I. N. J. DISPUTATIONUM EXEGETICARUM SUPER EV. MATTHAEUM DECIMAM, Adjuvante Supremi Numinis Gratia, Consentiente Amplissima Facultate Theologica, in hac Illustri Albertina, SUB PRAESIDIO V I R I Maxime Reverendi, Excellentissimi, Amplissimi atq[ue] Doctissimi D O M I N I GODOFREDI WEGNERI, SS. Theol. Doct. ejusdemque Prof. Publ. Ordinarii, celeberrimi, Concionatoris Aulici facundissimi, Fautoris atque Pr[ae]ceptoris sui multis nominibus devenerandi, Placidae Philologorum disquisitioni submittit JOHANNES RAGEL / Gilgenb. Prussus, SS. Theol. & Phil. St. IN AUDITORIO MAXIMO H. S. Anno M DC XCVIII. ad diem XXVIII. Maji. REGIOMONTI, TYPIS REUSNERIANIS. V I R I S Plurimum Reverendis, Clarissimis atq[ue] Doctissimis DN. CHRISTOPHORO Porschen / Pastori Palaeopolitano apud Elbingenses ad AEdem D. Mariae vigilantissimo, Musarum Patrono atq[ue] Fautori omni honore prosequendo; DN. CHRISTIANO Kunssler / Pastori in eadem Republ. Neopol. ad aedem Trium Regum vigilantissimo, Fautori atq[ue] M[ae]cenati inter paucos certissimo atq[ue] sum-mopere devenerando; DN. JOHANNI JACOBO Graber / Ecclesiae Steindam.Polon.apud Regiomont. Pastori vigilantissimo, Confessionario fidelissimo, DN. MICHAELI Kelch / Ecclesiae Gilgenbur-gensis Pastori meritissimo, Pr[ae]ceptori quondam fidelissimo, Fautori debito ebservanti[ae] cultu prosequendo; DN. MICHAELI Reumann / Ecclesiae Usda- viensis in Districtu Gilgenb. Pastori meritissimo, Fautori meo, meorumq[ue] optimo atq[ue] colendissimo; DN. PAULO PENSKY, Ecclesiae Lipoviensis in Districtu Osterod. Pastori vigilantissimo, Pr[ae]ceptori quondam fidelissimo, Fautori honoratissimo; DN. ANDREAE Gerner / Rectori Scholae Gil-genburgensis meritissimo ac fidelissimo, Fautori atq[ue] Amico in paucis dilectissimo atq[ue] honoratissimo; Dissertationem hanc Philologicam, in signum animi gratissimi, cum omnigenae prosperitatis voto offero JOHANNES Ragel / Resp. CAP. III. MATTHAEI. Omnis arbor, qu[ae] non facit) Obs. (1) Comparationem ho-minis cum arbore, (1.ratione motus. 2.ornatus. 3.usus in ex-truendis aedificiis. 4.fructus. 5.status. 6.eventus) v.8.inchoa-tam, hic continuatam; ibi fructus requirit, hic infrugeris ex-cidium denunciat. Idem quoque veteres indigitarunt, parie-tibus aedium suarum verba haec inscribentes: Arbor es o ho-mo, si hortensis gaude, si silvestris time. (2) Universalitatem emphaticam in voce [...]n£, quia enim securis radici apposita est, ideo omnis arbor infrugifera excidetur: ac docetur, nullum vel divitiis, vel genere, vel sanctitate hypocritica, ab imminente excidicio praeservari posse. (3) Emphasin in verbis praes. temp. nam licet Graecis, ut Hebraeis, praesens saepe pro futuro adhibeatur, inprimis quando actio solita exercenda innuitur, vel quando res certissime & brevi futura notatur, vel quando commoditas, aut debitum rei agendae significatur; attamen, ut certitudo & propinquitas divini judicii insinuetur, & veluti jam praesens oculis subjiciatur, praesentis temporis locutione uti voluit. Docere etiam voluit, non sufficere, olim fusse ar-borem bonam & frugiferam, sed requiri quoque continuatio-nem & perseverantiam in bono: neque differendam esse vitae in melius emendationem, sed in praesenti statim tempore poe-nitentiam agendam. Notanter ergo, non dicit, qu[ae] non fe-cit, sed, qu[ae] non facit; nec in fut. qu[ae] non faciet, sed in praes. qu[ae] non facit: nec dicit, qu[ae] facit fructum malum, sed, qu[ae] non facit fructum bonum: neque enim sufficit, cessare a malo, sed oportet etiam facere bonum. Nihil boni facere, est ipsum male facere. Si autem arbor exciditur, quae non fert fructus bonos, multo magis excidetur illa, quae non tantum nullos bonos fert, & sic mala est privative, sed etiam pessimos ac noxios fert fructus, & sic mala est simul positive: ut recte ad h. l. monet Camerarius. Desumta est phrasis ex Graeco Q. Jerem CAP. III. MATTHAEI. Jerem.27.7. Conf. Jer.27.4. Luc.13.7,9. Hebr,6.8. Joh.15.6. Deut.20.20. XI. Ego baptizo vos aqua) In Graeco [...] hic bis [...], non tamen alibi, ubi locus & continens significatur, Marc.1.1. Jos.3.23. Omittitur quoque quandoque, Luc.3.16. Actor.1.5. Occasionem horum verborum Lucas narrat c.3.15. quod, cum omnes coepissent cogitare, Johannem esse Christum, ipse fal-sam de se opinionem removere, & se Christi servum esse do-cuit. Q.I. An Baptismus Johannis, a Christi [et] Apostolorum baptismo distinctus fuerit? Resp. [...]