possunt: Diximus: paucis quibusdam exceptis; tales autem sunt. Causae Fi-sci(uti publicae, & quibus privatus utiliter disponere nequit) causae in-carceratorum, raptusq;, tam vere, quam quasi, utpote celerioris expe-ditionis, [etc]. Nam cum triennio,vel quadriennio, ferme demum termi-netur Palatinatuum cursus; aliae au-tem injuriae aliis in jure sint favora-biliores, celerioriq; indigeant de-terminatione: ideo jura, injuriam & damna patientibus subvenientia, modo praefatas feriae quintae attri-buunt causas, potissimis in Palatina-tu relictis, quales sunt: omnes inju-B   3               riae,
29
riae simplices, questiones haeredita-riae fundi, ejusdemq; adjacentia-rum, successionum,Civilesq;in ge-nere omnes, imo de Criminales ex appellationibus, tam extraordina-riis, quam ordinariis, & non aliun-de, provenientes.
4. Et in ordinariis appeliationi-bus adcitatione ad Tribunal ordina-rie opus haut est, quoniam in actu appellationis continetut praefixio termini, quem Partes paratum at-tendere debent. Diximus ordinarie; nam si aliqua partium, vel, si plures litis fuerint participes, unus ex illis decedat, statumve mutet virgina-lem in matrimonialem, aut hunc in illum, & contra; vel quoq; in actio-ne possesoria novus intercedat pos-sessor. aut alioquin novus juris quae-sitor; vel quoq; terminus in proxi-miori     Palatinatus    alicujus      cadentia
sit
30
sit lapsus; vel exalia aliqua interve-niente ratione innovatio fiat ter-mini: tunc revificatoria ad para-tam Causam & terminum adcita-tione opus est, ut ex parte in Com-pend. Process. Iudic. Reg. Pol [et] terrar. Pruss. Regal. part. 1. sect. 1. cap. 2. §. 7. docuimus.
5. In extraordinariis quoq; ap-pellationibus adcitationes prosecu-toriales necessarias esse: & utrasq; quide, tam revivificatoriales, quam prosecutoriales, intra annum & di-em extradi, relationesq; earum ad Acta fieri debere, liquidi juris est; hoc enim nisi fit, causa quis cadit; cum sententia, quam extraordina-ria appellatione quis intra fatalia non prosequitur, transeat in rem ju-dicatam: idem enim est, non appel-lare, aut judicem per extraordina-riam appellationem non movere, B  4                       &
31
& cum moto actionem non prose-qui. Adde quae diximus in Compend. Proce[ss]. judie. Reg. Pol. [et] Terrar. Pru[ss]. Regal loc. cit. [et] part. l. sect. 2. cap.4.
 §. 3. N O T A. 1. Causae palatinales post expeditas pro exigentia debita capite praecedete relatas causas ea-rundemq; Regestra, feriis secunda,    tertia & quarta, seu diebus Lunae, Martis, & Mercurii, semper judi-cantur 2. Licet praedictis tribus prioribus septimanae diebus Causae Palatinales seculares tantum, ut di-ximus, judicentur; sit tamen inter-dum, ut, si Palatinatus alicujus cau-sae seculares determinentur, Spiri-tuales vero palatinales decisionem suam feriis sextis nactae non sint. Ju-dices Deputatis Seculares, Judicibus Deputatis spiritualibus suas conce-dant ferias, usq; dum suas illius, qui terminatur,     Palatinatus     sive     Distri-
  ctus
32
ctus definiant actiones: quod vice versa in causis secularibus, si Spiri-tualium Deputatorum praesentia numerum non impleat senarium, accidere consuevit. Adde hic, quae infra cap. seq. §. 15. dicentur.
CAP. VI.
De Regestris Causarum Extra-Pa-
latinalium Feri[ae] quint[ae]. §. 1.
     Xtra Palatinalium Causarum Rege-Estra sunt, quo continentur Cau-fae extra-Palatinales. NOTA. Quae extra-Palatinales Caus[ae] sint, facile ex descriptione Palatinalium patet,ni-mirum, in guibus cadentia Palati-natuum non observatur, sed quae extra eandcm cadentiam judican-tur; suntq; quas supra cap. 4. §. 4. retulimus.
2. Haec extra-Palatinalium Cau-B  5                  sarum
33
sarum Regestra alia sunt feriae quin-tae, seu diei Jovis, alia Sabbathi.
     3.  Feri[ae] Quint[ae] Regestra Causarum extra-Palatinalium sunt, quae com-plectuntur causas hac feria judicari solitas.
4. Horum alia sunt Specialia, alia generalia.
      5.  Specialium feriae quintae Causa-rum extra Palatinalium Regestro-rum alia utilitatem, alia honestatem magis spectant publicam : utraq; autem ad unum collimant scopum, celeriorem videlicet in consequen-da justitia & executione cursum.
6. Quod utilitatem spectat publi-tam est & dicitur Regestrum Causarum Fisci, quod comprehendit Causas per viam appellationis inter Exa-ctorem & Nobiles,Terrestriaq; aut alia quaevis, ex quibus contributio-nes   aut   exactiones    aliquae   Thesauro
pen-
34
penduntur, bona possidentes, aut ex alio juris respectu ad exolven-das praetactas pensiones obligatos; item eas, quae thesauro Regnicum Exactore ipso ejusq; Succesoribus, retentarum & thesauro non reddi-tarumContributionum ratione in-tercedunt. NOTA: 1. Ejusmodi Causae Constitutione 1578 circa or-dinationem judiciorum Tribunali-tiorum vigore Constit. 1562. & 1567. Judicio Post-Curiali reservatae e-rant; tandem vero Constitutione 1611. L. Sposob dochodzenia Retent. pag. m. 5. Judiciis Tribunalitiis in-corporatae sunt summario processu decidendae: Statim enim in defectu satisfactionis rei judicatae bannitio decernitur & publicatur. 2. si aliqua ex his caufis ob determinationem Judiciorum Tribunalitiorum Petri-coviae indecisa manet, Lublinum B   6                    remit-
35
remittitur, & vice versa si Lublini, Petricoviam.
7. Quae honestatem spectant publi-cam sunt Regestra Causarum incarcera-tarum, [et] raptus.
8. Dicuntur autem hae causae ita vel vere vel quasi.
9. Vere incarcerat[ae] sunt, quae per appellationem a Judicio Capitane-ali in Polonia, in Prusia vero Pala-tinali, vel Officiis eorum, ad Judicia Tribunalitia cum personis, carceri-bus ob delictum & crimen aliqod mancipatis, ab ultimaria aliave pe-rimente sententia devolvuntur,ubi vel eliberatio, vel finalis-decernitur executio. Item cum Nobilis Nobi-lem, ex quacunq; ratione captum, in privatis carceribus detinet, vel etiam publico ergastulo includi fa-cit: Capitaneusve praetextu Officii sui    aliquem    Nobilem    captivat;    da-
  tur
36
tur eis actio ad judicia Capitanealia in Polonia, & in Prussia ad Palatina-lia, eliberationis; quae per appellati-onem devoluta Regestrum incarce-ratorum sortitur juxta Constitutio-nem 1588.quae Constitutio poenam temerariae Nobilium captivationis subjungit. Huc quoq; spectant in recentibus criminibus comprehen-si, & judicio Tribunalitio praesenta-ti; quamvis hi etiam, sine Regestro, summario judicentur Processu.
10. Caus[ae]raptus vere sic dicti sunt, quae instituuntur contra illos, qui virgines & foeminas pudicas rapi-unt. Hae in jure Nostro Polonico sunt criminalissimae, stupris & vio-lentis foeminarum oppressionibus plerumq; connexae; poena enim colli raptores manet, nullo perso-narum     &     status    observato    discri-
mine.                          
