DISSERTATIO Historico-Theologica, DE SALVO CONDUCTU, D. MARTINO LUTHERO WORMATIAM EUNTI, AB IMP. CAROLO V. IMPETRATO ET SERVATO, Quam AUXILIANTE DEI TRINUNIUS GRATIA, In Academia Regiomontana, Consensu Venerab. Theologorum Ordinis, SUB PRAESIDIO V I R I MAXIME REVERENDI, EXCELLENTISSIMI ATq[ue], AMPLISSIMI Dn.GODOFREDI WEGNERI, SS.Theol.Doctoris, ejusdemque in hac Alma Prof Ord. fidelissimi, Concionatoris Aulici disertissimi, Patroni atq[ue] Pr[ae]ceptoris summo observanti[ae] cultu [ae]ternum devenerandi, Publicae ventilationi submittit JOHANNES RAGEL/ Gilgenb. Prussus, S. Theol. Studiosus, IN AUDITORIO MAXIMO, Anno M DC XCVIII. D.27. Maji, Horis Antemeridianis. REGIOMONTI, Typis REUSNERIANIS. V I R O Magnifico, Excellentissimo, Amplissimo, Consultissimoq[ue] DN. JOHANNI REICHARDO FEHKER / Serenissimo ac Potentissimo ELECTORI Brandenburgico, itemq; Serenissimo Principi Neoburgico - Palatino a Secretioribus Consiliis Status longe meritissimo &c. Nec non V I R O Generoso atq[ue] Pr[ae]nobilissimo DN. HENRICO SFEUFREKR / de Sternfeld / Serenissimi ac Potentissimi ELECTORIS Brandenburgici Fun-ctioni Armamentariae Praefecto, & fabricarum bellicarum per Prussiam Electoralem Primicerio, &c. V I R I S Item Nobilissimis, Amplissimis, Consultissimisq[ue], DN. JOHANNI REICHARDO FEHKER / Sereniss. Elect. Brandenburg. Archivario atque Secretario intimo fidelissimo &c. DN. FRIDERICO ADAMS / Serenissimi ac Potentissimi ELECTORIS Brandenburgici Ma-gistro Officiorum Palatii Spectatissimo, &c. DN. JOHANNI RICHARDO FEHKER / Magni Parentis Filio haud degeneri, Sereniss. Elect. Brandenb. Legationum Secretario merentifssimo, &c. M[ae]cenatibus, Patronis atq[ue], Hospiti suo, omni observanti[ae] cultu semper devenerandis, Disputationem hanc in sui commendationem submisse offert JOHANNES Ragel. Q. D. B. V. I. storia vitae, doctrinae, scriptorum, actorum, & mortls, D. M. LUTHERI, a variis fide dignis ac eruditis Viris edita, & adversus Pontificiorum criminationes atque contumelias, propugnata ac vendicata est. Postremum etiam Vir Perillustris & Generosissimus, Dn. Vitus Lu-dovicus a Seckendorff, Eques Francus, Consiliarius In- timus Saxonicus ac Brandenburgicus, Commentarium historicum & apologeticum de Lutheranismo, seu reformatione religionis, ductu D. MARTINI LUTHERI, adjutu DEI O. M. inchoatae & stabilitae, ad-versus Ludov. Maimburgii historiam adornavit; in quo non tantum narrationes Maimburgianas castigavit, & aliorum Scriptorum errores detexit, sed etiam veram & exactiorem rerum gestarum, ex fide dignis monumentis ac manuscriptis, aliisque rarioribus libris, historiam propo-suit, ac simul pietatis & virtutis, a Majoribus in negotio reformationis ostensae, justam defensionem pie instituit. Quamvis autem in hoc Com-mentario plurima ex Actis, tam Principum, quam Communitatum, ac privatorum, quorum ingentem copiam Sereniss. Ducum Saxonicorum archiva, & aliorum scrinia ipsi suppeditarunt, hactenus nec visa, nec au-dita publice, allegaverit, & Orbi erudito communicaverit: passim tamen adhuc latere videntur in archivis, bibliothecis, ac scriniis Principum, & Doctorum Virorum, quae historiam Lutheri, & reformationis, ampliare & adjuvare possent. Ita saepius sit mentio in ejus historia salvi condu-ctus, ab Imperatore Rom. impetrati; sed nusquam tamen apparuit iste, delitescens hactenus inter alia [...] in Bibliotheca Wallenrodiana. Nimirum pervenit is cum aliis manuscriptis ac literis B. Lutheri, quae hic asservantur, ad ipsius generum, Virum generosissimum, DN. GEORG. a KUNHEIM, Equitem Prussum, & Consiliarium Provincialem, qui fi-liam tertiam Margaretham in matrimonio habuit: post cujus obitum delatus est in tutelam Perillustris & Magnifici Viri, DN. MARTINI a WALLENROD, Cancellarii, qui uti in omni doctrinae genere versatis-simus, ita doctorum Virorum, & bonorum librorum amantissimus fuit, bono publico crecturus bibliothecam, nisi propria eaque instructissima incendio consumta