Q. D. B. V. DE RELIGIONE LUTHERANA, DISQVISITIO POLITICA, Amplissimae in Inclyta Leucorea Fa- cultatis Philosophicae Indultu, PRAESIDE M. ANDREA DAV. CAROLO, Calva-VVirtenbergico, RESPONDENTE ADAMO CASPARO Bauer/ Hetstadia-Saxone. publico Eruditorum examini submissa Die XII. Decembr. An. M. DC. LXXXV. Hor. antem. in Aud. Minori WITTENBERGAE, Imprimebat JOHANNES WILCKIUS. J. J. ! Remitur Lutherana Religio ma-gis magisq[ue], [et] subinde in arctiores se recipere angustias cogitur. Ex-clusit eam hospitio per hanc anno- rum centuriam Provinciarum non una, sede migranti nova nullibi patente. Dimissam cum repudio a qvam plurimis, in seculo Illustribus, imo excellentioris etiam eruditionis laude con-spicuis, nullorum, qvos diversa tenet, Magna-tum amplexus excipit. Extrema potius unctio paratur anxi[ae], per manus minus venerabiles applicanda. Ratio instituti, ceu sacra, qv[ae] ven-datur, notum est. Sed [et] Politicis, ne nulla appa-reat sententi[ae] tristoris justitia, argumentis agi-tur. Provocatur ad Supremam Legem, Reip. Salutem, ut cum Lutheranismo sociaripenitus renuentem. Illustrium decus Familiarum cur [ae] commendatur, tanqvam cum paupere Evan-gelio conservari nescium. Indagemus proinde breviter, [et] [...] [...] [...] videam[us], qvis Lutheran[ae] Religionis genius? qvomodo in Politia segerat? an, qv[...]d h[ae]c ab illa metuendum jure habeat, obversetur? Adsis, DOMINE, Conatui! A 2 Cap. P R CAPUT 1. Religio considerata in genere [et] in specie. 1 2 3 4 5 6 Eligio † est ratio colendi Deum. Haec † basis Reip. & fulcrum est. Deum enim qvi reverentur, ejus Vi-cario qvoqve, Magistratui, obedientiam exhibent. Religione autem sublata, obseqvium, justitia, fides, jusju-randum, honestas, virtus omnis exulabit. E † qvatuor Re-ligionum generibus Politiae convenientissimus est Chri-stianismus. Hic enim verum veri Dei cultum docet, sin-ceram erga Deum & proximum charitatem exigit, illiba-tam erga Superiores obedientiam sanctioremq; totius vi-tae honestatem urget. Paganismus † vicissim per Poly-theismum ad Atheismum deducendo, Judaismus Leges Mosaicas sinistre interpretando, Muhammedismus vo-luptatibus atq; tyrannidi indulgendo, omnes tres indigna de DEO opinionem ingenerando, & veram virtutem, pietatem, conscientiaeq; curam negligendo, tam felicem, ut Religio Christiana, Remp. reddere nescit. Utut † au-tem Sacram Religioni Christianae & non violandam pu-rissima Sanctitas Majestatem conciliet, contigit ei tamen, qvod Philosophiae, apud Boethium propterea l.1. de Con-sol. Phil. prof. 3. conqverenti: Nonne apud veteres qvo-qve, ante nostri Platonis [ae]tatem, magnum s[ae]pe certamen cum stultitia temeritate certavimus? eodwmq[ue] superstite, Prace-ptor ejus Socrates injust[ae] victoriam mortis me adstante pr[o-] meruit? Cujus h[aer]editatem cum deinceps Epicureu[m] vul-gus, ac Stoicum, c[ae]teriq[ue] prosua qvisq[ue] parte raptum ire moli- rentur, meq[ue] reclamantem renitentemq[ue], velut in partem prad[ae], traherent, vestem, qvam meis texueram manibus, dis-sciderunt, abreptisq[ue] ab eapanniculis, totam me sibi cessisse credentes, abiere. Inde † tot in Orbe Christiano Haereses, qva- qvarum plerasq;, Anabaptisticam praesertim, Qvakera-nam, Socinianam, Arminianam [et]c. in Rerump. perni-ciem grassari & eversionem, tum ab aliis ostensum, tum a certissima rerum magistra edoctum habemus. In † SR. J. 7 per Instrum. Pac. Osnabrugo-Monast. tribus Religionis Christianae formis exercitium publicum constat, Catholi-cae, Reformatae, & Lutheranae. Illa †, Papistica potius seu 8 Pontificia vocanda, qvo