DISSERTATIO JURIS PUBL. PRUTHENICI DE GUBERNATORIS IN PRUSSIA OCCIDENTALI ANTIQVITATE, MUNERE, JURIBUS & ABROGATIONE, QVAM MODERANTE GEORG. DAN. SEYLER, PHIL. MORAL. ELOQV. ET HISTORIAR. PROF. P. NEC NON LYCEI ELBING. CON-RECTORE, IN AUDITORIO GYMNASII MAXIMO A.O.R. MDCC XXXI. D. 15. Mart. Hora IX. VALEDICTIONIS loco PUBLICE TUEBITUR SIGISMUNDUS MEIENREIS, Elb. ELBINGAE, Littesis PREUSSIANIS. VIRO PER-MAGNIFICO, GENEROSO, MAXIMEque STRENUO DOMINO, DOMINO SIGISMUNDO SIEFFERT, ELBING. REIPUBL. PRAECONSULI GRAVISSIMO, DOMINO ac PATRONO SUO MULTIS NOMINIBUS AETATEM COLENDISSIMO Exiguas hasce studiorum suorum primitias, ceu observantiae nunquam intermoriturae te- stes, ea qua par est animi sub- missione offert RESPONDENS. Q. D. B. V. DISSERTATIONIS DE GUBERN ATORIS IN PRUSSIA OCCIDENTALI ANTIQVTTATE, MUNERE, JURIBUS, ET ABROGATIONE, CONSPECTUS. §. I. Quid Gubernatoris. §. 2. Quid Prussiae Occidentalis nomine veniat. §. 3. Prussia suos olim habuit Gubernatores. §. 4. Origo eorum & distinctio in ordinarios atque extraordinarios. §. 5. IIlorum quinam primi fuerint. §. 6. Quo-usque eorum dignitas duraverit. §. 7. De Gu-bernatoribus extraordinariis. §. 8. Causae ele-ctionis eorum. §. 9. Et exempla singularia. §. 10. De eorum munere & praerogativis. §. 11. Prussiae Gubernatores sub Poloniae regibus. §. 12. Speciatim de J0. & Stiborio a Baysen. §. 13. Munus atque dignitas horum Pro-Regum. §. 14 Quando abrogata fuerit. §. 15. De iustaurando Gubernatoris munere molimina. §. I. De Prussiae Gubernatore dicturi, hac voce ministrum intelligimus Status publicum, cui absente Principe, provinciae administrandae juriumque ejus tuendorum cura demandata est. §. 2. Prussiae vero occidentalis nomine ea nobis venit provinciae hujus regio, quae ad Occidentem vergens utrinque Vistula alluitur, & pace A. 1466. Serenissimis Poloniae Regibus cessa, praeter Varmiae Episcopatum, Culmensem, Mariaeburgensem, Pomeraniaeque Palatinatus complectitur. De altera Prussiae, qua Orientem spectat, parte, quae Serenissimae Domus Brandenburgicae ditioni ces-sit, ejusdemque Gubernatoribus hic agere, cum nostri non sit instituti, benevolum Lectorem ad ea remittimus, quae passim apud Hartkochium & post hunc Tomo l. des Erläuterten preussens p. 83. seqv. de iis consignata leguntur. §. 3. Gubernatores ejusmodi etiam in Prus-sia quandoque extitisse, historiarum testan-tur monumenta actaque publica abunde satis com- comprobant. Quo vero tempore coeperint, quibus gavisi fuerint praerogativis atque juri-bus,& quando demum abrogati sint, id qui-dem jam paulo accuratius nobis erit inqui-rendum. §. 4. Et sane originem eorum ab ipsis Cruciferorum temporibus repetendam esse, nullus, ut opinor dubita verit, cui vel tralatitia saltem hujus Ordinis ejusdemque regiminis notitia est. Quippe caput illius atque Principem Magistri Generalis (des Hochmeisters) titulo insignitum septem Proviniciarum dominum fuisse constat, quibus ipse regendis impar totidem constituit terrarum provisores, Landpflegere / qui & Magistri Provinciales Landmeistere / item Praeceptores Gebietiger / & postea magni Com-mendatores Groß=Compthure vocati, Magistri generalis nomine provincias sibi concre-ditas gubernarent, quique pro ratione cir- cumstantiarum dividuntur in