JOHANNIS BOTSACCI, D. Gymnasii Gedanensis Rectoris, S. theologiae & linguae Hebraeae P.P. & Ecclesiae JESU CHRISTI invariatae Augustanae Confessioni[s], ad aedem S. Trinitatis, addictae Ministri, ANTEAMBULO Epistolicus, praemissus suo REFORMATO PSEVDAVGVSTANO, quem suo tempore opponet REFORMATO AVGVSTANO nuper a D. G EORGIO PAVLI, [et]c. evulgato. Ad omnes, veritatis, pacis & libertatis in utraq; Ecclesia, Lutherana & Cal-viniana; amatores. Zach: 8. v. 19. Pacem igitur [et] veritatem diligite. G E D A N I, Sump[r]ibus & lieris GEORGll RHETII, Reip. & Gymn.Typographi. M. D C XXXVII. D. AUGUSTINOS Epistol: 167. ad Festum. Tom: 2. oper: col: 762. b. Si pertinacia insuperabiles vires habere cona-tur; quantas debet habere constantia? Qu[ae] in eo bono, quod perseveranter, atq[ue] infatigabiliter agit, [et] DEO placere se novit, [et] procul dubio non potest HO-MINIBVS prudentibus displicere. Lectori suo Plurimam salutem a Jesu Christo veritatis [et] Pacis Magistro summo. P. N publicam, vel tandem, lucem prodiit, Apologia Doctoris Georgii Pauli, (a) contra geminu abs me edi- tum libellum, alteru Germanico Idio-mate, (b) alterum Latino, conscriptum (c) instituta, fuorumq; desideriis expectata. In utra-que vero tractatiuncula mea hic scopus mihi praefi-xus fuit, (d) ut ostenderem, vanam esse omnium eo-rum gloriationem, (e) qui falsam societatem Augu-stanae Confessionis comminiscentes (f) id potis-simum agunt, ut in libertatem nostram irrepant, (g) nosq; (ferente ica temporum periodo & rerum ipsarum commoditate adhortante,) tanquam extor-res & alienos plane ab angustissimo Confessionis Augustanae symbolo exterminent, (h) inq; exilium, ceu genuinos Flacij discipulos, pro sua mansuetudine pellant. Non fallimur hoc augurio, nec judicio ist-hoc decipimur; patrum aetas vidit hujus mali, quod metuimus, exempla innumera, (i) nostra quoque urbs, Curia, Templa, superiorum annorum meta-morphosin & gyrum mirata est, (k) Jam, quem in hac me causa gesserim, quaque moderatione in ista controversia tractanda usus sim, penes lectorem ejus rei disceptandae libertas esto. (l) Nihil a me distorte scriptum, (m) nihil amarulentiae A 2 sale I (a) Bremae excu-sa hoc anno. (b) anno 1635 Lu-becae forma 8. (c) anno 1636 Ge-dani, form.12. (d) Constans as-sertio praefat: & § 1. 2. 3. seq. (e) 2.Cor.11. 12. (f.) Gal.2. 4. (g) Gal.5. 1. seq. (h) Erlenterung p. 92. 93. (i.) Erlenterung d. l. (k.) Histor: Geda-nens: (l.) 1.Cor.10, 13. (m.) 1.Tim.3, 3. sale sparsum. (n) Omnia plana & aequabilia fuerunt, in utroque scripto, vel ipsa invidia teste: nisi forsan hoc quosdam Ecclesiae reformatae Calvinianae mo-morderit, quod oratio mea sale veritatis conspersa fuerit, (o) cui infelix manet hospitium apud eos, qui eidem falsum anteferunt. (p) Sed de his alias. De origine potius, hujus controversiae & velitationis paucis mihi dicendum video, & quid de me in hoc negocio sperandum sit deinceps, hoc anteambulo-ne meo, breviter significandum: & id quidem hoc tempore, quo D. Pauli librum longe lateque distra-ctum iri, (q) multosq; [...] [...] [...] cantaturos esse & cantasse, nulla me dubietas incessit. Ac de fonte quidem, primaque hujus inter me & D. Pauli litigij origine, sic habeat candidus Le-ctor: Annis superioribus, (r) inde a vicesimo secun-do, supra millesimum, sexcentesimum, usq; ad prae-sentis temporis decursum, in regia hac urbe, vicinis-que locis, confertim sparsus fuit, & inter cives divul-gatus liber, sub titulo: Aussfuhrliche behauptung der verbesserten Augspurgischen Confession / und etlischer dazu gehorigen materten / [et]c. sine adjecta, vel auto-ris, vel loci, in quo excusus erat, nomenclatione. Au-ditae praeterea multis sunt bonis intolerantissimae vo-ces, illum librum instar clypei Ajacis esse & Palladiu eorum, qui Reformatam Calvinianam doctrinam amplectuntur. Commendatum insuper