suisset. Semel tamen animo Consilium salutare ver-sans, Filio exequendum dedit, Viro Perillustri & Generosissimo, DN. A MAR- H 2 DE SALVO CONDUCTU MARTINO a WALLENROD, Supremo Provinciae Magistro, qui denuo instauratam Bibliothecam B. Parentis, propria auctam, hominibus literatis consecravit, & in templo Cniphosiano, non sine magnis sumtibus, locum ac sedem commodam eidem apparavit: cujus egregiam hodie curam gerit, Perillustris & Magnificus, DN. CHJUSTOPH. a WALLENROD, Provin-ciae Supremus Mareschallus, Cancellarii Nepos, & Magistri Provincialis Gener laudatissimus, Dominus & Patronus noster colendissimus. Ex hac Bibliotheca tecum, B. L. communicamus, Salvum Conductum, LU-THERO Wormatiam eunti impetratum, paucis ac brevibus observatio-nibus Historico-Theologicis illustratum. II. Existentiam hujus Salvi Conductus, licet hactenus publice in scriptis non apparuerit, confirmant luculentissime, partim testimonia Historicorum, ipsorum quoque Pontificiorum, Sforti[ae] Pallavicini in histor. Concil. Trid. lib.1. c.26. n.5; Antonii Varillasii, Historici Regis Galliae, in de educ. Principis, seu vita Guil. Croji Cevrii, lib.6. in fin. ubi formulam salvi conductus pro Luthero ab co compositam fuisse scribit; Ludovici Maimburgii, in histor. Lutheran. lib.1. sect.38. &c. partim ipsa LUTHERI citatio Imperatoria, quam, quia authenticum in eadem Biblio-theca Wallenrodiana asservatur, & ab editis Tom. I. Jen. Germ. f.433. b. (485.b.) T.9. Witt. f.106. a. T.2. Jen. Lat. f.411. b. T.1. Altenb. p.652. b. paululum discrepat, etiam huc cum usitata id temporis orthographia apponam. Arl von gottes gnaden Erwehlter Romischer kaiser zu allen ssei-Kten Mehrer des Reichs [...]. Ersamer lieber andechtiger• Rach-dem wir. und des Heiligen Reichs Stennde• ness hie versamelt furge-nomen und entflossen. der Leren und Buecher halben. so ain zeit her von dir ausgeganngen sein• erkundigung von dir zu empfahen• Haben wir dir herzekumen. und von dannen widerumb• an dein ficher gewarfam• unnser und des Reichs Fren gestrackh ficherhait• und Gelait• gegen. Das Wir dir hieneben zu sennden• Mit beger• du welleft dich furder-lich erheben• Also das du• in den Ain und zwainzigesten tagen in solchem unnserm Gelait• bestimbt• gewisslichen hie ben unns senest• und nit aus-beleibest• dich auch kains gewalts• oder untrechtens beforgen• Dann wir dich ben dem obgemeltem unnserm Gelait• wesstigklich handthaben wellen• unns auch auf solch dein zukunst• enntlich verlassen• und du tust daran unnser ernstlich maynung. Geben in unnser und des Reichs W D. M. LUTHERI. 3 Reichs Statt Wormbs am Sechsten tag des Moneds Marcy Annc [...] [...] und im Ain und zwainzigtsten Unsers Reichs im Jahren. CAROL. A.d mandatum Dni Imperatoris ppm. Dem Ersamen unserm liben An- Albertus Card. Mogun. Archi- dechtigen Doctor Martin Luther• cancellarius sspt. Augustiner Ordens. Rieclas Ziegl. III. Expressa in hac Caesarea D. M. Lutheri citatione mentio fit Salvi Conductus, qui tum Fecialem ab Imperatore missum, tum Literas securitatis, quales etiam a GEORGIO Duce Saxoniae, FRIDERICO Electore, & JOHANNE Duce Saxoniae, accepit, una complectitur. Av-thenticum vero in laudata Bibliotheca Wallenrodiana ita habet. Ir karl der Funfft von GOts Gnaden Erwelter Romischer Kaiser• zu allen sseitten Merer des Reichs [...]. in Germanien zu Hispani• baider Sicilien• Iherusalem• Hunngern• Dalmacien• Croacien [...]