ordinarios & extra- ordinarios. De diversis hisce titulis probe observandum, eos primis quidem temporibus promiscue fuisse ad-hibitos, ita ut modo Terrarum Provisores, mox Praeceptores & Commendatores, tandem etiam Magistri Provinciales apellarentur. Cujus adserti cla- clarissimum exemplum nobis praeber Privilegium Culmense renovatum, in quo Hermannus Balck primus ejusdem (Prussiae) terrae Commendator, paullo vero post idem etiam Provisor appellatur ; P. Dusburg autem primos illos Prussiae, reliqua-rumque Provinciarum Gubernatores continuo Praceptores & Commendatores nominat. Confer. HARTKNOCH. Diss XIX. de Republ. veter. Prussor. §. 8. & 12. §. 5. Primus illorum, qui Magistri genera- lis vices in Prussia obiit, Hermannus de Balcke * fuit, quem supremus Ordinis Magister Hermannus de Salza A. 1230. in hanc pro-vinciam misit, teste Dusburgo * & Wais-seIio, cujus posterioris verba ex Chronico Or-dinis desumpta huc transcribere lubet: In diesem (1231) Jahr satze der Hochmeister Herr Herman von Saltza einem Land=Meister unter sich / der hieß Herman Balcke / der solt das Land zu Preussen für den Herrn Hochmeister regieren / denn der Hochmei- ster muste viel reisen [...] * De hoc Hermanno Balkone, ipso patriae urbis Elbingae conditore, singularia quoedam refert. V. CI. Theoph. Sigfr. BEYER in vita Hermanni de Salza, quae Prussiae eruditae Contin. I. inserta legitur p. 32. 40. P.II. * * P. II. Chron. C. IX. p. 60. ubi haec leguntur: Misit (Herm. de Salza) ei fratrem Hermannum dictum Balcke in Magistrum &c. + Preuschl. Eiffländ. Chronic. f. 50. §. 6. Hujus Successores* Prussiae provinciam per octoginta circiter annos multa laude ad-ministrarunt, ad usque tempora Sigfridi de Feucht wangen, tertii supra decimum Ordinis Magistri, qui, sede sua in Prussiam translata, rebus ipse praeesse coepit, ultimumque adeo Magistrum Provincialem Henricum a Plocke ad Commendatoris Magni dignitatem evexit, * * quae, si officia respicias, a Cancellarii, Consiliariique intimi munere parum differre videtur + * Seriem eorum a Godofr. ZAMEHLIO Consule quondam Elbing. dignissimo concinnatam edi- tioni suae Düsburgensi praemisit Hartknoch, quam tamen cum C. Schützii Catalogo, quem Chronico suo praefecit, in multis diversam deprehen- dimus: quemadmodum etiam de Numero iIlorum Scriptores sibi plane non constant, Schützio 17. Funccio 20. Zamehlio 18. numerantibus. ** Referente ex Düsburg. Chron. P. III. C. 288. Sim. Grunovio, Tract. XI. Chronici C. I. conf. Hartknoch. I. cit. §. 12. Vid. Tom. IV. Erleutertes Preussen p. 453. von der Würde eines Compthurs in Preussen. §?7- §. 7. At vero ordinariis hisce Provinciarum Gubernatoribus extra ordinarios etiam subinde adjunctos fuisse, Ordinis monumenta nos aperte edocent. Hos Vicesgerentes Magistri generalis appellatos fuisse, inter alia constat ex Culmensis Privilegii renovati exemplo, cui, praesente licet & Prussiam ordinarie gu-bernante Ludovico * quodam, subscriptum legimus Eberhardum de Seyne, tum temporis Vices-gerentem Magistri generalis, prouti initium praedicti modo Privilegii expressis verbis testatur. Interdum quoque REGEN-TIUM titulo insignitos fuisse, ficuti ordina-rii Gubernatores Vice - Magistros, praeter Wais-selium Grunovius affirmat. * Id enim tuto colligere licet ex adjecto titulo, Prussiae Provisoris. Caeterum quis ille Ludovicus fuerit, altum ubique est silentium, recteque adeo exinde ansam capit Hartknochius Dusburgum su- um perinde ac Grunovium multorum errorum atque omissorum convincendi, in notis ad Dusburgense Chron. p. 132. 