. Baptismus aquae Johannis, & Baptismus, quem Christus instituit, & Apostoli administra-runt, non discrepant, sed sunt plane unus & idem; nisi quod is in passurum, hi vero in passum Messiam baptizarunt. [...]. Differunt tamen h. l. baptismus aquae & ignis: nam ille est pro-prie dictus, lavacrum illud sacramentale; hic vero metaphorice talis, & miraculosus, qui hic promittitur, & Act.2.3. impletur. Distinctus ergo & duplex h.l. baptismus proponitur. Q.II. An Johannes sola aqua baptizarit, [et] propterea ba-ptismus ejus tantae efficaci[ae] non fuerit, ut Apostolicus? Nuda & sola aqua baptizasse Johannem, ejusque baptismum professio-nem poenitentiae, non condonationem culpae fuisse, non pauci Interpretes Pontificii in h.l. statuunt. Sed uti exclusiva hic non adest, & oppositio in praesenti loco non infert: ita Johan-nes, aeque ut Christus, Spiritu baptizavit, id est, mediante ba-ptismo Sp.S.contulit; absque hoc enim si fuisset, non bapti-smus, sed vulgare & simplex lavacrum fuisset. Exemplum Jo-hannis docet 1. non nisi aqua baptizandum esse; quia hoc ele-mentum DEus instituit. 2.quod aqua sit illud medium & in-strumentum, per quod, juxta Christi ordinationem, Sp. S. gra-tia, regeneratio, & remissio peccatorum, confertur. Q.III. Quare Baptismus Johannis dicatur baptismus ad poeni- CAP. III. MATTHAEI. poenitentiam? Luc[ae] Brug. in poenitentiam, nil aliud est, quam in peccatorum confessionem, [et] poenitenti[ae] professionem; sed plura hac phrasi innui, patet ex v.praeced.7. ubi Pharisaei per baptismum effugere iram futuram dicuntur, remissionem igi-tur peccatorum per fidem in baptismo nacti sunt, quod clare Lucas indicat c.3.3. ubi Johannem baptismum poenitenti[ae] in remissionem peccatorum pr[ae]dicasse, scribit. Non incommode Grotius h.l. baptizo vos super professione poenitenti[ae], quam faci-tis. Sicuti enim Johannes poenitentiam praedicavit, & bapti-zandos de salutari usu hujus sacramenti admonuit, ut immer-gendi veterem hominem in se suffocent, & aquis extracti, no-vam & DEO placentem vitam agant Rom.6.3.4. ita baptizati fructum baptismi etiam per poenitentiam acceperunt, regene-rationem scil. renovationem, & caetera bona coelestia. Q.IV. Qu[ae] formula fuerit baptismi Johannis? In Evan-geliis expresse non legitur, quod vel hac, vel alia aliqua verbo-rum forma usus sit; certa tamen formula ipsum in baptismo usum esse, extra dubium est. Et quidem, cum baptismus in DEI nomine sit administrandus, certa & indubitata est haec nostra hypothesis, quod Johannes, cum DEus sit unus & tri-nus, in nomine S.Trinitatis baptizaverit. Sed an hac ipsa concepta formula, quam deinceps Christus praescripsit; de hoc non est, ut acriter contendamus, aut curiosius inquiramus. Lightfotus in Hor. Hebr. p.227. sq. statuit. Eum in nomine Mes-si[ae] illico venturi, baptismum administrasse, quem esse Jesum Nazarenum ipse tunc quidem non norit Joh.1.31. appropin-quare tamen, & jamjam revelandum esse, docuerit; Aposto-los vero Jud[ae]os baptizasse in nomine Jesu, jam revelati, juxta Joh.3.23. & 4.2. Actor.2.38.& 8.16. & gentes, ex praescripta for-mula, in nomine Patris, Filii, [et] Spir. S. Matth. 28.19. hanc ad-dens rationem p.228. Cum inter Jud[ae]os summe controversum Q 2 esset, CAP. III. MATTHAEI. esset, de vero Messi[ae], atq[ue] a gente ista perfida acriter atq[ue] inde-fesse negaretur, Jesum Nazarenum eum esse, (qua virulentia laborant etiam usq[ue] in bodiernum,) non sine causa, imo non sine necessitate, baptizatum est in nomine Jesu, ut sigillo isto robo-raretur ista veritas Evangelio summe cardinalis, eamq[ue] profite-rentur baptizati, Jesum Nazarenum esse verum Messiam. In-ter gentiles Vero non controversum est de vero Messia, sed de vero DEO, inter eos ergo necesse fuit, ut signaretur bapitsmus in nomine veri DEI, P.F. [et] Spir. Sancti. Triplicem ergo in usu fuisse formulam baptizandi, inde colligitur: 1. Johannis, in nomine Messi[ae] jam revelandi. 2. Judacorum, in nomine Jesu. 3. Gentilium, in nomine S.S. Trinitatis. Sed praeterquam, quod Paulus expresse testatur Actor.19. v.4,5. Johannem in nomine Jesu baptizasse, & populo dixisse, ut credant in Jesum, quod sit ille Christus seu Messias; (nisi haec verba respectum habeant ad illud tempus, quod Christus baptizatus officium aggressus est, & per Apostolos baptizavit, adeoque jam manifestatus, Joh.3. v.23,24.) nulla prorsus differentia, quoad substantiam, effectum, significationem, doctrinam, efficaciam, hic admittenda est, in-ter baptismum Johannis, sive ante exhibitionem Christi, in nomine Mesi[ae] jam venturi, sive post illam, in nomine Jesu ba-ptizaverit; & Christi atque Apostolorum Baptismum, sive Ju-d[ae]os, sive gentiles baptizantium: quia [...]