                                             11.    Quasi
37
11. Quasi incarceratorum [et] raptus Caus[ae] sunt illae, quae intentantur his, qui potestati tutorum legitimorum pupillos bonaq; ipsorum incompe-tenter subtrahunt, sibiq; praetextu tutorio aliove respectu applicant & usurpant, vel virgines juvenesq; impuberes,irrequisitis legitimis tu-toribus, nulla facultate habita, in matrimonium elocare non veren-tur. Ejusmodi Actiones exoriun-tur plerumq; inter Tutores de Tu-toria invicem altercantes, ubi sta-tim in Judicio Tribunalitio, sopitis ipsorum disceptationibus, aliis cu-ra personae, aliis administratio bo-norum, plerumq; autem utraq; si-mul adjudicatur, aliis autem remo-tioribus & minus pertinentibus (quos honorarios appellare licet) salva attendendi, ne quid pupillus, bonaq;     ipsius,     patiantur     detrimen-
                                                           ti,
38
ti, nec non rationibus per Tutores alios suo tempore reddendis inter-esse, easdemque auscultandi, reser-vatur focultas. NOTA hic: Praemis-sis omnibus incarceratorum & ra-ptus tam vere, quam quasi(quae Re-gestris incarceratorum [et] Raptus inclu-duntur)Causis in Polonia forum Ca-strense, in Prussia Palatinale, assigna-tum esti posteaq; per provocatioe Tribunalitium, & quidem cum pos-sessionatis: impossessionati enim, prout in aliis excessibus, ita & in hoc directe & ex cruda Citatione in Tribunali conveniri possunt juxta Constitution.1611. mentem.
12. Atq; haec sunt tria Specialis Regestri feriae quintae genera, ultra quae olim non dabatur quartum, donec Anno 1645. circa Martini pe-culiaris specialis Regestri adoptata classis   a    prioribus    distincta,    innixa
Con-
39
Constitutioni 1613. L. Spravviedli-vvosc excessovv. z X. Pruskim pag. 21. de excessiviss incolis Regniadversus incolas Ducatus Prussiae laudatae; quae Constitutio excessivos cruda Citatione,quatuor septimanis ante terminum ponenda in judicio Tri-bunalitio conveniendos describit. Primipilaris hujus farinae Actio fuit inter Danielem Hoier Gedano oriun-dum, bonorum villae Prekvvice Du-catus Prussiae Districtusq;Preusmar-censis Tenutarium Actorem & Pau-lum Kochanski bonorum Malzevva Palatinatus Pomeraniae Districtus Derschoviensis haeredem, ratione invasionis, equorumq; receptionis; quae Causa primum quidem in Re-gestro Ordinario recentium crimi-num versabatur, postea vero cum terminum ex dilatione inquisitio-nis  incideret,  diversae   ortae   sunt   opi-
                                                         nio-
40
niones: alii enimex ordinario Re-gestro, unde emersit, inducendam causam, nec Regestri genus mutan-dum esse duxerunt,cum nullum e-jusmodi Regestri hactenus fuerit exemplum: alii econtra, moti au-thoritate Constitutionis praefatae, quae post expeditam inquisitionem terminum non prout in aliis causis in duabus, sed in una septimana praefixit, speciale petierunt Rege-strum; quod obtinuerunt. Atq; sic accessit Regestrum speciale Terminorum Conservatorum in causis inter in colas Du-catus Prussi[ae] [et] incolas Regni.
l3. Generalia feriae quintae Causa-rum Extra-Palatinalium Regestra du-plicia sunt: aliud enim est exemptio-num & expulsionum; aliud Termi-norum Conservatorum recentium-que criminum.
14.  Regestrum   exemptionum,   expul-
                                        sionumq[ue]
41
sionumq[ue] est, quo continentur, Causae exemptionu, expulsionumq; NO-TA: (1) Causae expulsionum quae nam sint,describit Statutum Tit. Re-stitutio in bona pag. m. 397. [et] seqq. nec non Constitutio 1588 pag. m. 461. Adde [et] Zavvackiego Proce[ss].judic.Tit. 2. (2) Deexemptionum quoq; acti-onibus tractat Statutum Tit. Exem-ptio bonorum. Tit. Officium Castrense. Tit.  Notarius.   Tit.   Querelarum   termi-
ni; nec non const. pr[ae]alleg. [et]  Za-vvacki d. l. (3) Terminus hisce in Causis in sex praefigitur septimanis ab & in actu appellationis. (4) Hae causae olim vigore Constit.1598. L. Causa expulsionis pag. m. 709. inter Causas Officii judicabantur: hodie vero juxta Constit. 1611. L. Caus[ae] ex-pulsionis. pag. m. 13. seorsivum, de quo modo diximus, Regestrum habent, & ex eo judicantur. 15.   Re-
42
15. Regestrum Terminorum Conser-vatorum, recentiumq[ue] criminum est, quod complectitur causas recenti-um criminum, terminorumq; con-servatorum. Recentium autem crimi-num actiones (utpote, violentiarum, in vasionis domesticae, interceptio-nis stratae publicae,spolii, rapinae,in-sidiosi homicidii, abusus bombar-darum, conventuum & actuum pu-blicorum violationis, diremptionis violentae aliorumq; excessuum) ad judicia haec Tribunalitia vel medi-ate perveniunt ex appellationibus, vel immediate, ex cruda, quod a-junt, citatione. Ex appellationibus plerumque cum possessionatis; im-possessionati n, directe ex vi Con-stitutionis 1611 ad Judicia Tribuna-litia citari possunt. Terminus in e-jusmodi causis in duabus praefigitur septimanis.    Terminorum    autem    Con-
   serva-
43
servatorum Caus[ae] sunt promiscue o-mnes,tam civiles,quam criminales, ex limitatianibus,dilationibusq; in hoc judicio usitatis, incidentes quae nimirum vel ex recentium crimi-num, vel Causarum Palatinalium emerserunt Regestro. NOTA. hic [1] Causae conservatae, seu termino-rum conservatorum, duplici via in Regestro terminorum conservato-rum continuari possunt; duplices enim ipsi sunt termini conservati; alii cujusq; Palatinatus proprii & pecu-liares;    alii    omnibus     communes.    Il-
li, post expeditas Palatinatus sui cau-sas diebus Palatinalibus suum sub-sequuntur Palatinatum; Hi feriis quintis, si nimirum angustia tempo-ris & determinatio Palatinatus mo-ram praescindat, ordinariu servant cursum. [2] Palatinatus Wolhiniae, Braclaviae,       Czernichoviaeque,       nec
feriis
44
feriis quintis, nec diebus Sabbathi. vis,admittunt ullas suas causas (ex-ceptis Fisci, Raptus, & incarcerato-rum causis) judicari; sed quae ex ali-is Palatinatibus hisce diebus judica-ri consueverunt, eas, post absolutas ex praeallegatis alicujus Palatinatus Causas, inter Conservatos generali-ter ex omnibus tribus Palatinatibus decidendas proponunt, juxta ob-loquentiam Constitutionis 1638. L. Conserwatii Wojewodztwa Czernie-chowskiego. pag. m. 44.
CAP. VII.
De Regestris Causarum Extra-Pa-
          latinalium Diei Sabbathivi.
                           §. 1.
      Egestra causarum extra-Palatina- Rlium dici Sabbathivi sunt, quae continent causas eodie judicari so-litas.
2.  Suntq;
45
2. Suntq; duplicia: aliud enim est Regestrum magnum Causarum Of-ficii; aliud Terminorum Conserva-torumOfficii.
    3.   Regestrum magnum Causarum Of-ficii est, quo includuntur Caus[ae] Offi-cii, tam ex Citationibus, quam Ap-pellationibus promanantes.
4. Ex crudis Citationibus introdu-cuntur Causae (1) cassandarum ban-nitionum & infamiarum, in quovis Judicio & Officio, subseiliove, ju-dicio huic Tribunalitio subjecto, in ipsisq; judiciis Tribunalitis ob-  tentarum. Observa: Hae causae Lu-blini ex distincto & seorsivo ab aliis judicantur Regestro. [2] Juris Ca-duci cassandi, damnorumq; ex jure caduco illegitime impetrato prove-nientium (3) usurpati temere tituli nobilitaris, nobilitatisque deductio-nis (4) pro poena publica sessionis,
Tur-
46
Turricae ex homicidio succubita. (5) Pro gravaminibus per judices infe-riores ob admissas non admitten-das, non admissasq; admittendas, appellationes, aut cum Actor, qui alioquin non appellaret, ad appel-landum Decreto praejudicioso ne-cessitatur, sicq; ipsus causam suam protrahere cogitur, succubitis:Item cum Officiales metas officiorum su-orum, legibus Regni descriptas, tam in excessu, quam in defectu, negligentiave, aut con niventia, aut alio     quovis     modo,     transgrediuntur.