jure Catholicismum sibi vendi-cet, hactenus nemo a partium studio remotus asseqvi po-tuit: Ista, ob apprehensam Joh. Calvini doctrinam, Cal-viniana alias citra injuriam appellata, hodie a severiori Reformatione denominari amat:H[ae]c a Justitia, qvam ho-mo juxta Evangelium per fidem obtinet, Evangelica etiam recte dicta, a D. Lutheri (ut Israelitica & Apostolica ab Israelis & Apostolorum) confessione & ministerio nomen [...] mutuatur. De † hac Lutherana Religione 9 jam Qv[ae]stio est, non eqvidem heri demum nata, hodie ta- men qvam maxime multis in Aulis agitari solita: An inter-sit Reip. (vel ut absolute, vel ut determinate ad S.R.I. ejusq; Provincias & Civitates, consideratur) Principum item, ali- arumq[ue] personarum Illustrium, eam ab illis non assumi, neq[ue] etiam tolerari, assumptam autem vel toleratam repudiari, supprimi, extirpari? CAP. II. De Relig. Luth. Antonii Fabri, Ungersdorffl [et]c. pronunciata. Omanae † advocati Curiae, tantae negotio gravitatis 10 Ripsis commisso, varia adversus Lurtheranam Religio-nem lite expriuntur. Antonius Faber, Senatus in Sabau-dia Supremi Praes[...], cum illa in Cod. suo Fabriano, l.1. Tit.1. de de Sum. Trin. [et] Fid. Cathol. complurium Ecclesiastice di-ctarum Haeresium ream egisset, contra eandem cit. Tit. e-tiam ex capite Haeresium, qvas vocat, Politicarum, seu, ut Ad. Contz. l.5. Pol.c.22. loqvitur, in Remp. peccantium, perrecturus: Jam, inqvit, tempus esset, ut huic tractationi, qv[ae] me longius traxit, qvam putaram, finem imponerem vel ipso tadio tam borrend[ae] narrationis; nisi me viderem reli-gione boni publici teneri, ut aperiam, sed paucis, si potero, qvantam pernieciem rebus Christianorum Civilibus minen-tur [et] adstruant ingenia nostrorum Novatorum, ne dubita-re quisqvam possit, non minus in Politicis, qvam in Ecclesia-sticis h[ae]reticos illos esse: Id vero facile fiet propositis aliqvot ipsorum propositionibus, qvas perinde tuentur illi mordicus, ac si essent articuli fidei. Recenset † deinde ipsas, qvas tan-qvam politico haereticas sibi refutandas sumit, proposi-tiones, qvarum 2.3.6. & 7.ma, cum [...], huc spectant; reliqvae enim, Calvino, inter qvem qvidem & Lutherum parum distare arbitratur, exprobratae, nos non moran-tur. Reprehendit † autem in Luthero, & conseqventer Lutherana, qvam in judicium vocat, Religione (1) prop.2. Peccatorum exaeqvationem. Authore Luthero Respons. ad art. Wormatiae damnat. propos. 13. & 14. Circumstan-tiarum omnium, qv[ae] peccata aggravare communi omnium hominum sensu [et] opinione creduntur, nullam penitus esse distinctionem; nec magis peccare illum, qvi incestum cum fi-lia vel sorore, qvam qvi cum vidua extranea, vel cum. [...]ere-trice commiserit; nec eum, qvi Patrem, aut Matrem, aut Principem, qvam qvi inimicum occiderit. (2) † prop.3. cum Serario, Bellarmino, Gretsero ap. B. Dannh. Mem. Thaum. Luth.c.12. p.73. Expeditionum adversus Tu[r]cas suscipien-darum dissuasionem. Juxta Lutherum in assertione artic. per 12 13 11 per Leonem X. damnator. (T.2. Witt.L.p.110.b.) adversus Turcas pr[ae]liari esse repugnare Deo visitant nostras iniqvi-tates per illos. (3.) † prop.6. cum Contzenio I.c. Antino-miae introductionem. Ad mentem Lutheri T.2. (Witt.L.) in respons. ad articulos, qvos Magistri nostri excerpserant (p.172.b.) nullam Remp. legibus feliciter administrari (4) † prop.7. Justitia Civilis prohibitionem. Dicere Lu-therum Comm. in cap.2. ad Galat. T.5. (Witt. L.) p.304. Nihil conscienti[ae] cum Lege, operibus, [et] terrena justitia, cum in politia obedientia legis severis sime exigatur, ibi