. unum est baptisma Eph. 4.5. [...]. Omnes baptizarunt in remissionem peccatorum Luc.3. 3. Marc.1.4. Act.2.38. quae in solius S.Trinitatis nomine con-fertur. [...]. In nomine Jesu baptizari, est in fidem, doctrinam, professionem, & nomen Jesu Christi baptizari, i.e. vel ex no-mine & jussu ac voluntate Christi,vel synecdochice, in nomine Trinitatis, quia Christi appellatio est totius S.Trinitatis pro-fessio, quia in Christo est Pater & Spiritus S. Basilius lib. de Spir. S. c.12. Christi appellatio est totius SS. Trinitatis professio, quia CAP. III. MATTHAEI. quia simul declarat [et] Patrem qui unxit, [et] Filium qui unctus est, [et] Spiritum S. qui est unctio. Irenaeus l.4. cont. Valentin. In nomine Christi tres person[ae] intelliguntur, unctus, ungens, [et] unctio. Q.V. An Johannes aqua baptizans, proselytorum bapti-smum imitatus sit? Equidem baptismi institutio, ut esset N.T. facramentum, solum DEum autorem habet, cujus verbum ad Johannem de baptismo factum est, Luc.3.2. attamen, quia apud Judaeos quamplurimis annorum retro centuriis, baptismus ad-modum notus, & frequentissimo usu receptus fuit, atque Israe-lit[ae] quidem, per baptismum in mari, in foedus & gratiam re-cepti, & ad doctrinam Mosis obligati, 1.Cor.10.2. Proselyti vero per ablutionem in ecclesiam judaicam adoptati sunt; Chri-stus, ut alia Judaica, in N.T. usum, proselytorum Isagogen quo-que in sacramentum introductionis convertit. vid. Joh.3.25. & 1.25. Scilicet, baptismus proselytorum, fuit obligatio ad praestan-dam legem; Johannis ad poenitentiam, ac fidem in exhiben-dum jam Messiam. Quantum autem distabat doctrina Pha-risaica de justificatione, a doctrina evangelica; tantum obli-gatio suscepta in baptismo proselytor[u]m, ab obligatione su-scepta in baptismo Johannis, quae obligatio etiam apud Chri-stianos obtinet usque ad finem mundi. Vid. plura de bapti-smo Judaeorum, proselytorum, & hujus cum sacramento ba-ptismi convenientia & differentia, apud Grotium ad c.3. Matt. v.6. & Lightfot. in Horis p.216.217. 11. Qui post me venit) Not.1. periphrasin Christi, post me veniens, seu qui post me venit. Ubi [...]. adverbium [...], quod proprie loci est, per catachresin accipitur de tempore: q.d. qui pone me venit, vel, ille mecum veniens. Nam [...]. praesens [...]-[...] emphatice adhibetur, ut & Joh.1. v.15,27. quia non post longa lempora demum venturus, sed jam actu veniens Mes- Q 3 sias, CAP. III. MATTHAEI. sias, der mir auf der Fersen nachfolget. Jam enim ille erat na-tus, & prope adventabat, v.13. non post me, sed pone me, der isst mit mir kommet. 2.Grotius annotat, voce [...] S.Scri-ptores id significare, qui pauld post: me munus suum auspica-bitur. Verum ex locis Matth.11.3. Luc.7.19,20. Joh.3.31. & 4. 25. coll. Deut.18.15. constat, Messiam, elapso fere hebdomada-rum tempore a Daniele praefinito, hoc nomine appellatum esse, [...] vel [...] [...], quod adventus ejus jam imminentis spem certam haberent. Unde, cum Johannes ex carcere duos discipulos mittit, sciscitatus, sitne ille promissus Messias, hoc nomine utitur: [...] [...] [...] [...]; esne tu ille veniens? conf. Joh.4.25. Matth.21.9. Joh.12.13. & Apoc.1.4. & 8. [et]c. ubi Fi-lius DEI semetipsum vocat [...], [...] [...], [...] [...] [...], [...] [...] [...], der Kommer / voce proprii nominis significatione accepta: ad quem l. vid. Beza & Er. Schmidius. II. Validior me est, cuius non sum dignus) Not. 1. voce [...] indigitari potentiam Christi divinam, per quam Spiritu S. baptizat, & per ministerium efficax est. B. Chemni-tius in harmon.evang. c.16. duplicem hujus appellationis ra-tionem affert pag.166. Primo ratione person[ae]: ut qui non sit [...] [et] sufficiens inter servos Messi[ae] vilissimum locum obtinere, [et] infirmum servitutis obsequium (portandi scil. calceamenta:) (In calidis enim illis regionibus nudis s[ae]pe pedibus incedebant, [et] calceamenta portabantur ad futuras necessitates) vel solvendi corrigiam calceamentorum. Species enim obsequii [et] reverenti[ae] h[ae]c fuit, sicut Polycarpus apud Eusebium fatetur, se nunquam calceamenta sibi detraxisse: sed hoc obsequio semper a discipulis se