[6] Pro executione per Magistra-tum, de proscriptis, bannitis, & in-famibus, & quos leges damnant, facienda. (7) Pro teloneis privata authoritate, & inique, indebiteq;, extortis; quo nomine veniunt & foralia & pontalia, aliaeve exactio-nes,   per   privatos    in    vim    pensionis
ali-
47
alicujus ab itinerantibus & alio quovis, indebite exactae. (8) Cas-sandarum inscriptionum, illegali-ter, ab inhabili, contra dispositio-nem legum publicarum, recogni-tarum. (9) Evocationis personae no-bilis respectu bonorum Terrestri-um post Curiam vigore Constituti-onis 1598. pag. m. 699. [10] Impro-perii cum impossessionatis (11) Con-vulsionis Decretorum Tribunaliti-orum. (12) Falsi cum Ministeriali-bus, aliisq; falsariis Actorum publi-corum. (13) Cum famulis fidefragis ex officio famulatus; similiter & cum Procuratoribus, aliisq; officia aliqua obeuntibus, ex officiis, (14) Publicandarum infamiarum ex fa-cta ratione homicidii in suppressio-nem poene publicae, sessionis videli-cet turricae, concordia, super utro-que     transigente.     [15]     Ratione pos-
                                                         ses
48
sessorum & coemptorum ab extra-neo vel plebejo bonorum Terre-strium. [16] Ratione factae a Mare-schalco Tribunalitio ingestionis in jurisdictionem Capitanei. [17] Ra-tione falsae monetae cussionis. (18) Ratione non appensarum in Came-ris instructionum teloneorum. (19) Ratione temere impetitorum ter-rminorum Terrestrium Lublinensi-um. (20) Evocationis Nobilis post Curiam ratione bonorum,quae non sunt liquidi juris Regii. [21] Ratio-ne Citati ad producenda jura Nobi-lis Podlachiae vel bonorum in Pod-lachia haereditariorum pro Regali-bus impetrationis. (22) Decreto-rum Regiorum, de bonis vel Rega-libus, vel juris caduci, latorum. In dubium vocatorum. [etc]. [etc].
5. Ex appellationibus incidunt Cau-sae publicandarum infamiarum & C                   ban-
49
bannitionum, Decretis Tribunali-tiis interpositarum, nec non Causae teloneorum, ut pote quarum forum est generale, [etc]. [etc]. NOTA: Ex re-missionibus quoq; nonnullae proveni-unt causae, v.g. cum in loco bono-rum terminoq; faciendae executio-nis de proscriptis, eorumq; bonis, obstacula quaedam intercedunt, & aliquis tertius juribus suis eadem bona defendit, executionemq; non temere impugnat; tunc enim Offi-cium supersedere tenetur ab execu-tione, partes ad Tribunal remitten-do: quamvis hae causae, celerioris expeditionis ergo, etiam inter cau-sas conservatas Officii judicari con-sueverint.
6. Coeterum ex dicto Regewstro Officii majori resultat Regestrum ter-minorum conservatorum Officii tali mo-do   e. g.  In   causa  cassandae   bannitio-
nis
50
nis tria sunt sufferendi processus media: male obtentum, ignorantia, [et] satisfactio, V. Compend. Nostrum Pro-cessus judic. Reg. Pol. Terraruq[ue] Pru[ss]. Reg. circa conclus. Ignorantia Proces-sum sufferre qui intendit in instanti jurare tenetur, quod de bannitione & processunesciverit: quod si prae-sens non sit, solet morbo excusari, atq; per nobilem istius Districtus, in quo degit, bannitioq; obtenta est,   possessionatum, dilatio infirmitatis    verae, a Deo permissae, affectari; hanc in duabus septimanis com-probare tenetur; cui satisfaciendae terminus inter conservatas Officii praefigitur.
CAP. VIII.
De regestris Causarum Spiritua-lium feri[ae] sext[ae]. 
          §. 1.
C   2                    Atq;
51
ATq; ita hactenus Causarum Se-cularium Regestra, suo quaeq; ordine, & die, distincta, proposui-mus: illarum omnium seriem & nu-merum imitantur Regestra Spritua-lia, seu Causarum Spiritualium, Feria Sexta, seu die Veneris, judicari solita. 2. Alia quippe sunt Causarum mi-litarium, Kapturalium, expeditio-nis bellicae, paritatis votorum, ex quo Judex; alia Palatinalia, quae et-iam, ut supra cap. 5. §. 5. innuimus, diebus primis septimanae, finitis causis secularibus judicantur; alia  Fisci, incarceratorum, raptus; alta-exemptionum, expulsionum, re-centium criminum, terminorum conservatorum; alia Officii, termi-norumq; conservatorum officii.
3. Singularis autem & accurata animadversione dignissima, omni-   um     Regestrorum     Spiritualium     par-
   titio
52
titio est. Qua alia Compositi Judicii, alia Mixti Fori, appellantur.
4. Compositi judicij Regestra Cau-sasq;judicat ab utrinq; par judican-tium numerus, senarius videlicet: & inseruntur his Causae omnes, quae fundos & proventus concernunt Ecclesiasticos Ecclesias, Conventus, Monasteria, & Capitula spectantes, item ratione injuriaru excessuumq; personis     locisque     religiosis     illata-
rum.
     5.   Mixti  autem  Fori  Regestra  Cau-
sasq;   judicant   sex    Spirituales,   Secu-
lates vero omnes, quot quot sur de-putaiti: & continentur iis Causae mere terrestres, juri & jurisdictioni Terrestri subjectae, rationeq; bono-rum & injuriarum Terrestrium, nisi quod inter litigantes sive ab utrin-que,sive ab alterutra parte, aut inter litis comparti cipes sit Clericus, sive C   3                    per.
53
persona sacros Ordines habens. No-tandum autem bene non quasvis huc spectare Causas spirituales, sed eas duntaxat, quae juri subsunt Ter-restri, & quas Statuta & Constituti-ones describunt Regni; videantur igitur hic Herburti Statuta Tit. Spi-rituales. L. qu[ae] caus[ae]. p. m. 452. seqq. Tit. Kmetho. L. Spirituales. p. m. 259. & Constitutio 1607. L. Duchowni w Koronie dobra dziedziczne trzyma-iacy. p. m. 835. Quae enim sunt mere Spirituales & juris Canonici, ea pro-ut juri Terrestri & juris dicitioni non subsunt, ita Consistoriis & loci Or. dinariis relinquuntur.
CAP. IX. De Regestris Processus Summarii, terminorum sc. tactorum. §. 1.
EXcussis Regestris tam Spiritua-libus,     quam     Secularibus,    ordi-
narii
54
narii Processus; subsequuntur nunc Regestra Summarii Processus, termino-rum sc. tactorum.
2. Haec duplicia sunt: alterum est violatae securitatis Tribunalitii ju-dicii; alterum Causarum poenalium.
     3.  Violat[ae] securitatis judicii Tribu-naliti i Regestrum est Dominorum In-stigatorum praefati judicii; animad-vertitq; illud omnes excessus sub celebratione, vel duabus septima-nis ante inchoationem, ac totidem post determinationem judiciorum Tribunalitiorum, in circuitu Civi-tatis, & locis jurisdictioni Tribuna-litiae subjectis, perpecratos;non ul-tra; nisi forte persona, cui violentia, etiam in locis remotionbus,infer-tur,aliquam cum judicio connexio-nem habeat, ut, si sit judex deputa-tus, vel ejus famulus, item, si ad ju-dicia Tribunalitia, negotiorum ju-C   4                 dicia-
55
dicialium expediendorum gratia, tendat, vel inde revertatur. Termi-nus, si excessivus praesenssit, verbali Citatione per Ministerialem; sin ve-ro absens literali, in vim termini ta-cti, assignatur, quem Citatus atten-dere, causamque dicere debet, sub poena infamiae.
4. Regestrum poenale, seu Causa-rum poenalium, complectitur sala-riorum, seu memorialium, Judicio huic debitorum, poenarumq; luita-rum nomina, sub poena bannitio-nis, sine ulla citatione & termini as-signatione pendenda & exsolvenda. Atq; haec quoque de Regestris Tri-bunalitiis dicta sufficient, si tria ad-huc notaverimus: (1) Quod omni-um praeallegatorum Regestrorum hoc commune sit, ut alia sint simpli-cia, seu simplicium Causarum, alia vero      Causarum       arrestatarum.      Ex
  sim-
56
simplici Regestro currit Parti conde-mnatae (nisi forte eidem circa limita-tionem renunciaverit) beneficium Arresti; quo Arresto imposito tran-sit causa in Regestrum arrestatarum, pendetq; usq; ad incidentiam sui ex arresto in bivio, ubi tum demum, nisi iterum Pars post arrestum per-mittat se condemnari salva reser-vantur Partibus juris remedia. (2) Quod Regestra haec praememorata omnia,secundum numerum scribi, nec mutari; chartaq; cum numero, ubi actio est inscripta, partibus po-stulantibus absque omni salario da-ri debeat, sub poena in Statuto ex-pressa, (3) Quod Judicium Terre-stre, Petricoviae Siradiense, Lubli-ni autem Lublinense, Regestris Tri-bunalitiis attendat, ordineq; judi-canda acclamari faciat.