nihil scia-tur de Evangelio, de conscientia, gratia, remissione peccato-rum, coelesti justitia, de Christo, sed tantum de Moyse, lege [et] operibus, Deniq; † (5.) impudentem de Principibus o-pinionem. Vocari Reges omnes & Principes a Luthero Robustos Venatores, qvando pronunciare non vereatur: Nimium honoris est [et] glori[ae], dicere, Papatum esse robustam venationem Romani Episcopi. Nam id exempli Nembroth omnibus qvoq[ue] Principatibus prophanis convenit, qvibus ta-men nos Deus vult subdi, honorare, benedicere [et] pro eis ora-re. De Nimrodo autem qvid sentirer, in Coment. ad Gen. explicare, ubi moneat, Tyrannos omnes [et] Principes robu-stos esse Venatores, non qvod feras, sed qvod homines perse-qvantur, addendo: Hic poste a gener alis titulus fuit omniu Tyrannorum [et] principum. Hisce † ita conqvisitis, & non si[...] vehementia prolatis, Anton. Faber, Lutheranismum stultu[...] iniqvum, perniciosum, & ad totam Remp. Chri-stianam perdendam accommodatum esse, plus simplici vice pronunciat. Personatus † Christophorus Ungers-dorffius in Gratulatibne Germanica ad Status Austri[ae] Pro-vinciales Evangelicos de impetrata Confess. Aug. [et]c. Ed.2. part.1. c.8. pag.74. cum Bzovio T.19. A.1522. §.55. pag.482. Cor- 14 15 16 18 17 Cornelio a Lap. Comm. in 1.Pet.2,13. & prolixo admodum Contzen.l.9. Pol.c.17. [et] 18. ex Lutherana ortam Religione qveritur Motuum Bellorumq; multiplicationem, & Lu-therum adducit fatentem T.8. Witt. G. in explic. Hoseae fol.304. pacatiorem fuisse Germaniam ante Reformatio-nis tempora, multoq; feliciorem, Illustribus † dein-de Familiis & Personis respiciendam proponit tenui-orem, ad qvam per Lutheranismum redigantur, Status conditionem: Liebe Lutherische Fursten/inqvit, Graf- fen/Herrn und Adel/weil ihrs ja fur Augen schet/dass ihr ben der Lutherischen Religion kein Gedeihen fin-det/und Ieztlich euren Stand nicht mehr werdt fuh-ron konnen/ (welches denn euer Luther zuwor prophe-ceyet Tomo 2.Germ. Jen. zu End des Buchs wider den falschgenandten Stand der Geistlichen fol.126. b. §. 2. Wie wollen wir den der Sachen thun/ (sprechen Fursten/Hern und Adel/wen wir nach Lu-thers Evangeli wachsen und mehren / und viel kinder haben / und sollen sie dennnoch nit auf Stifft und kloster bringen?) die Outer leyden nicht gleiche Ausstheilung (denn sonst dorffts dar- zu kommen / dass ein Furst jahrlich nicht mehr / als tausend Gulden Einkommen hatte / undgeflickte/wo nit durchleuchte/Hosen tragen musste [et]c. Und † & Reip. & Familiarum Jll. jugulum a Lutherana R[...]gione peti, concludit. Idem † cum eo qvoad posterius argumen-tum movet Illustris ille, ex qvo Sev. de Monzambano 1. de statu Imp. Germ.c.8. §.8. Coloniae Agr. [...]qventia se audivisse ait: Mirari subit recentium Doctorum simplici- tatem, 20 21 19 tatem, qvod suadere nostratibus non erubescant, relicta sua conditione, [et] ejuratis tantis opibus ad ipsorum partes transire, ut ibi vile vulgus fint, cum fame acriter luctaturi. Cui † tamen caetera longe aliud, ac Fabro, Ungersdorffio & sociis, de Religione Luth. videtur. Ita enim l.c. In Lu-theranorum Religione nihil licuit animadvertere, qvod principiis Doctrin[ae] Civilis repugnaret. Potestas circa Sacra Principibus as-serta; opes Sacerdotum ad tenuitatem magno Reip. bono redact[ae]; plebi inculcatum, ut Magistratus tanqvam DEI vicem in terris ge-rentes vereri meminissent; deniq[ue] bonorum operum summa efficio boni viri definita. Neqve displicet inania qv[ae]dam ceremoniarum, [et] aliqvem publici cultus adparatum, relict[ae], divertendis simplicio. rum animis, qvorum