pr[ae]ventum. Cum vero inter hominem [et] hominem propor-tio qu[ae]dam sit: [et] hic vir sanctissimus ac summa auctoritatis, maximus inter natos mulierum, in comparatione ad Christum, ita loquatur: significat igitur, majestate [et] dignitate homine majo- CAP. III. MATTHAEI. majorem esse Christum hoc est, DEum. Nam [et] [...] DEI epitheton esi, Neb.9.32 Apoc.18.21. Secundo etiam quoad offi-cium Christus Baptista ita major est: ut sanctissimus ac Spiritu S. plenus Johannes fateatur, se in illis, qu[ae] ad officium Messi[ae] pertinent, non posse aliquid vel tantillum pr[ae]stare, quale est cal-ceamenta portare, vel corrtgiam solvere. Requiritur enim ad officium Messi[ae], potentia vincendi iram DEI, peccatum, Satha-nam, mortem, infernum, liberandi homines de manu inimicorum illorum, adducend justitiam [ae]ternam, reconciliandi homines cum DEO: qu[ae] potentia in nulla creatura tanta esse potest, sed solius Christi est, qui DEus [et] homo est, vocatus a DEO ad hot offi-cium. 2.Vocem [...] h.l. notare dignus potius quam ido-neus, hinc [...] ponitur pro [...] Joh.1.27. Act.13.25. quam-vis & haec omnino locum in vero sensu habeat. Non enim hic sermo est de viribus calceamenta portandi; sed de digni-tate personae Johannis, respectu personae Messiae, annotante Beza. Noster Lutherus dem tch nicht gnugsam bin / scil. quoad dignitatem, quia se inferiorem & indignum putavit, zu wenog / zu gering / und also nicht gnugsam. II. Calceamenta portare) Not.l. vocem [...] in ge-nere notare, omne id quod rei subligatur, ab [...] & [...]: in specie vero id quod pedibus, ne laedantur, subducitur: cujus-modi fuerunt Veterum soleae, quae certis vinculis pedibus sub-ligabantur. Vid. Marc. 6.9. Act.12.8. Luc.15.22. Ruth.4.7. Deut.25.9. Exod.12.11. ex quibus locis videre est, Judaeos sua habuisse [...], adeoque & Christum non plane nudipe-dem, ut fere pingi solet, incessisse. Figuram proverbialem contineri in phrasi, [...] [...], (quod h.l. simpliciter notat [...]) cui aequivalet, [...] [...] Marc.1.7. Luc.3.16. Act.13.25. nam utraque innuitur humillimum [et] abjectissimum famulitium, & sensus est: cujus ego non dignus sum, ut sim ser- vus. CAP. III. MATTHAEI. vus. Maimonides ex Babyl. Kidduschin f.22.2. Quomodo emi-tur servas? solvit ementi calceum, portat post eum, qu[ae] ei ne-cessaria ad balnea, devestit eum, l[ae]vat, ungit, fricat, revestit, in-duit calceos [et]c. Vid. Lightfot. ad h.l. p.238. Sanctius ad c.13. Act.p.267. & Thom. Gatakerus in Cinno p.378-380. Chryso-stomus homil.15. in Joh. solvere celceamenta, vilissimi servi offi-cium est. Vid. applicationem ibid. Conf. Phrasis Psalm. 60.10. II. Vos baptizabit Spir. S. [et] igne) Notamus 1.Metapho-ram, qua baptizare hic Spir. S. miraculose [et] largiter effundere significat; cujus appellationis ratio in donorum illorum copia consistit, sicut copiose baptizatis affundebatur aqua, vel in hanc illi plane immergebantur. 2. Var. lectionem: siquidem, Era-smo & Beza observantibus, in vetustis Codd. vox ignis non le-gitur; habent tamen Chrysostomus, Cyrillus, Hieron. Hilar. & plurimi Codices, & Luc.3.16. omnium Codd. consensu, teste Beza legitur. Suspicatur Grotius h.l. causam delendi voc. [...] audacioribus librariis dedisse morem AEthiopum, & aliorum apud Clem. Alex. lib. de prophetia, juxta baptismum ustionem usurpantium (exemplum recens Abyssini sacerdotis in aula Gothana, h.l. narrat B. Gerhardus p.171. qui signum illud can-dente ferro faciei impressum ex familiari conversatione obser-vavit:) item Seleucianorum & Hermianorum, quos igne bapti-zasse legimus. 3. Hendyadyn, sive [...] [...] [...], in Spirtu S. [et] igni, pro, ignito quasi, seu in ignis Symbolo se manifestante, notante Glassio in Gramm. S. tract.1. can.6. p.25. (393.) Recte jam olim (inquit h.l. Lud. Capellus in Spicileg.) ab aliis observa-tum est [...] [...] [...] in his verbis Spiritu & igne, pro Spiritu, qui est ignis, spiritualis nimirum [et] plane divinus. Verum neque ille approbat, neque Camero in myrothec. p.8. quanquam di-versae sint sententiae. Q.hinc: Quid nomine ignis intelligen-dum veniat? Interpretes admodum variant. Nam 1. Hilarius de CAP. III. MATTHAEI. de igne extremi judicii. 2. Chrysostomus hom.3. op. imp. de igne tribulationis. 3. Pontificii quidum absurde de igne purgatorii. 