C  5                     CA-
57
CAPUT. X.
De Judicii Tribunalitii objecto, sub-
jectoq[ue]; seu, ut alii loquuntur, ma-
teria circa quam [et]  in qua.
§. 1.
        Bjectum, circa quod Judicium  Otribunalium         versatur,         sunt cum person[ae], tum actiones.
2. Person[ae], circa quas occupatum est hoc Judicium, seu quae ad illud pertinent, ejusq; jurisdictioni sub-jectae, sunt omnes (etiam deputatus Judex, Marschalcusque, excessivi) quae non sunt specialiter exceptae. Specialiter autem exceptae sunt per-sonae). Spirituales, qua Spirituales. Vid. quae sup. cap. 8, §. 5. dicta sunt. 2. Civitatenses, qua Civitatenses ordi-narie. Dicimus: ordinarie : nam in causa recentis criminis, in hoc judi-cio commissi, & in causa inique ex-torti     telonei     forum     coram    Tribu-
  nali
58
nali Civitatenses habent; sic quoq; coram praedicto Tribunali forum Civitatenses sortiuntur ex appella-tione, a Judicio Terrestri, in causis mere Terrestribus, & ratione bono-rum Terrestrium exortis [quae qua-les sint, ostendit Const.1633] inter-posita. Adde hic Samuelem Kusse-wicz in collect. de for. [et] jurisdict. Ci-vit. Regiar. part.). [et] 2.
3. Actiones autem, quibus hoc ju-dicium est occupatum, sunt admo-dum multae. Vid. qu[ae] sup. cap. 1. §. 6. diximus. Judicat enim hoc judicium actiones fere omnes. Diximus: fere omnes; quaedam enim ab hoc judicio excipiuntur, quales sunt: actiones criminales ad Conventum pertinentes generalem [nam in causis & articu-lis criminalibus Judicii Castrensis ad Tribunal appellatur] Causae Fisci C   6                    (&
59
(& ne hae quidem omnes. ut ex sup. cap. 6. §. 6. dictis patet) & juris Mag-deburgensis, Teutoniciq[ue] [et] Culmensis actiones.
4. Coeterum hae quibus hoc judi-cium est occupatum actiones, per-veniunt huc vel mediate per appel-lationem; vel immediate, ex cruda scilicet citatione.
     5. Quae ex appellatione huc perve-niunt, regulariter adcitatione opus non habent. Vid h. qu[ae] sup. cap.5. §. 4. diximus.
6. Citatio autem, ut in Compend. Prece[ss], judic. Reg. Pol. Terrar. Pru[ss]. Regal. part. 1. sect. 1 cap. 2. §. 7. docui-mus, alia est literalis, alia verbalis, alia realis. Literalis ad hoc judicium Citatio extradi debet sub integro titulo Regio, & sigillo judicii hujus, vel,  in  defectu  ejus,  sigillo   Terrae   il-
 lius
60
lius, in qua residet Citatus, duabus-que regulariter ante terminum sep-timanis. Verbalis (quae & terminus tactus dicitur) non nisi in circuitu Civitatis illius, ubi hoc judicium ce-lebratur, de jure dari potest. Realis autem, in recentibus criminibus lo-cum habet.
7. Subjectum judicii hujus est locus, in quo Judicium hoc celebratur.
8. Estq; duplex: Pr[ae]torium Petri-coviense, & deinde Lublinense. In illo, Majoris Poloniae & Prussiae Regalis Palatinatus, tempore hyemis, a fe-ria secunda post Festum S. Francisci proxima, usq; ad Dominicam Judi-  ca seu in Albis; in hoc autem, Mino-ris Poloniae Russiaeq; Palatinatus, tempore aestatis, a feria secunda post Dominicam Conductus proxi-ma, usq; ad festum S. Francisci, ju-dicantur.
CAP.
61
CAP. XI.
De effectu ludicii Tribunalitii, Con-
demnationibus sc. [et] Decretis.
§. 1
     Ffectus   Judicii   hujus    sunt  Conde-  Emnationes & Decreta, eam ex con-sensu Partium, quam seriis earundem controversiis facta & lata. Utut enim Condemnationes (quae in Processu in Contumaciam locum habent) & Decreta ex consensu Partium, ab i-psis Partibus vel earum Patronis fi-ant; nihilominus tamen, quia prae-sentibus judicibus Deputatis in fa-cie Judicii fiunt, a Judicio tacito consensu approbantur, & sic autho-ritate ejusdem esse suum accipiunt, recte ab eo tam illas, quam haec, fi-eri, constituiq; credimus.
2.   Et    cum   Condemnationum    De-
   creto-
62
cretorumq; ex consensu Partium natur a partim ex iis, quae in Compen-dio nostro Processus judiciarii passim tra-didimus, partim ex hactenus dictis, dicendisq; ulterius, imo & ex ipsis quodam modo vocabulis, abunde pateat; ideo iisdem postpositis, De-cretorum    ex     seriis   Partium    contro-
versiis  latorum   hic  trutina  bimus Constitutionem. 2. Memoriale, seu salaria; 3. Constitutorum extradi-tionem. 4. Authoritatem; & deni-que     5.     Executionem.
3. Constituuntur ferrunturq[ue] De-creta Tribunalitia ex seriis partium controversiis, tantum a Judicibus Deputatis.Nam post peroratas circa quam libet Decreti instantiam, vel quoq; ipsum negotium principale controversias, Partiumq;, Advoca-torum,        Instigatorum,        aliarumque,
                                                           ad
63
ad hoc judicium non pertinentium auscultantium personarum, reces-su, Domini Deputati Judicii hujus in stuba Judicii (una cum judicio Ter-restri Petricoviae quidem Siradiensi, Lublini vero Lublinensi) remanen-tes, ad vota juxta Acta & probata fe-renda, & a Mareschalco colligenda, sese conferunt, & progrediuntur. Haec vota vel paria sunt, vel disparia, vel diversa. Si prius, nullum fertur Decretum, sed causa cum toto suo effectu ad futurum Tribunal remit-titur, ut supra cap, 4. §. 8 diximus. Si alterum. h. e. si in duas sese dividunt partes Deputati ita tamen ut altera alteram suis superet votis, major Pars concludit. Si posterius, h. e. in tres, quatuor, vel plures partes eunt Deputati, iterum & tertio dicunt sententias,    &     tandem     major     pars
  con-
64
concludit. Conclusio autem talis De-cretum vocatur; quod, duorum, vel trium, Deputatorum manibus sub-scriptum, ex scripto fertur, publi-caturq; in praesentia Partium, vel earum Plenipotentum, per Notari-um Terrestrem Petricoviae quidem Siradiensem, Lublini autem Lubli-nensem.
4. Memorialia, seu Salaria Decre-torum ita latorum sunt quindecim grossi a quolibet Decreto, seu De-creti, instantia, quos deputatis judi-cibus Secularibus loco salarij supra cedere cap. 3. §. 2. diximus.
5. Ejusmodi autem Decreta lata, publicata,     &     exsoluta,   ex   Cancella- 
ria cum subscriptione praefatorum Notariorum Terrestrium, sigilloque Terrestri Siradiensi Petricoviae, Lu-blini     autem     Lublinensi,     post    con-
    ten.

tentationem Cancellariae cum pro scriptione, tum pro sigillo, Partibus affectantibus extradi ex Actis Tri-bunalitiis debent.