hoc scriptu fuit magni commatis viris, (s) multaq; ex eo in nos, invariatae. A. Confessionis socios, adde etiam, in no-stram libertatem, cum civilem, tum Ecclesiasticam, ab imperitis praejudicia deprompta exsculptaq; sunt: ut taceam, istum librum innumeris falsitatibus & cor- (n.) Tim.7. (o.) Marc.9, 10. Col.4, 6. (p.) Proverb:26, 28. (q.) Literae no-strorum & expe-rientia. (r.) Anno 1621. e- dita Aussfuh[r]l: Behaupt: (s.) Teste consci- entia & experi-entia. corruptelis scatere, (t) recte dicta ab alijs, vel de in-dustria corrumpere, vel truncate allegare, inq; caus-sae suae vocare praesidium. Equidem, qui hanc rem le-vis momenti esse, aut ad illam connivendum fuisse potius existimaverit, nae eum a veritatis tramite, sex-centis parasangis aberrare, libere judicavero. Nam magna vis est scriptorum, magnaq, potentia, quae in fidei praejudicium excuduntur, quae falsis accusa-tionibus, statuminantur, quae rerum Theologicaru & historiae ignaris (neque enim omnibus omnia co-gnoscere & accurate discere licet) temere & cum im-pudente audacia obruduntur. (u) Sermo eoru, mo-nente D. Apostolo, qui heterodoxae fidei sunt addi-cti, ut cancer serpit: qui Schismatum autores exi-stunt, corda simpliciorum, verbis fallacibus [...] [...]-[...] fascinant & inescant. (x) Quid non olim Porphyrius (y) scriptis in Christianos editis, turba-rum dedit? quid non convitiorum Gentiles in fi-dem Christianam evomuere, quibus Justinus, (z) Athenagoras, (a) Aristides, (b) Tertullianus, (c) Qua-dratus, (d) Tatianus, (e) Origenes, (f) Mileto Sardi-censis episcopus, (g) de veritate, innocentiae remedi-um paraverunt, & summorum Magistratuum, apud quos Chriscianorum fama mille conviciis lacerata & contaminata fuit, corda animosq; ad tuenda Chri-sti Ecclesiam induxerunt. Testis sit D. Adrianus Im-perator, (h) qui Apologiam Aristidis & Quadrati le-gens, peculiari ad Minutium Fundanum Asiae (in qua numerosi erant Christiani) Proconsulem, edi-cto, & pacem & securitatem ijsdem indulsit. Testis sit Antoninus pius, (i) qui Justini Apologiis, quas scri-pserat, ne quis de caetero in Christianos probra jace- A 3 ret (t) vide Con-stant: Assert: (u) 2.Tim.2, 17. (x) Rom.16, 17. 18. (y) Card: Baron: ad ann: Christi 303. fol. 790. tom: 2 annal. Edit: Antwerp. (z) Tom.1. oper: fol.41.seq Edit: Basil. (a) [...] [...] [...]- [...]: fol.4. 5. Edit: And: Gesn: (b) Eusebius lib. 4. c.3. (c) In Apol. Edit: F. Jun: (d) Eusebius. d. l. (e) Idem lib. 4. c.27. (f) contr: Cel-sum. (g) Euseb. lib.4. c.25. (h) Baron: tom: 2.fol.227. ad an. Christi 177. (i) Justin. Apol: 1. & 2. ret & convitia, neve malorum eos esse autores arbi-traretur, publice cavit. Testis sit Marcus (k) Antoni-nus philosophus, qui Melitionis Sardicensis Episco-pi Apologia instructus, & felicitate (l) victoriae, quam una Legio Christianorum, contra Marcomannos & Quados retulerat, edoctus, Christiano populo mitia halcyonia concessit, & cuiq; libertatem profitendi Christianismi, indulsit. Jam v. quis, obsecro, ista ad incorrupti judicij lancem expendens, non colligat? magnam esse eorum scriptorum & necessitatem, & utilitatem longe maximam, quae pro defensanda, Ecclesiae illius, cui fidem & vitam debes, (m) inno-centia & libertate adornantur. Vapulamus passim, per nostrorum Adversa-riorum suggestiones & fabulas, quod ab Augustana Confessione desciverimus, (n) quod Flacium doctri-nae nostrae magistrum elegerimus, (o) quod certo Augustanae illius confessionis exemplari destituti, (p) quod Ubiquitistae, (q) quod Brentiani, quod tur-batores pacis, cum privatae, tum pnblicae simus, (r) quod a Luthero defecerimus: (s) Nec desunt, qui di-gnitates convicijs incessant, (t) qui augustissimos Principes & Protestantes, ambiguitatis, flexiloquij, & incertitudinis, adde quoq;, timidae confessionis postulare & accusare, minime verentur. (u) F.t cuius quaeso