captum nud[ae] pietatis meditatio fere superat. Jam mysteria Religionis uti non ad portentos[ae] superstitionis horro-rem adornata; ita decorum videtur, abs humani subtilitate ingenii tantum impetrare sapientiam [et] potentiam divinam, ut sublimius qviddam ab hac pr[ae]stari posse credatur, qvam qvo isti penetrare concessum. Qvin ipsa crassities, qvam nonnulli exagitant, ad inge-nuitatis opinionem conciliandam facit. Hinc uti nulla Religio de Principibus Germani[ae] melius mereri poterat; im in universum Mo-narchico Statui vix ulla magis idone a videtur. CAP. III. Doctrina Religionis Luth. ipsa, qvatenus Poli-tiam attingit. Ed † examinemus ipsam, qvae in forum protracta est, SReligionem Lutheranam. Protestatur ea, manifestisq; d[o]cumentis probatum dat, se semper per Suos de Politia & reb[u]s Politicis sensisse, dixisse, scripsisse, non nisi juxta Codicem S., qvem Politiae repugnare, ne Adversarii qvi-dem sui asserere audeant. Ne † autem Sacri Textus ob-jiciatur p[...]versio, ad Augustanae Confessionis articulum 16. ejusq; Apologiam, nec non scripta Doctorum suorum B publi- 22 23 24 publica provocat, plus qvam sufficienter evincentia, qvod ex Lutherana Divini Verbi interpretatione 1. Evange-lium non aboleat Politias: 2. Inter Regnum Christi spi-rituale & Regnum Civile realis detur distinctio, non ta-men contraria oppositio: 3. Potestas Politica sit ordina-tionis Divinae: 4. Jus Prinripum eminens in Vicariatu Dei fundetur: 5. Leges Politicae obligent in Conscien-tia: 6. Competens Rectorib. Rerump. potestas qvoad directionem externam se in Sacras etiam Res & Personas extendat: 7. Magistratus Ordini Ecclesiastico neqve di-recte, neqve indirecte, subordinetur: 8. Subditi pro Ma-gistratu preces ad Deum fundere, eiq; vectigalia, tributa [et]c, exsolvere teneantur: 9. Subditi venerationem & obedientiam Magistratui, heterodoxo etiam ac infideli, imo & Tyrannico, illibatam debeant, usqve ad aras: 10. Sed neqve Majestati ad diversam invitos adigere Reli-gionem volenti ulla vi resistere sine DEI offensione pos-sint: 11. Ipsa vicissim Religio vi & armis propaganda non sit: 12. Concretive tamen acceptam, qvatenus est in sub-jectis, in juriarum & defensionis capacibus, urgente sum-ma & inevitabili necessitate defendi a Principe, Juri non repugnet: 13. Neqve Ecclesiae, neqve ejus Ministris, qvo-cunq; nomine veniant, jura Majestatis, vel Jurisdictionis etiam civilis, competere qveant: 14. Ecclesiae Ministri ne-gotiis & consultationib[us] mere Politicis immiscere se non debeant: 15. Fides haereticis qvoqve & infidelibus ser[...]-da sit: 16. Omni fraude, aeqvivocatione, reser[t]atione mentali dolosa [et]c. conscientia laedatur: 17. Pacem & concordiam omni studio colere oporteat: 18. Salva ta-men Conscientia, observatis observandis, b[u]lla Princeps gerere possit: 19. Scelera qvaedam & Crimina capitale etiam etiam supplicium exposeant: 20. Tum Principi & Ma- gistratui, tum Consiliariis, tum Subditis vera Pietas & in- fucata Dei revererntia curae cordiq; esse debeat. [et]c. CAP. IV. Objectorum Criminum [et] Incommodorum declinatio. H Is † ita simplici studio in Solis mensa positis, adversus 25 objectorum sibi criminum invidiam & incommo-dorum Religio Lutherana, dudum jam, ut lupus turbatae culpam aqvae in agnum transferre soleat, edocta, utitur (1) Justa Retorsione. Cum nempe constet, ad Catholi-cismi Pontificii placita juxta summam Majestatem Politi-cam eminere potestatem qvoqve Ecclesiasticam, aemu-lam illam & ab ista nullo modo dependentem, imo supe-riorem ea, ditionibus insuper atqve potentia