6. Authoritatem quod concernit Decretorum horum, maxima ea est; aequiparantur enim Decretis Con-ventionalibus seu Comitialibus. Hinc contravenientes illis, & hoc nomine sive in Conventu, sive post Curiam negocium facessentes, tan-quam contemptores Decretorum Regiorum juxta Constit. 1578. puni-untur. Imo, si quis ad cujuscunq; in-stantiam hoc nomine ad derogan-dum tali Decreto citatus fuerit, jux-ta eandem Constitutionem a Citati-one ipso facto liber est: si vero quis nihilominus instat, vel aliquid in contumaciam obtinet, pro infecto reputatur,     neque     executioni      datur:
                                                             si
66
si vero citatus personaliter compa-ret, poenam Centum Marcarum Po-lonicalium illico super Actore vel ejus Procuratore obtinet, sub poe-na quatuordecim Marcarum itidem Polonicalium, cujus poenae medie-tas Fisco, medietas Parti evocatae debetur: Procurator autem ad u-nam septimanam in fundum Turris injicitur, Atq; hanc Decretorum Tribunalis authoritatem corrobo-rant Const. 1607. §. O Dekretach Try-bunalskych. pag. m. 839. & 1613.§. O Trybunale. p. m. 7. [et] 1618 §. O Dekre-tach Tribunalskych.
7. Executio Decretorum Tribu-nalitiorum competit in Polonia Ca-pitaneis, in Prussia Regali Palatinis locorum, sub poenis in Statuto & Correctura descriptis.
CAP.
67
CAP XII.
De definitione Iudicii Tribunalitii. §. 1.
    Tq; ita ex hactenus dictis pa-Atet,    Iudicium   Ordinarium    Gene-
rale Tribunalis Regni, nihil esse aliud, quam Iudicium suprem[ae] instant[ae], a Repub. Polona publico [et] unanimi consen-su constitutum, in quo ex omnibus Regni Prussi[ae]q[ue] Regalis Palatinatibus, Ter-risq[ue], certiquidam a Nobilitate electi [et] deputati Iudices causas, ad hoc Iudicium pertinentes. juxta Regni, Prussi[ae] Rega-lis, Terrarumq[ue] jura, juste, legitime, mo-doq[ue] in Constitutiponibus desripto, O con-suetudine approbato, Petricovi[ae], [et]  Lu-blini judicant, quid juris sit, in talibus decernunt, [et] sic judicando, decernendo-que, suum cuiq[ue] tribuunt.
2.  Haec   definitio   ut    melius    intel-
   liga-
68
ligaur, resolvenda erit. Constat igi-tur illa ex defintio & definitione.
3. Definitum est, judicium Ordina-rium Generale, Tribunalis Regni, quae verba quid sibi velint jam supra cap. 1. §. 6. diximus.
4. Definitio ipsa genere constat & differentia.
5. Generis loco posita sunt haec verba: judicium suprem[ae] instanti[ae]; di-citur autem (1) Esse judicium; ita enim fieri solet in definitionibus termi-norum compositorum, ut simplices ponantur loco generis. Quid au-tem judicium sit, & quotupliciter accipiatur, diximus sup. cap. 1. §. 3. (2.) Suprem[ae] instanti[ae]; cum quia ab eo nulla procedit appellatio, ut sup. cap. 1. §. 6. innuimus; tum ad distin-ctionem inferioris subsellii judici-orum.
6.  Dif-
[69]
6. Differentia a causis omnibus cum internis, tum externis, nec non subjecto, objectoq; petita est. Nam a Causa efficiente dicitur esse judicium a Repub. Polona publico [et] unanimi consensu constitutum; a Causa materiali deprompta sunt haec ver-ba: in quo ex omnibus Regni Pru[ss]i[ae]q[ue] Regalis Palatinatibus, Terrisq[ue], certi qui-dam a nobilitate electi [et] deputati judi-ces; ab objecto proveniunt haec ver-ba: Causas, ad hoc judicium pertinentes. Causa formalis haec suppeditat ver-ba: juxta Regni, Pru[ss]i[ae] Regalis, Ter-rarumq[ue] jura, juste, legitime modoq[ue] in Constitutionibus descripto, [et] consuetu-dine approbato. A subjecto dicuntur judicare Petricovi[ae] Lublini. Et de-niq; a fine [&, postquam ille in exe-cutionem deductus, quodam modo etiam    ab    effectu]    desumuntur    haec
   verba:
70
verba: judicant, qvid juris est in talibus decernunt, [et] sic judicando, decernen-doq[ue], suum cuique tribuunt; ut ex supra dictis apparet.
CAP. XIII.
De Iudicii Tribunalitii divisionibus. §. 1.
HOc autem, de quo hactenus di-ximus, Judicium Tribunaliti-um varie dividi potest. Utut enim, si Deputatos judices spectes, unum sit atq; simplex; qui enim Petrico-viae judicant, iidem & Lublini, si volunt, judicum munere fungun-tur: si tamen varios, juxta quos con-siderari potest, respectus, conside-res, multiplex illud est.
2. Nam primo a circumstantia loci dividitur in Petricoviense, & Lubli-nense,  Petricoviense   est   quod   celebra-
tur
71
tur in Curia seu Praetorio Petricovi-ensi, & in hoc judicantur Palatina-tus, Majoris Poloniae, Prussiaeq; Re-galis; qui autem Palatinatus Majo-ris poloniae, Prussiaeq, Regalis, sint.   infra §. 3. dicemus. Lublinense est, quod celebratur in Curia seu Praeto-rio Lublinensi, & in hoc judicantur Palatinatus Minoris Poloniae; qui autem Palatinatus Minoris Poloniae sint, infra §. 3. indicabimus. NOTA: Evocans nobilem ex Minori Polo-nia Petricoviam, & contra ex Majo-ri Polonia Lublinum, poena 500. Marcarum Polonicalium punitur, Processusq & Decreta pro nullis reputantur.
3. Deinae ab objecto Tribunal a-liud est Majoris, aliud Minoris Poloni[ae]. Majoris Poloni[ae] est,in quo judicantur Palatinatus Terraeq; (seu causae Pa-latinatuum         Terrarumq;)         Majoris
Polo-
72
Poloniae, Prussiaeq; Regalis. Majoris autem Poloniae Palatinatus sunt: Posnaniensis, Calissiensis, Siradien-sis, Terra Wellunensis, Lancicien-sis, Braestensis, Juniwladislaviensis, Masoviae, Plocesis, Ravensis, & Ter-ra Dobrzynensis, queis adjuncti Pa-latinat[us] Prussiae Const. 1589. §. przy-stapienie de Tribunalu p. 514. [etc]. [etc]. Minoris Poloni[ae] est, in quo judicantur Palatinatus Terraeq; Minoris Polo-niae quales sunt: Cracoviensis, San-domiriensis, Russiae, Podoliae, Lu-blinensis, Belzensis & Podlachiae, quibus adjuncti Palatinatus Wolhi-nensis & Braclaviensis, d. Const. 1589. NOTA (1) Palatinatus Majo-ris Poloniae Prussiaeq; Regalis Petri-coviae; Minoris, Lublini, judican-tur. V.§. 2. (2) Peractis primum Pe-tricoviae Majoris Poloniae Judiciis, Lublinum itur.
D    4.  Ter-
73
4. Tertio Judicium Tribunali-tium a circumstantia Temporis, aliud est hybernum, aliud [ae]stivum. Illud est, quod tempore hyemis a feria se-cunda post Festum S. Francisci pro-xima usq; ad Dominicam Judica, seu in Albis Petricoviae celebratur. Hoc est, quod tempore aestatis a fe-ria secunda post Dominicam Con-ductus proxima, usq; ad festum S. Francisci Lublini peragitur.
5. Quarto, illud idem judicium ab objecto aliud est simplex, aliud com-positum, aliud mixtum. Simplex est, in quo expediuntur causae mere se-culares. Compositum est, in quo judi-cantur Causae fundos & proventus Ecclesiasticos ad Ecclesias, Con-ventus, Monasteria & Capitula spe-ctantes, concernentes; item ratio-ne injuriarum & excessuum perso-nis   locisq;   religiosis    illatarum.   Mix-
 tum
74
tum est, quo deciduntur causae quae quidem ex sua natura sunt Terre-stres, h.e. juri & jurisdictioni Terre-stri subjectae, rationeque bonoru & injuriarum Terrestrium institutae. sed inter litigates sive ab utrinq;, si-ve ab alterutra parte, aut interlitis coparticipes est Clericus,sive perso-na sacros Ordines habes, V. c. 8. §. 4. 5.
     6. Deniq; Judicium Tribuna-litium ab affectione dividitur in conti-nuum & disruptum. Illud est cum nulla intercedit limitatio. Hoc est, cum eadem intercedit.
                       CAP. XIV.