tantum est dicendi flumen, tanta vis, tantaq; copia, quae convitia ista saltem enarrare possit. His quoque titulis exultat liber, ille (Aussfuhrliche Be-haupt:) his armis stipatus sibi ipsi placet autor: ex hoc libro, tanquam ex Lernaea hydra atq; equo Tro-jano, innumera fere in nos nostramq; fidem mur-mura & susurri prodierunt. De (k) Gregor: Nys-sen: orat: 2. in quadrag: Marty-res fol 277. Edit: Lewenc: (l) Baron: tom.2. ann: Christi 176. fol. 221. (m) Joh. 10. Actor.20, 28. (n) Lucius prae-fat: cont: Libav: (o) Hinc nomen Flacianorum. (p) Anonym: in Aussfuhrl. Be- haupt: passim. (q) Adm: Neost: passim. (r) Anon: p.76. alib:in Aussfuhrl: Behaupt: (s) Maurit:Neo- dorp: (t) Jud. Epist v. 8. (u) Vide affert: constantem. p. 80. seq. De qua fundi nostri calamitate & ausu pericu-loso simul ac temerario nostrorum adversariorum merito illud D. Augustini (x) usurpaverim. In ventre (inquit) Ecclesi[ae] veritas manet. Quisquis ab hoc ventre Ecclesi[ae] manet separatus, necesse est ut falsa loquatur: Ne-cesse est inquam, ut falsa loquatur, qui, aut concipi noluit, aut quem conceptum mater excussit. Expecta ergo formari, noli tibi tribuere judicium, quod forte non nosti. Haec Augustinus: quae in eos jure repeto, qui a ventre Eccle-siae sese divulserunt, qui ab Ecclesia concipi nolu-erunt, falsa sibi judicia, de nostro caetu, tribuerunt, atque sua procacia, lateramatris suae concusserunt, & adhuc concutere fafagunt, cum in ambiguitatis suspicionem & flexiloqui sensus aleam longe pericu-losissimam (y) pertrahere gestiunt, decimum nostrae Confessionis articulum, qui & isto tempore & nunc quoque, errori Calvinianorum de caena Domini, e diametro oppositus fuit. (z) Certe, quid hoc aliud est, quam a nostra fide separatum esse, falsa loqui, nolle concipi e semine veritatis incorruptibili, (a) sibi judicium tribuere, quod cum vituperio Prote-stantium ordinum conjunctum est: adde etiam cum evidenti periculo atque ausu, Ecclesiam Christi dila-cerandi, (b) ut tandem Accipiat inimicum imbrem, (c) rimisq[ue] fathiscat. Qui rerum nostrarum status, & quod conomen ad-versae partis non leves scrupulos iniecerunt nostrati-bus, e quorum censu non infimi, sed supremi com-matis incolae urbis hujus, ijq; plurimi, mecum ser-mones sociaverunt, longumque catalogum texue-runt earum insultationum, quae ex Anonymi scri-pto, cum domi, tum foris natae erant: autoresq; mi- hi (x) in Psal.57. Tom.8. oper. Edit: Basil. (y) Const: asser-tio p.80. seq. (2) Histor: A. Confess: Joh: a Daventria in X. artic. A.C. (a) 1.Pet.1. 2. 3. (b) Philipp:3, 3. (c) Psal. 46, 4. hi fuerunt, ut de veritate istius libri, modestae scripti-onis examine dispicerem, inque ea, quae ab autore studiose congesta erant, sine praeconcepta sententia accurata mentis indagine inquirerem. Intelligebant facile viri optimi, sibi pro patria, pro scholis, pro Ec-clesiis vigilandum esse. (d) Noverant Theologi pro-vinciam in eo occupatam esse debere, ut toxicum vi-rus periculosarum opinationum longe arceat, (e) no-verant, scripta provocantia Deum ad iracundiam, & pias mentes offendentia, ne ad aures quidem homi-num venire debere, (quod olim de scriptis Porphy-rii jndicavit Imperator, (f) Non quod autorem libri Porphyrio aequemus, sed ut vere conqueramur, i-psius scriptum, Deum omnino ad iracundia provo-care, dum nos excludere a libertate istius intemeratae Confessionis satagit, & pias mentes offendere, cum pro limpida veritate & sinceritate, male contextos rumores, & famas de nobis spargit.) Itaque promisi, quam illis viris ultro debebam, obsequium & sinceritatem officii, manum calamo, oculos libris admovi, & excussi illa, quae Anony-mus in suo commentario congesserat, rationes cum rationibus contuli, testimonia Nostratium allegata diligenter inspexi, consideravi, & summopere mi-ratus sum, potuisse illum virum, in tam corrupti