. Kunig• Erss-Herssog zu Osterreich• und Herrsog zu Burgundi• Grave zu Habspurg• Flandern• und Tirol [...] Bekennen als wir aus beweglichen Ursachen• Martin Luter Augustiner• Or-dens• her gen Wormbs erfordert• Das Wir Im desshalben unnser und des heiligen Reichs Freygestrackh Sicherhait und Gelait• wider meingklich gegeben und zugesagt haben. Und tun das von Kai-serlicher Macht• wissentlich in kraft des brieffs• Also das er in ain undzwainssig tagen• den nechsten nach uberantwurttung diss unnsers briefs• her gen Wormbs kamen• und daselbs unnser und des Reichs Stennde hanndlung auswartten• und darnach von dannen• bis wider an sein ficher gewarsam ziehen sol• und mag• von unns und aller-meingklichen unbelaidgt und unverhindert• Und gepieten daraus allen Churfursten• Fursten• geistlichen und weltlichen• Prelaten• Graven• Freyen• Herrn• Rittern• Knechten• Haubtleuten• Visstum-den• Vogten• Phlegern• Serwesern• Ambtleutten• Schultheissen• Burgermaistern• Richtern• Reten• Burgern• gemainden• und sonst allen andern unnsern und des Reichs Unndertchanen und getreuwen• in was wirden• stats oder wesens die sein• ernnstlich mit di-sem brieff und wellen• Dass Sy solch unnser und des Reichs ficher-hait und Glait• an dem gedachten Martin Luter• stett und vesst hallten• Im auch• in seinem hin• und widerzihen• gelaiten• und ge- A 2 laittet 4 DE SALVO CONDUCTU laittet zuwerden verschaffen• und Ine dawider nit belaidigen. noch bekamern• noch des yemands annderm zetun gestatten• in kein weise• als lieb ainem yeden sey• Unnser und des Reichs swer un-gnad• und straff zuvermeiden. Das meinen wir ernnstlich• Mit urkhundt diss briefs. Geben in unnser. und des Reichs Statt Wormbs• am Sechsten tag des Moneds Marcii Rach Crtisti ge-burde Funfssehenhundert• und im Ainvadzwaingzigesten• Unnser Reiche des Romischen. im Anndern und der anndern aller im sech-sten Jaren. C A R O L. Ad mandatum Dni Imperatoris ppm. Albertus Cardin. Mogunt. Archicancellarius sspt. Rieclas Ziegl. IV. Quid Salvus Conductus sit, & in quo consistat, non ope-rose hic adducemus, cum animus sit, Historica tantum & Theologica circa salvum conductum D. LUTHERI, paucis in medium proponere. Saltem ut de nomine aliquid praemittam, observandum, securitatis & salvi conductus varias esse species, quas tamen generali hac definitione comprehendere conatur JOH. GEORG. BECHTIUS, quando describit, quod sit justum immunitatis ab offensione, damno, vel inquietatione, pr[ae]sidium. Si vim vocis spectamus, exprimit significantissime meandi [et] remeandi securitatem [et] incolumitatem, eo quod illi, qui impetrant salvum conductum, ab hoc salvi plerumq[ue] ducuntur ac reducuntur. Hinc, quia appellationis ratio ab ipsa re petita, illud nomen [...] [...] ad isud nobilissimum securitatis genus, quod itinerantibus vel peregri-nantibus salvum per vias publicas iter praestat, dudum accommodatum est. Verum, cum salvus conductus nonnunquam magis honoris, quam securitatis causa fiat, ut in Magnatibus conducendis usu venire solet: di-scrimen notandum est, inter salvum conductum simpliciter talem, qui Latinis conductus, Germanis das Geleit / Gallis guidage & convoy nun-cupari consuevit, & inter conductum, qui protectionem & securitatem iis praestat, qui vel communi legum securitate carent, uti sunt hostes, banniti, delinquentes, aliive, vel, si non carent, minus tamen tuti sunt, & Germanis sicher Geleit / aliis Salvaguardia dicitur, quoque minus po-tentes contra potentiores a superiore facultate communiuntur. Ille partim ex necessitate officii, partim ex facultate privilegii ac praeroga- tivae D. M. LUTHERI. 5 tivae spectatur; cujus exemplum & species singularis est, Conductus Ele-ctoribus, eorumque legatis, clectionis peragendae causa iter facientibus, debitus, quode peculiari Disputatione egit JOH. HENR. BOECLERUS, quae inscribitur Conductor Carolinus, & Argentorati 1663. ad Caroli IV. auream bullam habita est. Hic vero protectio quaedam extraordinaria, singularis, & privilegiata est, quae Schuss und Schirm appellatur, cu-jus principalissima forma est salva guardia, quam summus Princeps pro defensione personarum ac rerum tribuit. Et dividitur, juxta laudatum Bechtium tract. de secur. & salv. cond. c.10 p.767. delineato : 1. in ab-solutam ac generalem, quae defensionem juris & facti continet; & in limitatem, quae certae defensionis limitibus sese continet. 