    De    Judicii    Tribunalitii    affectio-
          nibus  [et]   circumstantiis.
                           §. 1.
      Ffectiones Judicii Tribunalitii Aquinq; hic ponimus: Mutabi-
litatem, Authoritatem, Securitatem,
                            D  2                    Tran-
75
Tranquillitatem, & deniq; Continui-tatem.
2. Mutabilitatem quod concernit, patet eadem ex Const.1578. Refor-mationem enim hujus judicii libe-ram sibi reservavit in Conventu communiomnium consensu Nobi-litas: & Palatinatus Prussiae hoc sibi praecustodiverunt, ut ad Judicia Re-gia    redire    ipsis    integrum    sit.   Con-
stit.1589.
       3.  Authoritas hujus Judicii ma-xima est, & (ut reliqua leviora, v. g. quod exceptis judicibus deputatis, Terrestribusq; Officialibus, nemo nisi jussus sedere audeat, sed omnes stare, & quidem aperto capite, co-gantur) ex Decretis, inscriptioni-bus, protestationibus, recognitio-nibus, relationibusq; maxime elu-cet. Et quidem Decreta quod con-cernit,   diximus    de    iisdem    &    inde
   exsur-
76
exsurgente judicii hujus authoritate abunde satis cap. II. §. 6. Inscriptio-nes autem, protestationes, recogni-tiones, relationes, coram hoc judi-cio factae, ejus sunt vigoris, cujus Terrestres vel Conventionales esse solent.
4.  Securitate quoq; singulari mu-nitum est hoc, de quo agimus, judi-cium. Non enim solum in loco ju-dicii, Petricoviae, & Lublini, secure vivere licet, ibidemq; omnis vis & violentia exulare debet; sed & pro decisione, aut defensione causarum, euntes ad tribunal, & inde redeun-tes, sub poenis arbitrariis gravissi-mis nullo modoviolari debent.
5. Tranquillitas etiam in hoc judi-cio non est minima. Enimvero ad hoc judicium nemo accedere de-bet, nisi causam judiciariam habe-at; vocatus autem ex ordine sine tu-D   3                 multu-
77
multu ud judicium venire cum uno duntaxat Procuratore, & duobus amicis, tenetur; si vero quis temere introeat, nec monitus exeat, vel   clamores in loco judicii excitet, poe-na duplici quatuordecim Marca-rum Polonicalium punitur, illico sub alia simili poena numeranda. Sententiae quoq;cum dicuntur, ne-mo praeter eos, qui ad haec judicia jurati pertinent, adesse potest.
6.  Continuitas deniq; judicii hujus ex Const. 1578. colligitur. Neq; enim facile Judicia haec limitantur,ut sup. cap. 1. §. 6. diximus; & tempore quoq; Comitiorum celebrantur, quod de aliis Judiciis, si Positionem Actorum Terrestrium exceperis, nul-lo modo dici potest.
7.  Circumstanti[ae] Judicii hujus duae hic considerandae sunt: Loci & Tem-poris.
8. Lo-
78
8. Locus Judicii hujus generalis, est Major Minorq; Polonia; specialis, in Majori Polonia Petricovia, in Mino-ri Lublinum; specialissimus Praeto-rium Petricoviense & Lublinense; in his enim duobus Praetoriis, seu curiis, judicia haec celebrantur, & de jure celebrari debent.
9. Tempus judicii hujus aliud est inceptionis, aliud finitionis. Incipiunt Judicia haec Petricoviae quotannis feria secunda post Festum S. Franci-sci proxima; Lublini autem feria se-cunda post Dominicam Conductus proxima: finiuntur autem Petrico-viae Sabbatho ante Dominicam Ju-dica, seu in Albis, proximo; Lubli-ni autem ut plurimum Sabbatho ante Festum S. Michaelis Archan-geli proximo.

                          D   4                       CAP.

79
CAP.  XV.
De cognatis, diversis, [et] Opposi-tis judicii hujus.
     §. 1.
      Ognata judicii hujus fuerunt o-Clim Judicia illa Anno 1562. re-gnante Sigismundo Augusto com-muni consensu ordinata & Anno 1563. confirmata; haec enim figura & typus hujus moderni judicii Tri-bunalitii fuerunt. Hodie quandam quoq; cum hoc judicio cognatio-num habere videtur Tribunal Ra-domiense, eaq;, quae vulgo Comiti-alia judicia vocamus.
2. Diversa sunt reliqua Regni Nostri judicia, maxime supremae instantiae; nullum enim illorum est, quod in toto cum hocce conveni-at,quin imo omnia ab eo multis mo-dis differunt. 
                                                    3.  Op-
80
talis ejusdem sublatio. Haec Nobili-tati communi consensu libera est, ut ex superioribus patet; cujus e-nim est condere leges & judicia, ejusdem & tollere & abrogare. Atq; haec quoq; de Judicio hoc Tribu-nanalitio hac vice dicta suffi-ciant. Sit nunc.
   SOLI DEO GLORIA.
CAPI-
81
3.
Oppositum Judicii hujus est to-
         CAPITUM,
Quae in brevi [et] thematica hac de judi-
 cio Tribunalitio ejusq[ue] Regestris Com-mentatione cotinentur,
I N D E X.
CAP. I. De Judicij Tribunalitij Regni nominali consideratione, h. e. Homonymia, Etymologia, [et] Synonymia.
CAP. II. De reali judicii Tribu-nalitu Regni consideratione, [et] in specie de causis ejusdem exter-nis, efficiente [et] fine.
CAP. III. Causis ludicii Tri-bunalitij Regni internis, Mate-ria videlicet [et] Forma.
CAP. IV. De Regestris in genere, [et] in specie de Regestris Causa-rum       militarium,       Kapturalium,
                                               expe-
82
expeditionis bellic[ae], paritatis vo-
torum, [et] ex quo judex. CAP. V.     De     Regestro      Causarum
Palatinalium feri[ae] secund[ae], ter-
ti[ae] [et] quart[ae]. CAP. VI.     De       Regestris      Causa-
rum    Extra - Palatinalium    Feri[ae]
quint[ae].
CAP.  VII.   De     Regestro      Causa-
rum      extra  -  Palatinalium       diei
Sabbathivi. CAP. VIII.    De     Regestris    Causa-
rum  Spiritualium  feri[ae]  sext[ae]. CAP.   IX.    De    Regestris     Proces-
sus     Summarii,     terminorum      sc.
tactorum. CAP.     X.    De    Judicii   Tribunali-
tii objecto subjectoq[ue]; seu, ut alii
loqun-
83
loquuntur, materia circa quam,
[et] in qua. CAP. XI.        De effectu Judicii Tri-
bunalitii, Condemnationibus sc.
[et] Decretis. CAP XII.         De definitione ludicii
Tribunalitii. CAP. XIII.      De ludicii Tribuna-
litii divisionibus. CAP. XIV. De ludicii Tribunali-tii affectionibus [et] circumstantiis. CAP.  XV.      De Cognatis, diversis,
[et] Oppositis judicii hujus.
84
        APPENDIX.
LEctor benevole. Dum supra Ju-dicii Tribunalitii Regni Polo-niae Regestra tradidimus, ex re   fore putavimus, Comitialium quoque & Regiorum Judiciorum Regestra, in gratiam Tui, ex Con-stitutionibus Regni hisce adjicere; ita enim insimul cognosces, quo ordine, diebusque, Causae, ad judi-dicia illa pertinentes, acclamentur, judicenturque. Ita autem disponit de Causis Comitialibus Constitutio Regni anni 1641. O Sporządku sądzenia praw seymowych / pag. 7. seq. Post expedita vota Senatorum, primo integra septimana Caus[ae] crimi-nales; deinde, hac elapsa, feria se-cunda (seu die Lunae) Caus[ae] Fisci, Quart[ae], [et] bonorum nullo jure rece-ptorum; feria tertia (seu die Mar-tis) Caus[ae] Magni Ducatus Lithva-E                  ni[ae]:
85
ni[ae]: feria quarta (seu die Mercu-rii) sexta (seu die Veneris) [et] die Sabbathivo (seu Saturni) Caus[ae] cri-minales; feria vero quinta (seu die JOVIS) Caus[ae] a variis Judiciis remiss[ae] incidentes; [et], si forte aliqua illarum dierum nulla pr[ae]scriptarum Causarum ad judicandum amplius extaret, tunc loco illarum criminales Causae judica-buntur: S. R. Mti tamen integrum est, pro placito jubere, ut etiam ex-tra Regestrum Caus[ae] acclamentur. De judiciis vero Regiis, eorundemque Regestris, Ordinationis (quae autho-ritate S. R. Mtis a Dominis Cancel-lariis Regni conscripta, & cum a S. R. Mte, Ao. 1680. die 1. Martii, tum in Comitiis Regni Generalibus, ab omnibus Statibus & Ordinibus Re-gni, Ao 1683. Constitutione Ordi-nacya Sądow Zadwornych Ko-ronnych pag. 7. ut Lex perpetua est approbata) tenor est, ut sequitur, talis:                                            JOAN-
86
    J O A N N E S    I I I.