formidan-dum in modam stipatam: Evecto subreptitie Sacrorum Praesidi tot ubiqve arces esse, qvot monasteria & templa; tot in Urbibus praesidia, qvot Monachorum greges: Prin-cipis imperium a Clericis, utpote extraneo simpliciter obstrictis, non agnosci: Ab infinitis otio devotorum exa-minibus fruges consumi, terrae qve medullam: A Sacerri-mis hominum per innumera pecuniae aucupia stupen-dam opum vim conqviri, unde tamen oneri Reip. levan-[...], incumbente etiam necessitatis casu, sine singulari Prae-sulis tyberini indultu, ne minimum qvidem cedat: Scri-nia Romana, Legato Veneto Relat. de Notab, Aula Rom. Alexandri VII. ed. A. 1663.pag.77. fatente, infernales esse voragin[e], qvace si facultates aliorum semel absorpserint, nullius spem: [re]demptionis relinqvant: Per auricularem B 2 con- confessionem & religiosum, qvod vocant, Conscientia-rum Illustrium moderamen in omnia Principum arcana penetrari: Pro re nata pacta rescindi & conventiones, fi-de subditos & juramento solvi, erepta legitimis Dominis Dominia in alios transferri, Principes ac Civitates praedae qvorum libet exponi; qvales turbar. tempestates aperte se-per fulminare solus occasionis defectus vetet: Per Inqvisi-tionis minus Apostolicae rigorem multarum provincia-rum commerciis, ut per Indices Expurgatorios communi rei literariae, vim fieri: Neqvissimis homuncionibus asyla in monasteriis templisq; patere: In specie, † per Dispen-sationes Papales peccata non exaeqvari modo, verum ab omnietiam reatu libera pronunciari, nova imo meta-morphosi in Bona, qvae aeternae praemium vitae mereantur, Opera transformari; qvod ex historiis de Incestu, Regi-cidio, Parricidio [et]c. nimis manifestum sit: Ad expedi-tiones Sacras Principes, qvo vires eorum & curae, Sanctae alias Sedi negotium forsan exhibiturae, frangantur ac di-strahantur, omnemq; in eventum pingvius Romae lucrum accedat, instigari: Legum Civilium Authoritati in qvam plurimis a jure Canonico praejudicari: In contractibus & Juramentis, nulla conscientiae ratione habita, aeqvivoca-tionibus mentalibusq; reservationibus cum evidenti Ju-stitiae opprobrio ludi: Principibus a servorum servo plus qvam servile obedientiae jugum imponi, in servitutis au-tem impatientes ad necem usqve saeviri: A Sanctissi[...] Patre bella non seri tantum, sed & geri: Familias & Perso-nas Illustres maxima bonorum suorum parte, si non tota substantia, per varias artes exui; cum exutis pro lubitu agi, ita ut illis plerumq; qvidem in Sacra familia [de] sua suo-rumve Majorum aut Necessariorum munificentia (ne vi- va, 26 va, qvae ad consimile pietatis studium irritent alios, exem-pla desint) aliqvem per vitae dies fructum capere indul-geatur; si tamen diversum placuerit, in extrema eosdem egestate deserere non pudeat, qvemadmodum Imp. Hen-ricum IV., magnifici, qvod Spiram ornat, Templi funda-torem, lachrymis etiam a beneficiario, Spirensi Episcopo, pr[ae]bendam obtinere non potuisse, ap. Hennig. de Summ. Imp. potest. circ. Sacr. c.7.p.668. Helmoldus testetur; cae-terum, ut maxime lautioribus Personae (vel Familiae e-tiam) Illustri fortunis blandiatur Papatus, non alio tamen id animo fieri, qvam qvo Barbari Tovoupinaumbal-tii captivos impinguant, scil. ut deglutiant delicatius. Haec † & ejus modi plurima cum, uti dictum, satis con-stent; petit Lutherana Religio, ut sagaciores Papalis Mo-narchiae Ministri ea cum Reip. salute, nec non Illustrium commodo Familiarum prius concilient, qvam ipsam ceu iniqvam, perniciosam, totiqve Reip. Christianae perden-dae accommodatam traducant. (II.) † Directa propul-sione. I. Dolosum