2. in eam, qu[ae] in genere, & non contra certam personam, etiam nemine citato, & citra causae cognitionem, conceditur; & in eam, qu[ae] adversus certas per-sonas, a quibus impetrans se sibi metuere narrat, & regulariter quidem citatis eis, ac cum causae cognitione tribuitur 3. In eam, qu[ae] literis pa-tentibus sive diplomate, in modum privilegii, (quod Kaiseri. Schuss-und Schirm-Briefe nominamus;) & eam, qu[ae] per signi seu veli ti-tulive impositionem; & eam, qu[ae] per appositionem custodum, datur. De quibus salvi conductus speciebus addit, qualiscunque ea sit, impe-tranti tamen non plus, quam ante habebat, juris tribui, sed jus possessio-nemque, quam habebat, conservari; neque ordinariae jurisdictioni dero-gare vel eximere; inviolabilem tamen impetrantem cum suis rebus prae-stare; violantes contra poenae obnoxios facere, ad quam, ut agi possit, requisita quaedam intervenire. Addi potest & illa species, ubi a Supcriore Potestate diploma & custodia, ad majorem securitatem, conjungitur: ad quam salvus ille conductus Lutheri pertinet, cui Imperator CARO-LUS V. Iiteras securitatis, de quibus agimus, & Fecialem, qui ipsum con-duceret Wormatiam, misit. Ita enim Ludov. Maimburgius in histor. Lutheranismi lib.1. sect.38. Luthero scripsit Imperator die 6. Martii in-junxitq[ue], ut intra dies 21 Worm[ae]ti[ae] se sisteret: misit etiam fecia-lem, qui eum adduceret, cum literis salvi conductus, suo [et] totius conventus nomine, quibus munitus tuto accedere, morari, [et] recedere posset, ea tamen conditione, ne in itinere concionaretur. Sed fecialis Caspar Sturmius totut jam Lutheranus, concionari eum pro lubitu Erfordi[ae] permisit, contra doctrinam, leges, [et] mores Paparum, neq[ue] de hoc quicquam Imperatori renunciavit. Sed his immorari nolu- A 3 mus: 6 DE SALVO CONDUCTU mus: qui plura cupit consulat tractatum allegatum Dn. Bechtii JCti Heilbronnensis, qui continetur in Tom. II. Jurispublici Rom. Imper. seu collect. Dispp. Histor. Jurid. Polit. Hanov. 1614. editis a p.607-771. & hanc materiam latissime proponit, sed nondum absolutus & ad finem perductus: Item Besoldus in thes. pract. voc. Geleit / cum addit D. Ditherrens, Bidem-bach qu.17. Arumaeus vol.2.f.35. Oldecop, Gr. de Magalottis, Maulius &c. V. Nos I. CAROLI V. Imperatoris Romani, curam & amorem religionis, clementiam, justitiam & veritatem hic annotamus. (1) Cura religionis clare satis hinc apparet, quod causam Lutheri, quem omnes Papae asseclae oppressum & combustum volebant, justo zelo ad se. recepit. Nam, cum D. Lutherus ad Leonem X. Papam Rom., monitu Caroli Miltitii, quem Pontifex ad Fridericum Electorem miserat, & con-sensu primorum ordinis Augustiniani, scripsisset; iste autem acerbe ipsum tractasset, tanquam haereticum excommunicasset, & doctrinam conde-mnasset, ad hunc nuper creatum Imperatorem causam suam, hactenus varie agitatam, detulit, rationes adducendo, cur id faciat, & orando, ut doctrin[ae] Christian[ae] tutelam suscipiat, seq[ue] contra vim [et] injuriam omnem defendat, quousq[ue] de causa constitterit: nullam se petere de-fensionem, si malam sustinere causam convictus fuerit: petere solum, ut cognitio fiat, neq[ue] prius aliquid pronuncietur: hoc ad ipsius offi-cium pertinere, [et] idcirco tributam ei potestatem hanc a DEO sum-mam, ut jus reddat [et] severe conservet, utq[ue] tenues ac infirmos contra potentiorum injurias defendat: referente Johan. Sleidano in Commentar. de stat. relig. & reip. lib.2. p.m.39. Accedebat Friderici Ele-ctoris, qui propter Lutherum Romanensibus invisus erat, summum de-siderium, ut damnatus ille audiretur: cumque Caesarem ad agendos Wormatiae conventus euntem comitaretur, effecit, ut Caesar, velle se Lu-therum evocare diceret, & coram audire. Id quod etiam in literis ad Electorem antea promiserat, curaturum se esse, ut a doctis & sapientissi-mus viris sufficienter audiretur, & ab injuria tutus esset; observante III. Seckendorffio in Comm. l.1. §. 