ju- dicii aleam incidere, voluisse hanc in nos cudere de-fectionis fabam, & affricare nostris Ecclesiis turpi- um errorum portenta. Proinde scripto rotundo & cum debita modestia conjunto confutandas susce-pi falsas assertiones Anonymi autoris, si quo fieri pa-cto, contingeret, ut errorem, quo ductus erat, suum cognosceret, cognitum abijceret. (g) Nec desuerunt plures (e) Tit:1, 9. (f) l.3. c. de sum: Trinit. (g) 2.Tim.2. ult: (d) Matt.7, 15. plures aliae raciones, ad hoc scriptionis genus me im-pellentes. Bene & scite ait Basil. M. (h) Hominis Chri-stiani est, non ad ostentationem magis, scribere, quam ad publicam utilitatem. Ad publicam vero utilitatem & commodum omnino spectat libertas exercitii Reli-gionis, conjuncta cum exclusione servitutis cujus-libet isti libertati adversantis. (i) Sed & lacero Eccle-siae corpori subvenire debemus (quod contra duros & implacabiles Arminianos Reformati in Belgio fe-cerunt: autor est D. Polyander) (k) Nostra quoq; hic Gedani Ecclesia mille modis lacera jam pridem red-dita est, dum eam a vinculo A. Confessionis (quo Lu-theranae Ecclesiae inter se arctissima colligatione de-vinctae sunt,) separare quida Politico-Theologi mo-liuntur, ut merito repetam verba Theologi ad Ba-sil. M. (l) Malum (hoc) in urbe radicabatur, unde [et] quasi ex carcere quodam Ecclesi[ae], in universum orbem ex-currat. Malum ergo injustae accusationis illius, (ac si plane ab Augustana confessione defecerimus, nulla-que ex parte ejus socij essemus) eradicandum erat falce veritatis, & pro augustissima veritatis haeredita-te, quam Clementissimarum, Sacratissimarumque Majestatum regni Poloniae benignitatis aura nobis condiderat, intrepide pugnandum. Quid? quod fide-lis DEI minister testis veritatis esse debeat, (m) & iis, qui spiritualiter juncti sunt, quam maxime gratifi-cari, ut e scriptura monet Basilius. Jam vero, quo gratificandi studio ductus erat Anonymus, ut in nos calamum stringeret, eodem me quoque duci, uc pa-tiatur, sua ipsum prudentia monebit atque cohor-tabitur. Quis enim pro jure suo vigilans, atque eo utens, peccare dicendus erit? (n) anaon modis omni- B bus (h) Upist.167. (i) Gal.5. 1. (k) Praefat: tract. miscelan: (l) Epist.32. " " " (m) 2.Tima.2, 25. (n) flamin:24. in 24. C. cum Ec. cl: de Elect.. bus veritas recipienda? annon collidendae sententic, ut veritas eliciatur? Spirantmulti concordias, con-ciliationes, syncretismos, de veritate prius dispici o-portet: Vere enim dixit Gregorius M. (o) (eos) salu-bri[t]et unus concordi[ae] affectus nectit, quos Catholic[ae] since-ra [et] una tenet confessio veritatis. In hanc vero inqui-situros adulari minime decet, cui, qui vacant, artifi-cio, [...] quidem homines in peccatis alligant, se ipsos vero in conscientia constringunt. (p) Ergo metu hu-mano me percelli fas non erat, nec plus hominibus, quam Deo, placere debui, (q) neque vero me subter-fugiebat, istud sctiptum a quibusdam magnae autori-tatis viris, in urbe nostra concinnatum faisse. Majo-ris vero autoritatis & pretij apud nos esse debet veri-tas ipsa, libertas, & sinceritas nostra. Cerce, qui harum causa contristatur, nihil hinc minus reddetur celebrior: (r) Qui vero per metum doctrinam veritatis prodit, male audit apud Basilium tanquam claudicator. (s) Satius ergo est publice arguere, quam clanculum o-disse. (t) Sed quorsum illa?) quo animo, qua via in istam scriptionem Anonymi antoris, veritatis ar-ma expediverim, affatim dixi, cum in constantem Affertione praefarer. (u) Refero me[...] ad istam mo-destiam & sincere protestor, in tota illa controver-sia, me nullum alium scopum, praeter veritatem & symboli nostri sinceritatem asserendam, mihi prae-fixisse, eamque coram orbe & urbe hac, in pro-scenio literatorum omnium. (quorum aequum judicium subire non taedet,) defendendam merito suscepisse, & adhuc paratum stare, ijs fretum armis, quae nunquam non fuos immunes extra omncm te-li periculosi aleam jactumq; constituunt. Repetitis igitur (o) lib 7. Indict. 