133. 134. * * Tracl. VII. fol. 86. a) referente Hartknoch. I. c. §. 8. Causas horum electionis prascipuas ex Ordinis consvetudinibus Hartknochius * se-quentes affert: I) si scilicet res magni momen- menti conficiendae essent, quibus Magistro per absentiam interesse non licebat. 2) Si quando causa ipsius Magistri Provincialis de-cernenda, tum enim ut major accederet au-ctoritas, justiriaeque fieret satis, eligebatur, qui interea Magistri vices teneret. Si 3) quando Magister generalis cum Provinciali in bellum profiscerentur, ut ne interea sine rectore Provincia maneret, ex Fratribus ali-quis Vices gerens eligi consvevit. Vel de-nique 4 ) si Ordinis Magister lethali morbo decumberet, fas ipsi erat, aliquem pro lubi-tu Fratrum tradito annullo sigilloque Vices gerentem constituere. * Dissert. XIX. de Republ. veter. Prussor. §. IX. §. 9. Exemplum prioris inter alia praebet commemorata superius §. 7. Culmensis Pri-vilegii renovatio. Ad alteram quod attinet, illustri exemplo Pauli de Rüsdorff id compro-bare annititur Hartknochius, * quem summo Magistratu exuturi Praeceptores Ordinis, an-tea Vices gerentem elegerunt, cujus aucto-ritate hoc negotium confectum fuerit. Tertium aliquoties factum legimus, cumprimis autem An. 1410. cum Ulricus de Jungingen ad pugnam pugnam Tannebergenfem, cum Polonis in-Feliciflime commiflam proficifceretur, fiqui-dem tum Svecencis Commendator Flenricus ^us a flauen (poftmodum fupremus Ordinis Magifter) communi confenfu Trttsfi* guherna-tor conftitutus dicitur Schiitzio. * * Qvart* vero caufi veritatem duo infignes illuftrant Cruciferi^quibus id honoris contigifle fcri-ptores referunt. Horum alter Elenrkus iti-dem lieu/faflauenHoUatidix Commendacor poft fata Ludovici ab Erlichshaufen rerum pocicus, ne jure jurando fidem Polonias Regi cxpacto nuper inito adftringere cogeretur, per integrum biennium Magiflri honore ab-ftinuit, Vices gerentis, feu, quod eodem redit > Locumtenentis titulo contentus; quod praeter annales fide dignos *** Numus quo-que Jeftens perrarus comprobat; cujusavcrfa pars antiqvaOrdinisinfignia,cum cpigraphe j MONETA DOMINORUM PRUG ad verfa vero cadem > fed Aquila Impc- rii aucta exhibet, addita singulari hac in scri-ptione: HINRICUS LOCUTENES MGRI ? + Alter Wilhelmus Comes Eisenburgensis post obitum Joannis de Tieffeni Ordinis Magistri, ex Commendatore M. Locumtenens sive Gubernator electus Fridericum Saxoniae Du-cem suis suffragiis ad summam Magistri di-gnitatem provexit, postquam ipse oblatum sibi hunc honorem constanter renuisset ++ * Ex litteris quibusdam A. 1441. Mariaeburgi da- tis, quas in Tabulario Thorunensi servatas affe- rit loco cit. §. 