88. p.142. Promissis etiam stetit in co-mitiis Wormatiensibus: dum Lutherum advocavit, missis literis citatio-nis, & feciali Casp. Sturmio, cum salvo conductu. Dixit enim C[ae]sar (ipso Majmburgio fatente sect.38.) Lutherum audiendum esse, ne pr[ae]-tendi possit, inauditum damnatum fuisse. Restitit autem valde tunc Nuncius Apostolicus Aleander, & praesentiam Lutheri variis modis im- peditum D. M. LUTHERI. 7 peditum ivit, cujus causam principalem Maimburgius tacet, Pallavicinus autem aperte indicat, eamque gravissimam dicit, scilicet fori incompe-tentiam. Angebat enim ipsum, quod Caesar & ordines, utpote Laici, condemnatum a Papa Lutherum, videre & audire cuperent. Testatur id diserte Pallavicinus, in histor. Concil. Trid. lib.1. cap.26. n.3. p.41. his verbis: Timuit Aleander, ne hic hominis accitus eo tenderet, ut in solemni disputatione Lutherus audiretur, cui ille inhiabat avide, fre-tus lingu[ae] sua volubilitate, animi sui audacia, [et] communi audito-rum inscitia. Quamobrem sedulo contestatus est apud C[ae]saris admi-nistros, non esse in controversiam adducendum id, quod a Romano Pontifice, supremo judice in rebus religionis, sancitum fuerat; pr[ae]-terquam quod non esset in potestate illius Conventus, ut pote profa-na, hujusmodi causis pr[ae]sse: Lutherum deniq[ue] Coloni[ae] palam edi-xisse, recusari a se Philosophos, Canonum peritos, [et] universum or-dinem ecclesiasticum: [et]c. VI. At vero 1. Juri Majestatis id competebat, ad quod etiam cura religionis & sacrorum pertinet. Nam ([...]) Magistratus Christiani, Reges & Principes seculares, primatum seu exteriorem jurisdictionem in ecclesia habent, ita ut autoritate sua ecclesiam regere, ejusdem ministros vocare & deponere, per cos lites & controversias fidei dirimere, Synodos convocare, leges ecclesiasticas promulgare, & plura alia in commodum ecclesiae exercere possint: duplici nimirum fungentes officio, politico ob rempublicam, & ecclesiastico ob ecclesiam sibi concreditam. Idcirco etiam sunt Episcopi, non quidem intra ecclesiam, uti sunt ministri Eccle-siae, quibus incumbit verbi praedicatio & sacramentorum administratio; sed extra ecclesiam, dicente Constantino M. ad Episcopos sui temporis apud Eusebium lib.4. de vit. Const. M. c.24. Vos quidem intra eccle-siam, ego vero extra ecclesiam a DEO conflitutus sum Episcopus. ([...]) Mandato quoque Divino obligantur ad illud officium, Deut. 17.19. Jos. l.7. ubi custodia legis Divinae illis committitur, ad quam certe religionis & sacrorum cura etiam spectat. ([...]) Exemplo praeiverunt, Majores in V.T. Reges Israel & Juda; in N.T. Constantinus M., Marcianus, Theo-dosius, Justinianus, Carolus M. &c. ([...]) Reipublicae salus, absque cura religionis, consistere nequit, quae societatis humanae fundamentum est. Unde Aristoteles lib.7. Polit. c.8. inter ea, sine quibus Resp. constare non potest, [...] [...] [...] [...], seu curam religionis refert, eique prin- 8 DE SALVO CONDUCTU principem locum assignat. 2. Judicium in controversiis fidei [et] reli-gionis, non soli Pontifici Romano competit, uti defensores primatus ejus putabant, & hodienum volunt ac docent, ipsum esse summum, ordina-rium, universalem, & infallibilem judicem, qui in visibili cathedra sedens, exortas inter Christianos de fide & religione Controversias peremptorie dirimere, sententiamque de illis distincte pronunciare possit ac debeat. At ([...]) summus [et] infallibilis judex in dijudicandi, fidci & religionis con-troversiis est Spiritus S. in Scriptura & per Scripturam loquens, Joh.16. 8. Act. 15.28. ([...]) Ministerialis est Ecclesia, & in ea Doctores & Mi-nistri ecclesiae, judices inferioris ordinis, non exclusis aliis fidelibus, etsi Laicis, hoc tamen discrimine observato, quod hi privatim discretionis ju-dicio controversa dignoscant, & publicam decisionem Doctoribus per-agendam relinquant, 1.Cor. 10.15. c.11.31. 1.Thest 5.19. ([...]) Norma, & quidem unica, secundum quam examen & decisio controvcrsiarum instituenda, est S. Scriptura, vox Spiritus S. Rom. 3.19. Gal 4.30. Joh. 16.8 c.12.48. Hebr. 4.12. Ad hanc ablegat DEus ecclesiam, tanquam ad unicam regulam, Deut. 4.2. c.6.6. Jesai. 