4. Quidam effective & metaphor. de vi Spir. S. ignea & efficaci intelligunt, hoc sensu: baptizabit vos Sp. S. corda hominum illu-minante [et] ignea efficiente. Ita Beza, Tossanus, Capellus (qui alludi putat ad Jes.6.6,7. & symbolice innui, nos Spiritus S. vi quadam veluti ignea efficacissima a peccatis purgari, quod reapse sit, baptizari Sp.S. [et] igne) & Brugensis ac Chemnitius in Ex. C. Tr. part. 2. de bapt. p.233. efficaciam Sp. S. hic non ex-cludi volunt. 5. Bertramus accipit voc. [...] exegetice pro sive, ut Spiritus per ignem quasi explicetur, h.s. baptizabit Sp. S. sive igne. Unde etiam [...] [...] Marc.1.8. Joh.1.33. c.3.5. Act.1.5.c. 11.16. omissum esse, & Sp.S. ignem vocari existimat ab effectu, quia purgat sordes, accendit fidem [et]c. 6. simpliciter & gram-matire interpretantur,qui utramque vocem proprie accipiunt, & de baptismo flaminis, visibili scil. effusione Sp. S. hoc sensu: baptizabit vos Sp. S. interne, & igne, symbolo istius, externe Act. 2.3. Et haec sententia optima est: quia [...]. a proprietate literae non recedit, quae absque necessitate non linquenda est. [...]. Verbum futurum [...] indicat extraordinaria dona. [...]. Con-firmat sententiam Christus [...] Act.1.14. & Petrus Act. 11.16. Hinc Grotius ad h.l. Agi hic de Spallo, quem in se cre-dentibus daturus erat Christus, ita tamen, ut non interna tan-ium ejus Spir. dona, sed [et] externa testimonia intelligi debeant, facile visurum puto, qui recte attenderit ad loca Act.1.5. [et] 19.2. Priore loco Christus ipse opponit Johannis baptisma, quod per aquam fiebat, baptismo per Spiritum, quem a se brevi accepturi erant Apostoli. Altero loto ostenditur, eos, qui a Job. aut disci-pulis Joh. baptizati erant, cum baptismo nulla accepisse dona, qualia accipiebant hi, qui ab Apostolis baptizati nomen Christo dederant: His addo locum Joh.7.38,39. ubi verba Christi de R flumi- CAP. III. MATTHAEI. fluminibus aqu[ae] viv[ae] Apostolus Johannes interpretatur, de Spi-ritu quem accepturi essent credentes in Christum. [...]. Consen-tiunt Hieronymus, Luc. Brugensis, Chemnitius in harmon. p.167. [et]c. Camero in myrothec. evang. p.8. Si Johannes hac phrasi hoc voluisset, Christus baptizabit vos Spiritu, qui est veluti ignis quidam Spiritualis, non dixisset, [...] [...] [...], sed [...] [...] [...], quomodo Joh.3.5. itaq[ue] respexisse potius videtur ad Act.2. [...]. Vocula [...] diversas res conjungit & unit, hic & Johan.3.5. sed diversitas est in verborum compositione, siquidem Joh.3. elementum praecedit, hic v. sequitur, neutrobique tamen exe-getica: nam si [...] h.l. notaret idem, quod id est, & Sp. S. idem esset ac ignis, sequitur, Apostolos non Sp. S., sed nudo igne fuis-se baptizatos, aut Spiritualem tantum ignem, non ipsum etiam Spir. S. in Apostolos effusum esse; cum tamen Johannes cau-sam effic. effusionis, nempe Spir. S. & causam mediam, nempe ignem seu formam igneam, in qua Sp. S. venit, diferte conjungat. XII. Cujus ventilabrum in manu ejus) [...] [...] a [...] di-citur, quod inutilia expuat; vertitur pala a Tertull. Cyprian. August. & instrumentum est, quo semina triturata ab una areae extremitate in alteram contra ventum jactantur, ut a pulveri-bus & aceribus purgentur. Dicitur etiam [...] a [...] ventilare: quamvis hac voce quidam vannum seu ventilabrum notari velint. Not. (1) Pleonasmus pronominis hebraicus, pro [...] [...] [...] [...] [...], & quia in manu est, significatur, Christum esse paratum ad judicandum & ulciscendum peccata. (2) Q. Quid per [...] h.l. intelligatur? Grotius posteriora commatis verba ad ultimum diem refert, priora vera ad ipsam verbi an-nunciati naturam, cujus tanta sit puritas, ut magna ex parte etiam in hoc aevo, praesertim quoties crux accedit, probos ab improbis segreget. Quamvis autem per ventilabrum media intelligantur, per quae separat Christus, haecque triplicia sint [...]. doctri- CAP. III. MATTHAEI. doctrin[ae], qua prima fit hominum separatio, profanorum a piis. [...]. crucis, quae hypocritas a piis discernit. [...]. judicii, in decre-torio illo die; hoc tamen loco, uti connexio & continuatio metaphorae docet, postremum medium intelligitur, nam quia pala in manu est, judicii propinquitas indicatur; in proximo enim tunc palearum separatio, quando agricola palam manu accepit. 