2. Epist.6. (p) 1.Tim.4. v. 2. Augustin. in Ps 9. (q) Galat.1. v. 10. (r) Basil. Epist.28. (s) Idem Epist.33. (t) Sirach.20. v. 2. (u) praef. & prol. igitur justae scriptionis & vindiciarum mearum cau-sis, nunc redeo ad captam narratione. Igitur, postquam Constans Assertio mea(qua hoc thema solide & mo-deste tractavera, de societate Augustanae Confessio-nis) in lucem prodijt, Lubecae excusa, (x) mirum di-ctu, quantam ego Camerinam moverim, invidiae, o-dij, apud quosdam Reformato-Calvinianae fidei ad-dictos? non referam convitia, opprobria» dicteria, in me congesta: nec recensebo varias insimulationes de me sparsas: (quis n. his naeniis nauseam crearet le-ctori?) id tantum considerandum aequis & bonis viris dijudicandum relinquo, justane in eum indi-dignatio suscipi debeat, qui, MODESTE, qui vere, qui, (quod DEO clementer juvante catastrophe hu-jus Disputationis edocebit) invicte disputat pro sym-bolo suo, in quod juravit, pro Ecclesia, cui operam consecravit, pro libertate, pro qua optimus quisque mavult occumbere, quam sub tristi vivere jugo ser-vitij: an is inquam, qui sic docet & disputat, eo no-mine accusari debeat, ac si turbacor sic pacis & fla-bellum domestici incendii, cujus accusationis non paucae extant in Apologia D. Pauli, nuper Bremae e-missa, indicinae, de quibus suo tempore & loco ube-rius. (y) Sed bene se habet vis veritatis, quae amara est illis, (z) qui illam fastidiunt. Nam etsi invictis ar-gumentis ostenderam innocentia & bonitatem caus-sae nostrae & sinceritatem communionis inaugustis-sima illa D. Carolo V. anno 1530. Augustae exhibita confessione, placuit tamen D. Georgio Pauli ea pe-ne omnia repetere, quae in mea assertione constanter confutavera, eademq; studiosae juventuti inculcare, & acerbis nonnunquam verbis inter legendum, in B 2 no- (x) anno 1635. (y) In Antapol. (z) Hicronym. E-pist.16. nostros invehi: nec idem prae Zelo animadvertit, scri-ptum hoc meum non ipsi D. Georgio, sed Anonymi illius commentario oppositum fuisse. Quanvis vero in eo multus sit, ut suum hoc propositum excuset-Antagonista: variasq; rationes pratendat, quibus sit inductus: ijs tamen omnibus in praesatione Antapo-logiae nostrae plenissime satisfiet. Sed quicquid hujus sit, hoc praeprimis laudo, quod tandem prodierit in apricum noster D. Pauli, quod animi sensa sui can-dide professus sit, quod Anonymi scripto obstetrica-tus sit, ut vivam animi erga nos sui imaginem, cum in dictatis suis, tum etiam in Apologia, nobis expres-serit, & re ipsa quodammodo ostenderit, se morem suorum minime approbare, qui cum Pelagianis [et] Coe-lestio, se ita sentire negant, [et] qu[ae]cunq[ue] scripta contra eos prolata fuerunt, repudiant, nec est, quemadmodum de mendacio convincatur: ut refert Augustinus. (a) Etenim in Apologia, dictata sua, licet falsis argumentationi-bus subnixa, strenue defendere satagit, adductis no-vis argumentis interpolat, vetera illa & proletaria statuminat, & spissum volumen, cum suis, cudit, quod meum quantitate sua, [...] [...] [...], fere sexuplo vel supra superat. Illud vero scriptum Apo-logeticum, cum jam sub manib[us] fingeretur, mirum dictu, quantam apud suos exspectationem victoriae de se moverit, quantum, quantum gaudium excita-verit, cum Gedani, tum in vicinis, Elbingae & Tho-runij, & alibi, huic errori addictis. Jam conclamatum erat, ipsis quidem diribitoribus & arbitris, de me: causa me plane cecidisse, vix animam trahere posse, tot ictus & vulnera passum, omnibusque penitus ar-mis exutum. Neque vero cuiquam invideo huncaf- fectum (a) Epist. 