8.20. Luc 16.23. Ad hanc quoque revocat Patres Nicaenos Constantinus M. apud Theodoretum lib.1. Hist. Eccl. c.7. Sumamus, inquit, hostili posita discordia, ex divinitus inspiratis sermonibus, solutionem qu[ae]stionum. Item Basilius M. epist. 80. ad Eustach. Medic. Scriptura divinitus inspirata arbiter a nobis constituatur, [et] apud quos inventa fuerint dogmata, divinis oracu-lis consona, illis omnino adjudicetur veritatis sententia. Confer. Chry-sostomus in c.24 Matth. & Optatus Milevitanus lib.5. de schism. advers. Parmen. Item judicia & testimonia, quae de compositione controversiae Lutheri data sunt, apud Seckendorff. lib.1. § 88. p.145. Quando igitur Pallavicinus scribit, periculosum [et] ineptum suisse, causam istam solen-niter disputandam ad conventum hunc trahi, qui communi (univer-sali) laboraret ignorantia: inter quos tamen quinque Archiepiscopi, undecim Episcopi, legati item Principum, inter quos multi Clerici & Praelati fuerunt; errat & peccat enormiter. Errat, dum soli Papae ad-judicat, & Conventui legitime congregato derogat judicium de causa Lutheri, quod jure divino & humano ipsi competebat. Peccat vero, & injuriam facit tot Principibus & Viris Eclesiasticis tunc praesentibus, quod ignorantiam ipsis tribuit, quos summa sapient a, & doctrina theologica claruisse, ex historia constat. Contra quid de Urbano VIII. ignorantiam suam confesso referat Lud. de S. Amour, vid. P.3. Diurn. c.12. VII. D. M. LUTHERI. 9 VII. Nec (2) Clementia, benignitas, & gratia Caesaris erga Lu-therum h. l. tacenda est. CAROLUS enim Imperator, Varillasio anno-tante, fuit admodum cupidus, Lutherum & videndi, & audiendi. In literis citationis comparet honorisica inscriptio: Dem Chrsamen / un- serm lieben Andachtigen / D. Martin Luther / Augustiner Ordens. Nec sussicit Caesari, fecialem misisse, sed, cum acerbitatem, & odium sa-cerdotum in Lutherum animadverteret, literas securitatis, suo & Ordi-num Wormatiae congregatorum nomine, addidit, & serio mandavit, ut omnes ubique tutum Luthero accessum & reditum permitterent, eumque omni modo juvarent, ac tutum atque incolumem in hoc itinere prae- starent, cum gravissima comminatione, si quisquam eum laederet, vel laedi fineret, poenarum a Caesare & imperio expectandarum, uti ex originali supra praemisso videre licet. (3) Justitia quoque ac Veritas Imperato-ris laudanda est in hoc negotio, utpote qui semel datam fidem nequa-quam frangere, neque contra [...] [...] Casp. Sturmio, Feciali, tra- ditum, aliquid agere voluit. Nam, cum multa Luthero pericula strue-rentur, & Wormatiae a pluribus id unice ageretur, ut Lutherus contra fidem datam, tanquam haereticus, caperetur & combureretur; non tamen violentis istis ac sanguinolentis hostium consiliis Caesar obtemperavit, sed Luthero salvum conductum benigne servavit, & novum abeunti cle-menter dedit, teste ipso Luthero, ejusque hoste Maimburgio, qui in hist. lib.1. f.42. scribit: Ideo, cum adversus ingenium ejus pertinax nihil proficeretur, jussit eum d.26. April. Wormatia excedere, dato iterum 21. dierum spatio, ut se in locum tutum reciperet, addiditq[ue] eundem fecialem, qui eum adduxerat, easdemq[ue] salvi conductus literas qui-bus fretus in comitiis comparuerat. Narrat Altingius, cum Worma-tiae in colloquio inter Principes de frangendo salvo conductu sermo fuisset, quod LUDOVICUS Elector Palatinus se interposuerit, dicens, ad labem [et] dedecus Germanici nominis sempiternum pertinere, siquidem fides publica non Imperatoris tantum, sed potius Imperii nomine data, violaretur. Qua occasione Carolus V. dixisse fertur; Si fides toto orbe exularet, in aulis Principum refugium illi debere. Et quamvis Caesar, ab hostibus Lutheri fatigatus, edictum Imperiale contra Luthe-rum, post ipsius abitum, publicari fecerit, quod T.I. Altenb. f.736. extat, nullum tamen effectum habuit. Quin non sine rationibus conjicit Illu-stris Seckendorff, praecunte ipsi Pallavicino lib 1. c.28. §. 