12. Et perpurgabit aream suam) Not. (1) vis praepos. [...] in fut. att. [...], notat enim, plene, omnino, perfecte, ex-acte purgabit, vel expurgabit: in hac enim vita inchoata est purgatio, sed perfecta subsequetur in die extremo. (2) Quid per aream intelligatur? In Graeco [...] significat in genere aream borret, triturandis & perpurgandis frumentis aptam; Veteribus tamen areae in forma rotunda usitatae fuerunt, non tantum propter boum circumactionem circularem, sed etiam ventilationem frumentorum commodiorem. Improprie hic sumitur, sed quo sensu, differunt Interpretes. [...]. Chrysostomus homil. 11. in Matth. universum mundum intelligit. [...]. plerique Ecclesiam visibilem, & quidem universam orbis terrarum Isid. Pelusiota I.ep.65. [...]. Joh. Camero in myrothec. p.9. corrigit: Area nomine communiter intelligitur miscellanea turba piorum [et] hypocritarum in Ecclesia Visibili. Sed perperam, mundatio enim non pertinet ad impios [et] hypocritas bonis permixtos. Cum itaq[ue], Area sit, qu[ae] mundetur, sane Are[ae] nomine, vel nihil est in-tellitgendum, (nisi quod hic adhibetur illud nomen propter simili-tudinem, non quidem ullius rei, qu[ae] huic nomini respondeat, sed actionis, qu[ae] sequitur hoc nomen, nam in area sit ventilatio,) vel si quid eo nomine significetur, electi [et] fideles significabun-tur, qui dicuntur permundari, non quod ipsi immundi sint, (ha-ctenus, inquam, qua fideles, nam natura immundi fuerunt:) sed quia segregantur ab iis, qui immundi sunt, quomodo triticum R 2 pur- CAP. III. MATTHAEI. purgari dicitur, non quod triticum sit impurum in se, sed quia permixtum fuit tmpuro; duplex enim impuritas est, altera in-terna [et] inh[ae]rens, de qua nulla hic proprie fit mentio: altera externa, ab eo quod comitatur, atq[ue] extrinsecus accedit, de qua impuritate mundatio hoc loco est intelligenda. [...]. Brugensis recte intelligit per aream frumentum metonymice, saepius enim con-tinens ponitur pro contento; per frumentum autem intelli-gendi sunt homines, tum in terra habitantes, tum in ecclesia viventes. Quicquid enim area continet, adhuc festucis, pul-veribus, paleis & aliis quisquiliis permixtum est, ut adeo pri-ma & altera sententia constare simul possint. 12. Et colliget triticum suum in horreum) [...] frumen-tum quodvis significat, [...] [...] triticum: & per hoc desi-gnantur h.l. metaphorice pii & electi, ob 1.humilitatem. 2.ani-mi sinceritatem. 3.virtutum fructuositatem. 4.pietatis firmi-tatem. 5.constantiae & perseverantiae gravitatem. Per hor-reum intelligitur regnum coelorum, & sedes beatorum, per metaphoram: pii enim, non secus, ac fructus in horreum post messem, colligentur. 12. Paleam autem exuret igni inextinguibili) Per paleam metaphorice intelliguntur reprobi & impii, in hac vita piis admixti, in ultima vero [...] ab iis segregandi. Similes sunt paleis, ob 1.levitatem & inconstantiam. 2.sterilitatem. 3.ignis aeterni pabulum. Igne enim inextingubili exurendi sunt, i.e. perpetuo & aeterno, infernali scil, illo, [...], tum in se, quia nunquam extinguitur, tum in damnatis, quos nun-quam extinguit, sed perpetuo cruciat. Inextinguilis est poten-tia unausloschlich / & non-extinctus actu, unausgeloschet. Conf. Jes.66.24. Matth.25.46 Marc. 9.44.48. XIII. Tunc advenit Jesus a Galil[ae]a [et]c. Not. (1) Tempus, expressum voc. [...], scil. tunc, cum Johannes baptismum suum auspi- CAP. III. MATTHAEI. auspicatus fuisset, Marc.1.9. sex mensibus postea. Nam (ut ha-bet Lightfot p.196) Primo vere hujus anni (M.3956. U.C.782. Tiberii 15.Christi.29.) prodit Johannes baptizans. Mense Tisri baptizatur Christus, cum annum [ae]tatis su[ae] jam compleverat vi-gesimum nonum, [et] tricesimum tantum recens inchoaverat. Tri-cesimus Christi cum decimo sexto Tiberii est connumerandus (2) Loca, a quo & ad quem: nam venit Christus a Galilea, e Na-zareth oppido, ubi hactenus vixerat, Marc.1.9. vir triginta jam quasi annorum: & quidem ad Jordanem, seu eum locum, ubi Johannes baptizabat. In Graeco [...] respctu loci, & [...] re-spectu personae adhibetur; sed discrimen hoc non est perpe-tuum. Jordanes fluvius Judaeae celeberrimus est, surgens in Galilaea superiori, ad pedes fere montis Libani, e duobus son-tibus, Jor & Dan, exundans tempore messis, ut Nilus in AEgy-pto, Jos.3.15. Sirac.24.36. Conf. Josephus l.3. B J. c.18. Adri-chom. p.109. Plinius l.5.c.15. Artisteas de LXX. versione. (3) Personam Christi, qui Johannem ad se non accersit, ut famu-lum Dominus, sed venit & accedit ipse, humilis, sine comi-tatu, ut scil. baptismum ab eo acciperet. 13. Ut baptizaretur ab eo) Haec est causa accessus, unde post [...] [...] subintellig. est [...]