DEI Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithvaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhy-niae, Podoliae, Podlachiae, Livoniae, Smolensciae, Seve-riae, Czerniechoviaeque.
87
  S
Ignificamus praesentibus Li-teris Nostris, quorum inter-est, Universis & sing[u]lis. Quia
Nos quotidianis Supplicationibus & querelis subditorum Nostrorum, diversi status, sexus, & Conditionis, in Regno Nostro, Provinciisque eidem annexis existentium, Injurias & praejudicia ex prava quadam, Ju-ri scripto, ac continuae omnium sub-selliorum Praxi contraria, inordi-nataque consvetudine in Judiciis E   2               Regiis
Regiis Nostris, circa Acclamatio-nem & Judicationem Causarum & Actionum Forensium, hucusque observata, praetendentium. Cupi-entes de suprema Auctoritate, & ex vi Legum publicarum unicuique Litigantium suo Ordine & sine re-spectu seu delectu Personarum de-bitam quantocius administrari & fieri Justitiam, Commisimus Illu-strissimis & Reverendissimo DD. JOANNI MALACHOWSKI, Episcopo Culmensi & Pomesaniae Pro-Cancellario Regni, Abbatiae Mogilnensis perpetuo Administra-tori, & JOANNI Comiti a Pie-skowa Skala WIELOPOLSKI, supremi Regni Cancellario, Mino-ris Poloniae Generali, Cracoviensi, Neoforensi, Bochnensi Capitaneo, quatenus Illi, pro munere suo, mutua inter se conferentia habita.
                                                         Mo-
88
Modum, quo ista praejudicia & que-relae frequentes subditorum No-strorum amoveri, debitus vero Or-do in posterum introduci queat, insistendo prioribus Ordinationi-bus antiquis, pro ratione praesen-tium temporum adinvenirent & constituerent. Functi itaque Of-ficio Iidem Illustrissimi & Reveren-dislimus Judiciorum Curiae Regni Praesides Cancellarius & Vice-Can-cellarius Modum praescripserunt ordinarunt, & Nobis eorum omni-um Relationem fecerunt. Proin-de Nos, qui in hoc Solio collocati, Vicaria DEI potestate Judicia exercemus, omnia inconvenien-tia (quibus antea Judicia Regia perturbabantur) longe amovere, Justitiam vero Sacrosanctam quam accuratissime unicuique admini-strari, Reipectus quosvis & dele-E   3                   ctus
89
ctus Personarum aboliri, & aucto-ritatem Dignitatemque Judiciorum Nostrorum Regalium, (quae ex pri-maeva sui origine suprema sunt) conservare, exornareque volentes, praesentem Ordinationem in vim perpetuae Legis, non duntaxat ab Illustrissimis & Reverendissimis Ju-diciorum Praesidibus, verum & ab omnibus Litem sive active sive pas-sive in Judiciis Postcurialibus No-stris habentibus, cujuscunque Sta-tus, Sexus, Conditionis, Dignita-tis & Praeeminentiae existentibus, observandam, tenendam, & in-violabiliter exequendam, confor-mando sese ad novellas Consvetu-dines & Jura Regni, statuimus, exprimimus, sancimus, jubemus, edicimus. Utque Universi & Sin-guli, (cujuscunque Status, Sexus, Conditionis,         Dignitatisque         fue-
rint)
90
rint) Lites in hocce Regio Subsel-lio habentes, nec non omnes Ad-vocati, Causidici, Procuratores, & alii ex quacunque occasione Judi-cio Regio assistentes, eandem Or-dinationem in toto observent, ma-nuteneant, pareant, exequantur-que sub Poena arbitrio Judicii Regii ejusdem irremissibiliter irroganda. Primum quidem ut omnes ad Ju-dicia in Causis tam suis, quam alie-nis accedentes, honeste sese ge-rant, a Scommatibus & verbis Injuriosis, tam contra adversari-um, quam (quod absit) contra Personas Judicii, prorsus abstine-ant, clamoresque & insolentias non excitent, ebrii non veniant, alioquin insolentius sese gerens, vel ebrius veniens, aut sub celebratio-ne Judiciorum excessus & tumul-tus faciens, statim Tacto Termino E  4                  cita-
91
citabitur, atque ex Regestro seor-sivo Tactorum Terminorum accla-matus, ante omnes Causas in re-centi judicabitur, & pro clamore aut tumultu excitato tribus Marcis, Pauperibus ad Hospitale appli-candis, pro aliis vero excessibus ex arbitrio Judicii Regii punietur. Quoniam autem in Propositione & defensione Causae, plurimum bona fides requiritur; admonen-tur Procuratores, ut Causas, qui-bus patrocinantur, diligentissime legant, in eisque defendendis ita procedant, ut extra Controversi-am necessariam, nihil devium di-cant, ut omnia quae asserunt, ipsis Actis, vel Jure scripto aut Docu-mentis realibus probare & justisi-care (si opus fuerit) sint parati: Leges, si quas eos allegare conti-gerit   (curare    autem    debent,    ut    si-
 ne
92
ne Lege loqui pudeat) id fideliter & diligenter faciant; easque, quas allegaverint, illico, ad quod le-gant libros, quibus illae continen-tur, praesto habeant, Causas stu-dio non trahant, illis, quorum Pa-trocinium suscipiunt, graves non sint, Litem ex Lite non serant, sed quod aequum fuerit, Partibus svadeant, Causas injustas non fo-veant, neque defendant, quod ipsimet iniquum judicaverint, nisi Judicialiter additi, atque ita versentur in foro, ut bene-dictionem DEI prae oculis ha-bendo, potius laudem virtutis mereantur, quam poenas Legales incurrant, quae ad Causam non spe-ctant, & Discursus minus necessa-rios omittant; Judiciumque non morentur, sed explicato verbaliter & summatim Causae statu, Docu-E 5                   men-
93
menta & Rationes, quae Causam salvare, aut perimere possunt, al-legare, ordinate producere, juxta Termini exigentiam (ultra sphae-ram Termini ejusdem non diva-gando) omnino tenebuntur. Ut autem homines varietate & plura-litate Causarum non onerentur, neque perturbentur, omnes Cau-sas, quascunque habuerint, sive ipsi Principales, sive eorum Procura-tores, tempestive ad minimum Pri-die Judiciorum celebrandorum, in Regestrum (quod in Cancella-ria Decretorum de Lege haberi & servari debet) inscribi curent. Generosus quoque Notarius De-cretorum, easdem Causas in idem Regestrum ordinate sine delectu, prout se quisque prius indixerit, connotabit; neque Ordinem Re-gestri      perturbabit.      Judicia      autem
 Sacrae
94
Sacrae Reg Majest. & eorum Illu-strissimi Praesidentes, Cancellarius & Vice-Cancellarius Regni, non nisi ex eodem Regestro, ordine il-lo, quo inscriptae fuerint, Superio-res non intermittendo, Inferiores non praeponendo, acclamari man-dent; easdemque taliter ordinate acclamatas judicabunt; non atten-ta quavis & quarumvis Persona-rum instantia, & non secundum merita Personarum, nec secundum majoritatem vel minorennitatem Causarum, sed juxta ordinem & numerum Regestri, prout se quis prius vel posterius inseribi fecerit, decident.    Serventur autem, & intimentur Feriae, applicenturque dies certi unicuique Generi Actio-num Forensium, utpote, Feria Se-cunda, sive Die Lunae, Causae Juris Magdeburgensis & Culmensis Civi-E    6               tatum
95
tatum in Regno existentium, ex Regestro simplicium: in defectu autem simplicium, ex Regestro Arrestorum Magdeburgensium. Fe-ria Tertia, sive Die Martis, eaedem Magdeburgenses Causae, ex Rege-stro Arrestorum, vel his deficienti-bus, simplices acclamentur. Feria Quarta, Die Mercurii, itidem Mag-deburgenses, ex Arrestorum Rege-stro, in defectu ex Regestro sim-plicium. Feria Quinta, die Jo-vis, Causae Pruthenicae simplices & Arrestorum. Feria Sexta, die Ve-neris, Spirituales, Ruthenicae, in defectu harum, Pruthenicae & Li-voniae: ita tamen, ut mensibus Ja-nuario & Februario, Judiciis Duca-tus Livoniae recenter per Legem publicam assignatis, Livonicae an-te omnes has, die Veneris praese-rantur, reliquis autem Mensibus, in    defectu    Spiritualium    &     Ruthe-