5. cum in abitu B Lutherus 10 DE SALVO CONDUCTU Lutherus caperetur, non sine Caesaris ipsius conscientia hunc servandi illius modum adhibitum fuisse: qui vid. lib.1. sect.44. §.98. pag.159. a. Laudat ipse Lutherus humiliter Caesaris gratiam in litt. ad ALBERTUM Comitem Mansfeld. T.1. Altenb. p.733. Bald darauf kam der Official mit einem Grafen und Kais. Maj. Canssler / als einen Notarien / und entboten mir von Kaiserl. Maj. weil ich nicht weichen wolt von mei-nem Furnehmen / solt ich mich von dannen mechen / und zwanssig Fage Geleit haben Kais. Maj. wolte darnach thun / was sich gebub-ret. Also dancket ich Kaiserl. Maj. und sprach: Sicut Domino placuit, ita factum est, sit nomen Domini bcnedictum. Conf. gratiarum actio in literis ad Electores & Status Imperii ibid. pag.731 a. VIII. Memorandus II. FRIDERICI Electoris Saxoniae laudabilis zelus, in puritat: religionis procuranda, & Luthero, Theologo & subdito suo, docto, pio, innocente, clementer tu[e]ndo & confervando, Quauta enim sollicitudine, curis, vigiliis, sancissimum religionis negotium tractarit; quantum odium & invidiam Papae & Cardinalium, ob Luthcrum defen-sum, in se derivarit; quantos labores sustulerit; quantas perfecutiones atque pericula expertus sit; tacere hic potius, quam pauca referre, satius est. Tangam saltem, quae circa salvum conductum sapientissimus & religionis verae amantissimus Pripceps, negotia habuit Primum is Au-tor fuit Caesari Wormatiam tendenti, ut Lutherus vocaretur, & cum omnes in universum status atque ordines etiam Lutheri praesentiam de-fiderarent, Caesarique suaderent, de salvo conductu monuit, cumque ro-gavit. Deinde, cum Imperator ab Aleandro incitatus, Fridericum ten-taret, ut ipse solus, Lutherum accerseret, & commeatum ei praestaret, Princeps laudatissimus, insidias praevidens, per quas, non obstante com-meatu suo, adventanti noceri posset, salvum conductum ab Imperatore, & toto Conventu, pro Luthero impetrare allaboravit, & tandem impe-travit. Porro, cum inter Proceres de salvo conductu lu disceptaretur. & essent, qui Caesaris literis, exemplo Hussi territi, non fidendum; [esse] dice-rent, Principum quorundam fidem speciatim interpositam esse scribit Cochlaus, & quidem Fidejussores fuisse, Saxoniae Electorem, Hassiae Landgravium, & Principes Brunsuicenses & Brandenburgenses Insuper refert Illustr. Seckendorff ex literis Gregori Pontani, Fridericum Electo-rem ex consilio D. Conr. Peutingeri Augustani, speciatim a Caesare sti-pulatum esse, ut in salvi conductus exhibitione constitutioni, quod haere- ticis D. M. LUTHERI. 11 ticis non sit servanda fides, renunciaretur, idque factum esse, Pontanus a. 1541. a Peutingeri filio percepit: quia tamen nihil de eo in publicis ex-tat, secretis literis cautum id esse oportuit. Praeterea, ne suo quoque officio deesset Fridericus, & ipse literas securitatis Casp. Sturmio tradidit, sed tam cautus id fecit, ut jussu Caesaris istas ad Lutherum expediret, uti ex diplomate, quod T.I. Altenb. p.653. & literis ad Lutherum, quibus Imperatoris diploma adjunctum fuit, d.11. Mart. datis, in archivo reg. H. f. 107. referente Seckendorfio constat. Deniq[ue] in ipsis comitiis, cum Lutherus nihil cederet, & periculum inde majus ei cresceret, nemo prae-ter Frid. Elect. Sax. patrocinium ejus suscepit: quamvis non tam aperte, ut causam ejus suam faceret, interim tamen consilium capiens de occul-tando Luthero, annotante Spalatino, quod etiam ipsi per hunc & duos equites significari fecit: in causa scil periculosissima a tempore remedium quarens, cum nullum aliud superesse videretur. Conf. Excerpta ex literis FRIDER. Electoris ad JOHANNEM Fratrem, dc actis cum Luthero Wormatiae apud Seckendorff p.157. sq. IX. Spectanda III. Cleri Pontificii, & adhaerentium, adversus LUTHERUM malevolentia, invidia, perfidia, odium, perfecutio, & in er-roribus defendendis pertinacia. Ex actis Wormatiensibus constat, fuissc