9. quae vero, cum d. 29. Decemb. prioris anni Magistri emortualis sit, & reliqui Borussicar. rerum scriptores aeque ac Schützius L. IV. fol. 145. eum in publico conventu gra- vissimo munere se abdicasse statuant ? dubium omnino movere possunt. ** L.III. Chron. fol. 104. Deme das Land be-fohlen ward / da die andern zur Schlacht- Banck zogen. ** * Schütz. L. VII. fol. 335. Waissel fol. 145. Henneberger Erklährung der Preußl. Land- Tafel p. 287. + Non autem: HENR. QUA VICE GERENS, prouti ex Hennebergero Hartknoch refert I. c. manifesto indicio, numi hujus [...] neutro factam esse, cum tamen, quod mireris, inTabula Dis- Dissertationi XVI. de re numaria veter. Pruss. praemissa, faris accurata numi hujus appareat de- lineatio. Conf. Magnif. Dn. Dav. Brauns Bericht von Poln. und Preußl. Münß-Wesen p. 45. ++ Teste Waisselio fol. 260. §. 10. Atque ex his facile, ut opinor, con- jectu est, quanta hisce gubernatoribus aucto- ritas, quae jura, quaeve fuerint praerogativae, eadem quippe, quibus ipsi Magistri gaude- bant generales, nisi quod honore clypei & chlamydis, Magistro alias praferri solitae ar- cerentur, neque etiam locum Magistri ad mensam aut in templo occuparent. Coetera fere paria, prout ex Ordinis, quas Consvetudi- nes vocarunt, legibus apparet. Speciatim Vices gerentium par fere atque Poloniae regni Primatis munus fuisse, aut saltem in plerisque cum eo convenire, ex iis coIIigas, quae lauda- tus saepe Hartknochius ex Ordinis Consvetu- dinibus N. I. ad 10. fusius enarrat * * §. 10. Diss. de Republ. V. Pruss. §. 11. Mutata postmodum per insignem il- Iam Prussorum ad Poloniae Regem defectio-nem, subsecutumque ea propter bellum tre-decennale cum Cruciferis, Prussicarum rerum facie, CASIMIRUS IV. pristinam admini-strandi formam aliquatenus servaturus, re-cens acquisitae & jam in suos Palatinatus di-visae Provinciae GUBERNATOREM quo-que prasfecit, prouti verba Privilegii incor-porationis, seu potius pacti deditionis a gosso citati expresse testantur: Ne per nostram absentiam terrae ipsae aliquod possent contrahere peri-culum aut periclit ationem, Nobiles viros pro illarum tuitione & gubernatione de eorum legalitate fide & merito confisi, ad nostrae duntaxat beneplacitum vo-luntatis, ac cum consilio Praelatorum Consiliariorum, Civitatum majorum, terrae praeadicta deputabimus, ad quos in nostri absentia super quolibet defectu & eventu habatur recursus &c. §. 12. Primus, cui id honoris contigit, JO-ANNES a BAYSEN fuit, vir acri consilio, summa fide, & in rebus maximi momenti gerendis promptissimus, imo foederis Pruthenici nici praseses ipsiusque defectionis dux et ante-signanus, qui summam hanc Gubernatoris di-gnitatem magna laude ab A. I454. ad finem usque vitae suae strenue sustinuit, successiorem-que nactus est STIBORIUM * fratrem na-tu minorem, qui, utut Palatinus Elbingensis A. 1461. hunc honoris gradum consecutus Pro-vinciae gubernacula haud minori fama tenuit, usque dum Casimirus hoc Gubernatoris mu-nus penitus abrogavit, quod quo tempore factum fuerit, infra pluribus erit inquiren-dum. * Corrigendus itaque Hartknochius est, qui Differt. XIX. de Republ. Vet. Pruss. §. 20. perperam eum Joannem nominat. §. 