90. ad Syn. Corthag. fectum quo omnes proni trahimur, & ad ejus fidei ministros, cui addicti sumus: & de suis quisq; opti-me, quoad potest, judicat. Id enim vinculum nobis religio ipsa imperat: neque etiam molestum ulla ra-tione mihi accidit, quod D. Pauli cum suis, falsae so-dalitatis a me ostensae, examen suscepcrit. (de quo sa-ne & ipsi gratulor, & mihi gaudeo, (b) cum haec di-sputatio nostra in caelestis veritatis augmentum & profectum cessura sit.) neque etiam ab Apologia hac quasi (c) scytale mihi timeo: Jampridem enim illa in me tela parari, & poliri, ex aliis cognovera; quin potius ita de me lector industrius judicet, obnixe oro, ut brevis cum Deo! temporis moram, aequo a-nimo ferat & responsum meum Antapologeticum, de Reformato Pseudoaugustano expectet, quod justo tempore cum utriusque Ecclesiae, Lutheranae & Cal-vinianae, sinceris & incorrupti judicij. hominibus communicaturus sum. In eo negotio ita cum Deo meo versabor, ut quivis intelligat, me in tota causa ad vivum expressisse id, quod frontispicio suae Apo-logiae praescripsit D. Pauli; (d) nempe VERITATEM [et] PACEM, utramq; vero solidam & sincera, quaesi-visse, maledicta maledictis (multa n. eorum extant in illa Apologia) minime compensasse, (e) Syllogi-stice & Logice ad objecta argurnenta respondisse, a-deoque inconcussa adhuc perstare Thematis nostri negativi veritatem, nempe Reformatos invariat[ae] Au-gustan[ae] confessionis, ao 30. Invictissimo C[ae]sari Caroli V. in comitijs solemnibus exhibt[ae], socios minime esse. Cum-q; D. Pauli Apologia duobus potissimum de contro-versijs capitalibus tractet, quarum una historica, de August: Confessionis sensu, interpretatione, approba- B 3 tio- (b) Prov.15. v. 23. (c) Basil. Epist.Prov.173. (d) Zach.8. v. 17. (e) 1.Pet.2. v. 23. " " " " tione, & attnexis quaestionibus: Altera vero dogmati-ca sit, explicans illud problema: an nos Lutherani [et] Reformati in fundamento fidei conveniamus? operam dabo, quantam potero (omnem vero debeo, fa-teor in tanta caussa,) ut clare, rotunde, & perspicue, tota haec controversia proponatur. Veritatem libere proloquar: non (quod de non nemine Basilius M. (f) scriptum reliquit) civilius magis, quam religiosius auditorem vel lectorem magis involvens, dicendiq[ue] facul-tate, versutiem obtegens, sed in sinceritate conscienti[ae] ambulans (g) coram Deo, qui cor & renes probat, & dolosos viros odit, (h) coram Ecclesia, cujus filios de-cet candor. Theologi non est, veritatem falsis (ut Epi- phanius loquitur (i) ratiocinationtbus gustare [et] in a-m[ae]ritudinem vertere: sed potius errorem depellere. [qui primo habec caecitatem, deinde vanitatem (k)] & promptu dare, de DEO, responsum ijs, qui DEVM diligunt voce Basilii Magni. (l) Sed expectare videtur lector, quae ultra in Apologia desiderem! Dicam: Antagonista meus, non levium me errorum astrin-git, crimina falsi impingens (m) mihi, & acerba no-minum maleferiatorum virulentia insultans, modo n. per ludibrium me Magistrum Israelis nominat, (n) modo pacis osorem (o) nuncupat, intemperan-tem, temere litigantem, sub Zelo scelus tegentem, (p) perfectum osorem, (q) camelos deglutientem & culicem percolantem, & sexcenta alia, quae suo loco producam» ut lector reipsa intelligat, aut verum non esse, quod de a sumansuetudine hactenus [et] tolerantia in-tolerantissime gloriati sunt Reformati, aut D. Pauli ge-nuinum Reformatum non esse. Ad crimina vero quoe opprobat, falsi, ita respodebo, ut Lector meam inno- cen- (f) Epist.32. [(]g) Ps.7. 10. (h) 5. 7. (i) Epiph. haeres. 67. (k) Ide haers.53. (l) Epist. 