  nica-
96
nicarum, judicabuntur, eodem die Veneris, Pruthenicae. Sabba-tho seu die Saturni, Causae Fisci, tam ex simplici, quam Arrestorum Regestro. Quod si hae defecerint, Pruthenicae acclamentur, & judi-cabuntur. In defectu porro Pru-thenicalium, recursus fiat ad Re-gestrum Magdeburgensium, primo simplicium, dein Arrestorum. Pro reliquo, si aliquo die & feria de-fuerint Causae in Regestro assigna-tae, eo Casu, in defectu debiti Re-gestri illae Causae, quaecunque & in quocunque Regestro inscriptae, non judicatae fuerinr, acclamen-tur & judicentur. His itaque die-bus, Causae ex Cathalogo Judicia-rio proponentur, neque quisquam praesumat, Illustrissimis DD. Can-cellario seu Vice-Cancellario, Referendario,         Notario,         aliisque
 Per-
97
Personis Judicii molestus esse, ut extra Regestrum acclametur. Ne-mini enim hoc concedetur, nec Ju-re concedi debet, neque ea in re respectus Personarum ullus habe-bitur. Caeterum hora Judicii fu-turi pro temporis opportunitate, sub finem Judiciorum pro futura sessione semper intimabitur. In Causis ad Relationem S. R. M spe-ctantibus, Principales Litigantes, tam ex Regno, quam ex Ducatu Curlandiae & Semigalliae, ipsi, vel eorum Procuratores, Causas iti-dem ad Regestrum publicum in Cancellaria Decretorum haberi & servari debitum tempestive prius inscribant, deinde status Causarum fideliter & diligenter D. D. Refe-rendariis exhibeant, neque in eis quicquam addant, augeantque, quod   documentaliter    probare    non
  pote-
98
poterunt, alioquin, si quis res im-probabiles, aut irreales, in statum Causae referre auderet, & postea a Parte adversa vel ab ipsis DD. Re-ferendariis in eo convictus fuerit, vel jussus verba sua justificare, Actu ipso Controversiae non pote-rit; severe punietur, atque in ejusmodi excessu ter notatus ab Aula Regia exeludetur, Munus-que Procuratoris amittet. Gene-rosus porro Notarius Decretorum, idem Regestrum seu Cathalogum Causarum fideliter (juxta ejus Offi-cium) inscriptarum, Referendario Regni Judiciis assistenti vel assi-denti praesentabit & tradet: Fini-tis Judiciis semper recepturus & ad Cancellariam relaturus. Se-cundum quod Regestrum & Nu-merum, Causae ad judicandum, per       Referendarios        acclamabuntur.
  Decre-
99
Decreta in Judicio Regio utroque ex seriis Partium Controversiis prolata, statim promulgari de-bent; neque post publicatam sen-tentiam, informationes seu impor-tunae instantiae quidquam operen-tur, nisi manifestum aliquod do-cumentum vel notorietas nova in Judicio non allegata contra rem judicatam adsit, quo casu, Gene-rosus Notarius ante extraditionem, ad Illustrissimum Dominum Can-cellarium, vel Vice-Cancellarium, qui tunc Judiciis praest, vel qui eam Causam judicavit, referet: Illi pro suo arbitrio & memoria, incellectis Partium ambarum illa-tionibus, corrigant, subscribant, & correctam Copiam Generoso No-tario remittant. In extradendis iis-dem Decretis, & communicandis. Generosus Notarius sic procedet.
Pri-
100
Primum quod attinet Decreta in Contumaciam prolata, vel simplices approbatorias sententias in se con-tinentes, ea Generosus Notarius absque ulla haesitatione extradet; in quibus Terminus Ordinarius, praefigatur, dum Pars Partem ad-citaverit pro executione, quod ar-bitrio suo, juxta Causae necessita-tem, Generosus Notarius faciet. Quod si Terminum alium, quam duarum, vel sex Sepcimanarum, vel dum Pars Partem adcitaverit, praefigi quispiam petierit, id porro fiat consensu Partis utriusque. Alia vero Decreta, quae vel ex contro-versia Partium ex cruda citatione proferuntur, vel quae aliam insi-gnem melioracionem, vel novum aliquid continent, Generosus No-tarius posteaquam requisitus fue-rit.      concipiat;      conceptum      maneat
dies
101
dies tres in Manuali non extradi-tum, intra quos quidem tres dies liceat utrique Parti illud legere, quodsi ad Cancellariam Decreto-rum Procuratores venire, & legere intra hos tres dies noluerint, aut neglexerint, non obstante negle-ctu aut absentia Procuratoris, & Parte altera instante, extradatur. Similiter, si (posteaquam legerint) contradictio intuitu Controversia-rum, aut Inductionis Processus nulla exorta fuerit, itidem extra-datur. Si vero Causae sint majoris importantiae, neque. Puncta De-creti & latae sententiae uno ictu comprehendi, vel declarari pos-sint: talia Decreta Generosus No-tarius in Hospitio suo concipiat: Interim Judicium deliberet, con-cepta autem Judici & Assessoribus exponantur       &        publicentur.        In
   Can-
102
Cancellaria, Munimenta, quae Partes pro concipiendis Decretis reddunt, seponanturs; in iis quae-rendis & recipiendis nemo audeat etiam in Judicio, circa agitationem Causae munimenta aliena surripe- te, sub gravi animadversione. Ibi-dem in Cancellaria rixae & conten-tiones non fiant, alioquin laedens, Termino Tacto citetur, & judica-bitur in recenti prout supra. Haec omnia ut firmius ab omnibus ob-serventur, praesentem Ordinatio-nem tam Reverendissimi D. Joan-nis Malachowski Episcopi Cul-mensis & Pomesaniae, Abbatiae Mogilnicensis perpetui Admini-stratoris, quam Illustrissimi D. Jo-nnis Comitis a Pieskowa Skała Wielopolski supremi Cancellarii Regni, Minoris Poloniae Genera-lis,          Cracoviensis,         Neoforiensis,
Boch-
103
Bochnensis Capitanei, a Nobis ad id designatorum, ex speciali com-misso Nostro, auctoritate & po-testate Officii Cancellariatus Regni diligenter & accurate revisam, for-matam, mature trutinatam, con-clusamque, manibus propriis sub-scribi, Sigillis utriusque Cancella-riae roborari, insuper ad Acta Can-cellariae Decretorum Nostro-rum referri & ingrossari, Originale in Archivo Literario Regni asser-vari, & quotiescunque requiretur, ex Actis fideliter in forma authen-tica extradi mandamus: Cujus Rescriptum in Cancellaria sem-per in aprico affixum esto, ut nemo ignorantiam praetendat, sed omnes sciant informentur-que, qualiter procedere, & sese gerere debeant. In quorum majorem      fidem,      praesentibus      Si-
  gillum
104
gillum Regni est appressum. Actum & Datum Varsaviae Die Prima Mensis Martii, Anno Domini M. DC. LXXX. Regni vero No-stri Sexto Anno.
JOANNES  REX.
Joannes Wielopol-          Joannes Mała-ski, Cancellarius           chowski Episc. Regni mpp.                   Culmensis [et]   Loc.Sigil.   Pomesani[ae],
Major.& Mi  Vice-Cancel-
  nor. Canc.   larius Regni
      Regni      mpp.

Stephanus Hankiewicz De-crerorum Curiae Regni Notarius mpp.
105
Erra-
Errata potiora sic corri-gantur:
Pag. 15.lin. 9. pro mironennes, le-ge minorennes; & lin. 22. pro judicium, lege judicum.
16. lin. 1. pro judicium, lege ju-dicum.
23. lin. 2. post Palatinalium, ad-de, aliud extra-Palatinalium.