esse Actorem, Ant. Fabrum JCtum; mi-nimum notissimae oblitum Legis, nempe 24.ff. de 2. Inci-vile est, nisi tota lege (orationis strue) perspecta, una aliqva particula ejus proposita, judicare, vel respondere. Nam † 1) productas ex Lutheri Responsione Extemporaria, A. 1521. consignata, propositiones facie in ipso Textu (T.2. Jen. L. p.417. b.) alia comparere, haec enim esse concepta Lu-th[eri] verba: Circumstantias peccatorum cum matribus, fi-liabus, Sororibus, affinibus, qvacunq[ue] die, loco, qvibus vis cum personis, [et] qvicqvid externum est, [ae]qvalia esse, [et] penitus contemnenda: Apud Christianos unam tantum esse circum-stantiam, q[...] est, peccasse fratrem. Loqvi autem Luthe-rum, ut evident [...] ex contextu pateat, non nisi habito ad con- 27 28 29 confessionem [et] absolutionem respectu; qvo nim, qvam vana sit peccatorum Taxa cum omnibus Satisfactionib. Canonicis, ostendat. 2) † Luthero, ut ex ejus T.4. Jen.G. p.451. manifestum, non de ipsis Christianorum bellis ad-versus Turcas suscipiendis vel susceptis, verum de modo, qvo istis ea temporibus geri solebant, fermonem esse. Sub-dolo enim Papae instinctu & auspiciis Cleri minus auspi-catis, nec tam ad Divinum auxilium, qvam humana prae-sidia respiciendo, animo praeterea magis hostem per arma reprimendi, qvam evocantia hostem peccata per poeni-tentiam removendi, praeliatos t.t. fuisse Christianos. Hunc itaq; belligerandi modum a Theologico, neqve in-tempestivo, Lutheri Zelo approbari non potuisse; ipsas autem justas, & qvae convenienti qvoqve modo adversus Turcas adornantur, expeditiones, tantum abesse, ut Lu-therus di[ss]uaserit, ut illarum potius curam inter praeci-puas officii Imperatorii partes retulerit, & Christianis ad eas sese adplicaturis calcar addiderit. v.T.4. Jen. G. pag. 439.472. Hinc † propulsantibus immanem Turcarum vim Caesaribus nunqvam Lutheranorum, ad proprii e-tiam sangvinis profusionem, ipsius imo vitae jacturam, pugnantium fortissime, Principum suppetias defuisse, ceu Historiae testetur fides, & res in Turcico, qvod adhucdum ardet, bello gestae,, malevolis frustra tacentibus, id cla- ment. 3) † Exulante Dei timore, qvo assertio Lutheri maxime respiciat, utiqve nullam Remp. legibus feliciter administrari. Neq[ue] enim, ipsum Bodinum l.6. c.[...] fateri, sperandum, ut Legibus ullis, aut poenarum metu, qvi Numi-nis metum omnem abjecerunt, a facinorosa vita deterrean-tur, qvia Legum metus non scelera, sed licentiam comprimit; cum innumerabiles [et] olim fuerint, [et] hodie sint, qvi tamet- si ab 30 31 32 si ab edictis Praetorum [et] Principum Legib. noh desciscant, neqvissi-me tamen vivunt. 4) † Justitiam politicam [et] legalem, cum omnib. bonis, cujuscunq; nominis, operibus a Luthero prorsus non pro-hiberi, verum urgeri potius, ut non licitam tandum, sed & ut ne-cessariam; in negotio autem Justificationis coram Deo ob ratio-nes, qvas ibi stringat, Theologicas non admitti. 5) † Qvi ante Lutherum de Principib. [et] Magistratu scripserit reverentius, nemi-nem fuisse; (Vid modo T.VI.Jen. G.p.8.sqq.) neq; parum ipsos Romano-Catholicae Religionis Principes ei debere; qvod enim non publice pro bovibus habeantur & arietibus (conf. Bellarm. cont. Barolaj. c.31 ap. Hennigm. l.c. cap.5.p.369.) Lutheranae merito Reformationi gratum esse ferendum. Robustorum † praedicatum Venatorum qvod attineat, verba ex Comm. in Gen. (c.10.) allega-ta ita legi: Hic igitur titulus (Nimrod) addendus erat (NB) impio-rum Principum titulis [et] pingendus in ipsorum insignibus, sicut Mo-ses facit, qvi ab hoc dicit natum