. Q. Qu[ae] autem causa baptismi, quod a Johanne baptizari voluit? Certe non ex ne-cessitate, quia nec peccata habuit, neque poenitentia & remis-sione eorundem indiguit. Sunt tamen causae: 1.principalis quidem, justiti[ae] omnis impletio, ut ipse docet v.15. 2.Aquarum in salutarem baptismum consecratio, & sacramenti sanctifica-tio 3.peccatorum nostrorum ablutio. 4.Christi ad officium initiatio. 5.Conjunctionis cum sua ecclesia demonstratio. 6. humilitatis commendatio. 7.typi in summo sacerdote ante-gressi adimpletio. 8.ut, confluentibus eo populis, testimo-nium Christo de coelo praeberetur. 9.Johannis praedicationi R 3 atque atque baptismo autoritas & testimonium daretur. Vid. Ger-hardus & Polus h.l. quorum ille PP. allegat. XIV. At Johannes prohibebat illum) Not. emphasin in [...], non enim simpliciter prohibuit, sed diligenter, obnixe; non vi externa, sed renuendo, modeste se excusando, & qui-dem non hypocritice, aut dicis causa; sed variis excusationi-bus serio affectu adhibitis. Q.I. Cur tam obnixe renuit ac prohibuit? Fecit hoc 1.respectu Christi, qui nullius peccati reus, baptismo ad poenitentiam & remissionem peccatorum non indiguit. 2.respectu populi, ne Christum, ex baptismo illius, pec-catorem esse colligeret. 3.respectu sui ipsius, qui se conferendo cum Christo indignissimum reputavit, & se excellentiorem praedicavit, qui tamen h.l. tanquam minor baptismum petit. Conf. v.11. & ibi Chemnitium. Q.II. Unde Johannes Christum cognoverit, quem ante non viderat? Tria hic notamus: 1.Johannem Christum de facie haud novisse, nam ipse hoc fatetur, Joh.1.v.31.33. idque DEO providente, ne quid ex pacto geri, inter Christum & Johannem, videretur. 2.Johannem testari ibid. v.33. revelatio-nem ipsi factam esse, & per descensum Spir. notitiam demum contigisse. 3.Johannem jam in utero existentem Messiam co-gnovisse, Luc.1.41. Haec omnia vera sunt, & sibi etiam constant. Nam (1) quod Johannes ait apud Joh.1. v.31.33, Ego non no-veram eum, id de forma & facie, ac habitu externo intelligen-dum est; interea tamen cognovit ipsum, tanquam Messiam, tum in utero, tum in officio constitutus, antequam ipsum ba-ptizaret, quod ex ipsius praedicatione constat Matth.3. v.11.12. (2) Cum nulla ad iilum usque diem ipsi consuetudo cum Chri-sto fuisset, vel talis, ut ipsum posset ex vultu cognoscere, veluti nec postea videntur una fuisse diutius; incepit accedentem Jesum de facie cognoscere, ex interna quadam illuminatione, & CAP. III. MATTHAEI. CAP. III. MATTHAEI. & singulari Spir. S. dictamine, ex quo ipsum & Simeon & Hanna cognoverunt. V. Chrysost. homil.18. in Joh. Ut adeo Johan-nes etiam ante signum praestitum, quod ipsi datum erat, Je-sum adventantem ad baptismum, ex ea revelatione agnoverit, quae deinceps externo illo signo confirmata est, ut certissimus esset. Distinguendum igitur ([...]) inter notitiam externam, & internam seu spiritualem: nam hac ipsa tum quis esset Christus, tum quod esset Christus, cognovit, cum illa antea ignotus esset. ([...]) inter notitiam inchoatam, & confirmatam seu consumma-tam: illa ipsum cognovit ante, hac vero post baptismum. Vid. VValtherus in harm. p.787. & Spanheim p.3. dub.42. Quod Jo-hanni datum est symbolum, unde Christum agnosceret, id non intelligendum est de prima agnitione, sed de confirmatione notitiae: Sicut Mosi dictum fuit, fore ut cognosceret, se a Jhovah missum ad populum DEI ex AEgypto educendum, quum sacrificaturi essent in isto monte, Exod.3.12. 14. Ego opus habeo a te baptizari) scil. [...] [...] [...] [...] [...] [...] v.11. nam ego sum peccator, & opus habeo baptismo: decet etiam, & conveniens est, ut rex servum, major mino-rem baptizet: [...] [...] [...] [...] [...] [...] [...], Hebr. 7.7. Q. An Johannes ipsemet a Christo baptizatus sit? Bapti-zatum esse ab aliquo, ad v.1. concedimus; an a Christo? Na-zianzenus or.30. & Chrysostomus affirmant, sed intelligunt ba-ptismum flaminis, de quo hic non quaeritur. Negat de baptismo fluminis Abulensis 9.78. idque patet ex Joh. 3.26. & c.4.2. 