13. Proregum horum quaenam fuerit au- ctoritas, quod munus, quaeve jura, partim ipsius pacti deditionis verba superius addu-cta, partim etiam Recessuum publicorum annales facile nos edocent. Horum praecipua ut saltem indigitemus, jus liberum ciendi Status, iisdemque praesidendi, sententias ro-gandi, peculiari etiam Sigillo * utendi, alia-que plurima fuere: quae cum summam ar- guerent guerent praeminentiam, nullo non tempore quam sollicitissime cautum fuit, ne cuipiam nisi Indigenae conferretur. * * * Non ingratum fore confidimus, si Sigilli hujus ectypon ex appenso Diplomati cuidam Elbingen- sibus An. 1457. dato, Originali cum lectore cu- rioso cmmunicemus Sigillum istud mortuo Stiborio a Baysen fratri ejus Nicolao traditum fuerat, quod Prutheni eum Gubernatorem mallent, fed renitente Rege, ipso-que Nicolao postea defuncto Georgius a Bayseu il-lud Anno demum 1503. Consiliariis Terrarum reddidit, qui id deinceps a Civitate Elbing. fer-vari voluerunt, prouti Conventuum annales testantur. * * Hinc ** Hinc cum A. 1504. Rex Alexander Siradien-sem Palatinum Ambrosium Pampowski Prussiae Qu-bernatorem denominaret, Status & Ordines nul-latenus eum in hac dignitate agnoscere volue-runt, quod non Indigena esset, ipsisque infciis ad id honoris pervenisset. Vid. D. Lengnisch. de Se-natu Pruss. §. 18. sqq. Ejusdemque animadversio-nes ad Supremi Regni Cancellarii Responsum Prussiae Consiliariis A. 1563. in Comitiis Pe-tricov. datum, quae extant Tom. II. Histor. Pr. p. 242. 243. 244. §. 14. Duos itaque tantummodo Pro-reges sive Gubernatores in Prussia occidentali fuis-se, Joannem scil. & Stiborium a Baysen, ex antedictis patet. Hic vero quando demum abrogatus fuerit, ipsaque adeo Vicariatus hujus dignitas desierit, magna apud Annali-um Prussicorum scriptores est diffensio Ete-nim Dlugossus, * Cromerus ** Bielski + & cum iis Schützius quoque unanimi consensu ad-ferunt, D. Casimirum A. 1467. sublato Gu-bernatoris titulo pariter ac Palatinatu Elbin-gensi, Stiborium a Baysen primum Mariaebur-gensem Palatinum creasse: ++ quibus autem Conventuum annales & cum ipsis etiam D. LENGNICHIUS plane repugnant, invictis rationibus comprobantes, Stiborium ad Annum usque 1480. emortuaIem suum, Prus-siae Gubernatorem fuisse +++ * L. XIII. Hist. Polon. p. 403. Edition. Lips. * * L.XXVII. & ex eo NEUGEBAUER L.V.p.387. + Kronik Polsk p. 444. ++ L.VII.Chron.fol. 333. (a) +++ De Senatu Pruss. §. 8. 9. conf. 18. §. 15. Mortuo Stiborio Prussiae Ordines de vidua hac sparta quantocius refarcienda saepe quidem solliciti fuere ; sed frustraneo conatu, vices interim (quantum ad Conventus pu-blicbs attinebat) Palatinis modo Mariaebur-gensi, modo Culmensi ad A. usque 1503. gerentibus. Sequenti vero anno Rex ALE-XANDER Thorunii primum, post Mariae-burgi de novo Gubernatore flagitatus Ambro-sium Pampowski Palatinum Sieradiensem Prus-siae Gubernatorem denominavit, quem ta-men, utur a D. Sigismundo An. 1509. Regio Rescripto in hac dignitate confirmatum, eo quod neque Indigena nec Ordinum consensu constitutus esset, Prussi recipere constanter re-cusarunt. Quo factum, ut Terrarum Prus-siae Praesidium tandem ad Varmiae Praesulem devolveretur. * * Vid. D. Lengnich. I. cit. §. 18 usque 22. T A N T U M. Macte animo, JUVENIS, pulchro spectande theatro, Ingeniique tuas fundere do- ctus opes! Nunc iter ad claras meditanti prorsus Athenas Gratulor, atque ausis prospera quaeque precor, Adsit ubique DEUS, studiorum coepta Gubernet; Sic reduci venient praemia digna Tibi Hisce Pereximio RESPONDENTI, Auditori hactenus suo diligentissi- mo dilectissimoque, ut paternis vesti- giis porro strenue insistat, autor est DISPUT. PRAESES.