Proverbium, Qvasi dicat, hic postea generalis titulus fuit omnium Tyrannorum [et] Principum, Hujus enim exemplum secuti, non solum invaserunt Respublicas [et] Regna, ut augerent dignitatem [et] potentiam suam, sed etiam usur-parunt jus in Ecclesiam. II. † Ungersdorffium [et]c. probando suc-cumbere. Loqvi Lutherum de aetate Reformationem proxime antegressa; prioribus enim seculis, ut Aventin. l.5 [et] 7. aliiq; fidem faciant, motus multo plures Germaniam afflixisse. Neqve † ta-men seditionis ullius aut belli causam vel aliqva saltem veri specie in Lutherum devolvi posse, ut qvi de vitanda seditione libellum auro contra pretiosum (v.T.2. Jen. G. p.58.) conscripserit, & acri-ori stylo Rusticorum furori non constanter minus ac animose restiterit. v.T.3. Jen. G. p.108.113.121.sqq, Qvando † autem Lu-theranae Reformationis occasione turbae fuerint subnatae, acci-do[tis] id fuisse, ipsorum adversantium, veri detectione irritatorum, intemp[erici] jure imputandum. Ex † parte Lutheranorum si qvid vitii qvorundam perversitas ingeniorum admiscuerit, ut pauco-rum omnes damnet noxa, vel probis, qvod molita sit improbitas, praejudicet, aeqvum non esse; ad doctrinam potius praxinq; com-munem ut respiciatur, convenire. Porro † neqve Familiis, neqve, Personis, Illustrib. apud Lutheranos deesse, qvo & attritionem & ignominiosam cum fame luctam evitent. Familiis jus Primo- geni- 33 34 35 36 37 38 39 40 geniturae & honesta postgenitis assignata Appanagia; Personis nobiliores pacis & belli artes; utrisq[ue] magnum illud vectigal, Parsimoniam, ac vani declinationem luxus, rem atqve decus citra turpem sacri sputi linctum conciliare, servare, augere. Qvod † ipsum oculatiori cujusvis judicio relinqvens Lutherana Religio, III. admirandam putat inani junctam metui admirationem Illu-stris apud Menzambanum Viri, cujus caeteroqvin pronunciatum, in principalibus, qvae huc spectant, momentis veritati respondere lubens agnoscit; praeterqvam qvod non Monarchico magis, qvam alii qvoqve servanti Remp. Statui accommodatam se profitetur, cum in nulla Reip. forma qva tali vel minimum movere unqvam aut mutare gestiat. De † definita autem boni viri officio bono-rum Operum summa, simpliciorum animos divertentibus cere-moniarum inanibus, decora humani ingenij circa Religionis my-steria submissione, faciente ad ingenuitatis opinionem concilian-dam crassitie, qvae sunt addita, ut & alia, non nullam desiderantia explicationem, DNN. Theologis committit expendenda. (III) † Inimicorum confessione se qvidem tueri qvoqve vellet, uti omni-no posset, sed chartae angustia prohibetur. CAusa † sic pro instituti ratione utrinq; perorata, nos Judicis partes nobis non sumimus. Judicet cujusq; Viri boni, pru-dentis, cordati, a praejudiciis libcri, Conscientia. Judicet Christia-nus, cujus tranqvillitatem res concernit, Orbis. Judicet, si qva e-rit, Posteritas! Tu † interim, Humanissime Lector, si in tam ar-duo, cujus recessus non unam tantum facem & viaticum satis o-pulentum reqvirunt, negotio ad expectationem Tuam non perti-gimus, veniam decenter petitam benevolus iudulgebis, illud ad-huc, si patiare, monendus, nos Disqvisitione hac neutiqvam Reli-gionis rectitudinem ad commodi Politici normam exigere; qva sane ratione qvid efficerentur tandem homines, qvam Mam[...]-nae servi-ventrisq; mancipia? Sed breviter tantum, qvod [...]era Re-ligio Reip. [et] Familiis Ill. non sit perniciosa, ostensum ire. DEUS Ecclesiam Suam tuto semper & ubiq; hospitio uti, & Poli-tiam efficaci tam sanctae hospitis benedictione frui clementcr jubeat! F I N I S. 41 42 43 44 45