2. (m) p.25, Apol. (n) p.2. Apol. (o) p.4. Apol. (p) p.4. Apol. (q) d. l. centiam reipsa, deprehensurus sit: Simul etiam evi-dentibus demonstrationibus explanabo, quod non unum falsi crimen D. Paul in hac sua Apologia com-miserit, ut merito ei dicatur, quod Gregorius M. ali-cubiait (r) Munda sit manus oportet, qu[ae] aliorum sordes abstergere festinat. (s) O tu qui judicas alterum, te ipsum condemnas. Eadem n: agis, qu[ae] judicas. Existimas autem O homo, qui judicas eos qui talia agunt, [et] facis ea, quia tu effugies judicium DEI? Jam animmunda & crimine falsi commaculata manus, meam immundiciem ab-stergere (quam tame demonstrare non potest D.) la-borat? Errat judice Gregorio, D. Pauli: an DEI judi-cium (quod ipsi propitium voveo!) effugiet? Ego 1). Paulo Apostolo credo: qui non errat; credent ei-dem mecum, quotquotboni sunt. Sed ne longius abeam, vos compello, vos, vos inquam qui vel in urbe nostra vel exera eam, veteri illi errori de A. Confessione, ac si in illa fides Zwinglij & Calvini lo-cum habere possit & Palladium, addicti sunt, (nec enim aliter a vestris Doctoribus estis persuasi;) cum debita honoris praefatione exoratos volo, ut aequita-tem hujus causae nostrae considerent, & secum deli-berent, si contingat, Socinistas vel Arminianos, sub Synodi Dordrechtanae decretis, vel Sendomiriensi conventu, latitare velle, pariq; libertate frui cum Re-formatis, annnon rigidam hujus impudentis auda-ciae censuram a suis ministris requisituri essent? Ita-que dum id facio, quod ipsis adversariis iudicibus, in justum minime dici debet, quis quaeso est, qui ju-stissimo huic propofito meo quod in veritate & caussae bonitate tuto acquiescit, jure refragari atque invidere debeat vel possit? Certe hodiernis Arminia- nis " " " " " (r) part.2. curae pastoralis. (s) Rom.2. v 1. 3. nis non abstinentibus calumniarum, Batavi Theo-logi minime parcunt. (t) Et nos jubemur ijs parcere, qui Cyclopicam corporis Christi lanienam, mon-strosam omnipraesentiam cjusdem, qui Pelagianam haeresin, multasque alias nobis impingunt, (u) & ubi rerum summa ad ipsos devolvitur, ministros Luthe-ranos (ne dicam de alijs) urbe, domo, sedibus pel-lunt. (x) At vero ij Ministri (neque n: cum tota mihi Ec-clesia Calviniana res est) viderint, quomodo olim DEO supremo omnium Domino, instituti sui ratio-nes probaturi sint, qui CONTRA CONSCIENTI AM & PUBLICA totius S. Sancti Romano Germa-nici imperii ACTA atque recessus, in communio-nem Augustanae Confessionis invariatae irreptum veniunt, qui Ecclesiam Domini confictis accusatio-nibus denigrant, pacem & charitatem verbis cau- ponantur! Nulla certe inter vos nosque pax sperari aut conglutinari potest, nisi agnita, unico pacis fun-damento, veritate, calumnias vestras abijciatis, de monstrosa, quam nobis affingitis, omnipr[ae]sentia, de locali corporis Christi diffusione, de ejusdem in pane Eucharisti[ae], inclusione,) de Capernaitica masticatione, de Pelagiana, Marcionitica, Eutychiana h[ae]resi; animumq[ue] vestrum mu-tetis intemperie Zeli accensum in res liberas & indif-ferentes, quibus dum utimur, vobis Papistae, vobis fermentati, vobis dementati, incrassati Lutherani audimus! Vestro vero ordine nihil aeque Zelosum, vestra doctrina nihil purius, vestra sapientia nihil sublimius, vestra tolerantia nihil astutius. Sed de his aliisq;, Lector benevole, dissidii nostri Ecclesiastici causis, deq; pacis remoris, ut e sub sequenti Antapo- logia (t) Doctiss: D.D. Rivet: praefat: tredecim Disput: (u) Patebit ex Apol: (x) vide Erleut: p.94. seq: Adam Contzen. Polit. l.9. c.26 & passim. logia sincere judice s, neq; pr[ae]concept[ae] opinationi in-dulgeas, si non ego, attamen causae hujus bonitas, Ec-clesiae Christi tranquillitas, & periculum animae, (quod vel levis erroris pestilentia creare potest, ut Augustinus alicubi docet) facile ut spero, abs te impetrabunt: sin minus, omne tamen perfugium in causae meae bonitate & officii aequitate situm esse gaudeo. (y) IGitur, tu aeterne coeli & terrae creator, DE-US optime maxime, qui una cum filio & S. Sancto, immensa sapientia, res humanas, im-primis vero Ecclesiam, gubernas, & mode-raris, & inter nos tibi populum coetumq; col-ligis: Tu nosti, humanu diem me nunqua ex-petivisse: omne mihi gaudium & laetitiam in salutari JESU Christi