14. Et tu venis ad me?) Interrogatio habet vim prohi-bendi & dehortandi, q.d. non igitur venire debebas ad me, baptismi suscipiendi causa. In pronominibus [...] & [...] est ma-gna emphasis, quam Nazianzenus in conc. de epiphan. or.39. sic explicat, p. m.633. Ero a te baptizari debeo, inquit lucerna soli vox Verbo, amicus Sponso, major inter omnes natos mulie- rum, CAP. III. MATTHAEI. rum, omnis creatur[ae] Primogenito, is, qui a ventre materno pr[ae]-sultarat, ei, qui in ventre adoratus fuerat, pr[ae]cursor [et] pr[ae]cur-surus, ei, qui apparuerat atq[ue] apparebit. Addit Pantaleon: ad lutum aurum, ad lychnum sol, ad scintiliam fax, fons ad sitien-tem, ad natum ex semine, qui ex Virgine natus. Et Gerhardus: ad servum ftlius, ad pr[ae]cursorem Dominus, ad peccatorem justus, ad creaturam Creator. Fatetur itaque Johannes, sibi necessa-rium esse, ut baptismo Christi a peccatis mundetur: & quam-vis in utero Spir. S. repletus fuerit, ob adhaerentes tamen pec-cati infirmitates, agnoscit, se quotidiana per Christum mun-datione indigere. Nazianzenus martyrium Johannis ex his verbis colligit: Et tu, inquiens, venis ad me? Hoc quoq[ue] pro-pheticum. Futurum enim norat, ut quemadmodum post Hero-dem Pilatus fureret, ita eum quoq[ue] prius vita, functum Christus sequeretur. XV. Sine modo) Permitte nunc, scil. fieri id, quod peto. nam [...] hic est sinere, ut infra c.7.4,5. & 8.12. [...] vero nunc, [...] [...] [...], vel [...] [...] [...]. D. Calovius in Bibl. Illustr. h. l. p.163. Verba Christi sistunt petitionem; [...] [...]. Non im-perat Christus ex autoritate pr[ae]cipiendo, sed rogat, ut id fiat, se submittens, idq[ue] l. ob Exinanitionis statum, 2. in Humilitatis do-cumentum. 3. propter autoritatis divini ministerii stabilimentum. Petit baptismum, non extorquet, ut nos venerari doceat mini-stros, [et] reverenter ac humiliter accedere ad usum sacramento-rum. Voce [...] tempora disitinguit status illius moderni & futuri, humiliationis & glorificationis, ministerii & dominii, simulq[ue] Baptist[ae] sententi[ae] calculum addit, q. dicat: Verum quidem est, quod tu potius babeas abs me baptizari, ceu servus a Domino, sed permitte modo, ut a te baptizer, qui veni nunc, non ut mi-nistretur mihi, sed ut ipse aliis ministrem. Distinguendi bic sunt fines baptismi. Vid. plura ibidem, & inprimis causas, ob quas Christus baptizari voluit. 15. Sic COROLLARIA RESPONDENTIS. 1. Theologia est omnium praestantissima & nobilissima scientia. 2. Theologia Methodica est origine divina. 3. Non omnis Ethnica Theologia est falsa. 4. Theologia Paradisiaca fuit naturalis. 5. Religio Christiana etiam a Luthero recte Lutherana de- nominatur. 6. Plures Religiones possunt tolerari in una Republica. 7. Symbolum Apostolicum, ut hodie habetur non ab ipsis Apostolis est traditum, nec continet explicite, adaequate & specifice omnia credenda fidei dogmata. 8. Verbum DEI scriptum est unicum Theologiae principium cognoscendi. 9. Non datur traditio ab Apostolis profecta & in scriptis Patrum asservata, quae scripturae sacrae sit aequiparanda. 10. Consensus Ecclesiae & Patrum quinquesecularis non debet haberi pro principio fidei. 11. Sensus literalis unius dicti scripturae tantum unicus est. 12. Ut autoritas scripturae ceu divina agnoscatur ac recipia-tur, non dependet a testimonio Ecclesiae, nedum solo. 13. In nostris Ecclesiis legitimum datur ministerium. 14. Lutheri vocatio fuit legitima & mediata. 15. Ordinatio ad ministerium non est absolute necessaria. 16. Administratio & Cura Academiarum, Scholarum trivia-lium & oppidanarum, itemque jus sepulturae, pertinet ad jura Episcopalia. 17. Minister Ecclesiae coram judicio non tenetur reddere rationem, quod peccata publica arguat, nisi injuriae Politicae accedant. 18. Qui in juventute enorme aliquod flagitium commisit, & & post: honeste ac pie vixit, potest ad S. Ministerium vocari. 19. Studiosus Theologiae in certo casu potest civitatis alicu-jus societatem captare & honesto officio victum sibi ac-quirere. 20. Accidentalis illa vocationis conditio, ut minister Ec-clesiae Antecessoris viduam vel filiam in uxorem ducat, modo limitato subsistit. 21. Ministri Ecclesiae a publicis onoribus, tum pacis tum belli tempore, debent immunes esse. 22. Ministrum V. D. hodie non debemus nominare einen Bfaffen. 23. Ex Theologorum Jenensium sententia ministri testimo-nium perhibentes juramento non sunt obstringendi. 24. Nummum confessionarium (Beicht-Bfennig) sponte oblatum acceptare licet. 25. Durante anno gratiae nummi confessionarii defuncti vi-duae & liberis cedunt. 26. Mors homini ante lapsum non fuit naturalis. 27. Definitio Coenae Dominicae a D. Luthero in Cateches. minori proposita: Das Sacrament des Altars ist der wahre Leib und Blut [...]. est logica. 28. Ecclipsis Solaris tempore passionis Christi non fuit na-turalis. S. D. G.