notitia, sitam fuisse, & adhuc esse. Respice ergo de coelo benignis-sime Pater, & oculos tuos aperi, ut videas tuae Ecclesiae mala & mille cruces, quibus in hoc mundo exercetur: Porrige tu salutiferam dexteram, & laboranti populo tuo propitius succurre. Tu cordium, renumq; scrutator nosti optime, quod pax nobis, salva veritate, gratissima, quod nostra in te fides, O pientis-sime JESU, in corruptissima sit, Te, sine Euty-chiana confusione naturarum, sine exaequa-tione, sine Nestoriana distractione earun-dem unum JESUM Christum invocamus, in-te credimus, neque tuum corpus in & per o-mnia loca diffundimus, aut rebus omnibus C per- (y) Psal. 94. 15 permiscemus, Tu nosti, tu optime nosti, quod hoc Manichei furoris portentum a nobis lon-ge alienissimum sit. Et tamen inimici no-stri, inimici tui Domine, nobis insultant, tu-os filios despicatui ducunt, fidem, quam no-bis rectam dedisti, vituperant & sub pretextu errorum nefandorum denigrant. Horum cor lapideum frange, molli, dissipa, ut tuam Iaedere pupillam cessent, Tu sedes ad dex-tram Patris, protege nos: non te de patria se-de detrahimus, non ad creaturas & elementa te affigimus. Semel mortuus es, jam vivis DEO: nec ulli corruptioni obnoxius es, sed nobis vitam, nobis incorruptionem, nobis o-mnia bona, imo te ipsum, summum bonum, hobis vermiculis te impertis, coelesti modo & ratione, quae regno tuo gratiae, quod inter nos geris convenit, quamq; tuum verbum, quod veritas est, expressit. In solo verbo tuo veritatem & sapientiam quaerimus, in tuo so-lo merito fiduciam quaerimus, in vita tua, vi-vendi regulam, in passione tua patientiam, in morte tua vitam, in vulneribus tuis medici-nam quaerimus. Ergo tibi ex asse devinctos tuere, defende. Assere nos a toxico lingua-rum, & Ecclesiae tuae miria halcyonia praebe, omniaq; disiice, quae fidei verae, quae liberta- ti ti Christianae, quae communi tranquillitati noxia esse possunt. Serva, DEUS optime, Serenissimum & Clementissimum REGEM nostrum. Serva Illustrissimos, eminentissimosq; REGNI PO-LONIAE PROCERES. Nos vota, nos preces, tibi fundimus, O Rex regum: Propitius intuere REGEM nostrum: manus tua fulciat eum, dextera tua protegat, Serenissimam MAJE-STATEM ipsius, cujus nos fidelissimi subditi, manibus expansis, illuc suspicimus, unde spi-ritum duxit Serenissimus HEROS noster, vitam illi prolixam, imperium securum, do-mum tutam, exercitus fortes, Senatum fide-lem, populum probum, orbem quietum, & quaecunque his majora possunt vota nuncu-pari, voventes, optantes. Corda regum in manu tua sunt Domine: Ergo tuae Ecclesiae hospitia in hoc regno conserva & tuere, quae-te toto pectore colit & veneratur. Guberna insuper MAGISTRATUM no-strum, Spiritu sapientiae, ORDINEM Scabi-norum, Spiritu justitiae; Serva omnes urbis nostrae incolas, qui TE & tuum verbum, sin-cere diligunt. Consolare eos, qui ob tuum sermonem, injurias, damna, opprobria pati-iuntur. Ignosce nostris criminatoribus: vi- C 2 am Tertull. cap. 30. Apolog. am pande errantibus, squamas detrahe cae-cutientibus, fraenum injice recalcitrantibus, ut sub Serenissimae Regiae MAJESTATIS no-strae tutela atque PATROCINIO, vitam quie-tam, tuoq, cultui sincero sacratam, degamus in omni pietate & honestate. AMEN. Jam, quod superest, quodq[ue] repetito fa-cio, bonos quotque, verbis pene Athenagor[ae],* denuo exoratum venio: [ae]qui este, [ae]qui in-quam [et] ingen[n]i judices [et] Lectores este, NE POPVLARI BRVTAQVE FAMA simul abrepti PRAEOCCVPE-MINI, sed [et] RERVM MEMO-RABILIVM [et] veritatis studium, quod innatum merito cunctis esse debet, nostr[ae] et-iam brevi, DEO juvante, secutur[ae], An-tapologi[ae] ACCOMMODATE; ITA enim futurum est, ut [et] VOS IGNO-RANTIA NON PECCETIS, [et] NOS exuti, quibus per indiscretum judicium osorum veritatis [et] sinceritatis, OBRVIMVR, IMPETI DESINAMVS. Apolog. p. 7. Edit. Suffrid. Petri.