inter eos, qui Lutherum vocari ad conventum voluerunt, quemadmo-dum etiam in historia T.I. Altenb. p.719.perhibetur, Legatorum Roma-nensium instinctu & desiderio ipsum accersitum esse. Atque horum consilium, tanquam justitiae conveniens, ipse Imperator CAROLUS V. approbavit, & Lutherum audiendum esse pronunciavit, ut ex verbis Maim-burgii supra §.5. patescit. Ex adverso Nuncius Apostolicus Aleander vocationem Lutheri prorsus improbavit, indignatus, hominem a Papa condemnatum, & jam post bis terve finitos (quos ei ad revocandum constituerat,) sexaginta dies, excommunicatum ac detestabilem, adhuc vocandum & audiendum esse. Diversae autem rationes fuerunt, ob quos accessus Lutheri probaretur vel improbaretur. Dissuasi accessus tres sunt Aleandri rationes: l. concernebat Pontificis Romani autoritatem, quae, cum jam antea Lutheri doctrinam, tanquam supremus in rebus fidei Ju-dex, condemnasset, magnum in modum labefactaretur. Hinc (ut Pel-lavicinus c.26. n.5. ait) urgebat Aleander, haereticum manifestarium, a R.P. jam damnatum, neutiquam audiendum. 2 Spectabat Conventum Wormatiensem, cui tanquam Politico, & communi in rebus fidei insci- B 2 tia 12 DE SALVO CONDUCTU tia laboranti, minime conveniret, res fidei tractare, & causis ecclesiasticis praeesse. 3. attinebat Lutherum, qui propter eruditionem, & solidam Verbi DEI notitiam timebatur, ne, si in solemni disputatione audiretur, victoriam reportaret. Quod Pallavicinus supra §. 5. satis aperte indicat, & seq. n. 4. his verbis colorat: Sed statim factus est certior (Aleander) vocari Lutherum, non quo proscriptos a Pontifice Romano articulos in concertationem adduceret, sed quo declararet, an eos, tanquam suam doctrinam agnosceret. Nihilominus tamet si illius rei causa is acciretur, nec mora, nec periculum vitabatur; quoniam homo factiosus, ac lingua promtus, ardore vultus, [et] oris Spirtu, ad con-citandam seditionem plurimum vuluisset. Rationes autem persuasae & probatae vocationis Lutheri in duobus extremis versantur. Nam erant [...] qui a partibus Lutheri ac veritatis stabant, hancque assertam, propugnatam, & manifestatam cupiebant, inter quos Elector Saxonicus eminebat, teste Beato Rhenano in epist. ad Spalatinum apud Seckendorff p.151. in qua veram accersiti Lutheri causam egregie exponit. [...] Erant tamen alii ex affeclis Pontificis, qui Lutherum quidem videre & audire cupiebant, sed eo fine, ut tam commoda occasione caperetur, &, tan-quam haereticus occideretur. Id quod nec ipsi Pontificii Historici tacere possunt. Nam Petrus Suavis Polonus (qui est Paulus Sarpius Venetus) in histor. Concil. Trid. lib. I. p.13. Non deerant, inquit, in eo senatu, qui Constantiensis Concilii acta probantes dicerent, fidem ei minime servandam esse: sed horum sententi[ae] Ludovicus Comes Palatinus Elector refragatus est, tanquam sempiternum dedecus inurenti no-mini Germanico; cum indignatione affirmans, haudquaquam esse ferendum, ut in gratiam sacerdotum Germania public[ae] fidei violat[ae] infamia laborare debeat. Similiter Pallavicinus c. l. num.5. p.41. quo-rundam mentem disertis verbis aperit, cum de citatione Lutheri consul-tatio esset. Quod si adhuc citandus esset, ut nova damnationis for-ma servaretur, haud certe fidem publicam illi pr[ae]bendam, qua con-cedi non debet pro eo crimine, cujus nomine reus citatur. X. Ut brevitatis causa hic alia non tangamus, duo tantum in Pontificiis notanda proponemus, maximum erratum, & maximum peccatum. (I) Erratum hoc est, quod docent ac statuunt, fidem di-verse religioni addictus hominibus, adeoq[ue] etiam h[ae]reticis datam, non esse servandam. Decreto enim singulari Patres Concilii Constan- tiensis D. M. LUTHERI. 13 tiensis hanc sententiam unanimes confirmarunt in sess.19. ubi sic loquun-tur: Pr[ae]sens sancta Synodus, ex quovis salvo conductu, per Impera-torem, Reges, [et] alios seculi Principes, haereticis, vel de h[ae]resi diffa-matis concesso, nullum fidei Catholic[ae], vel juris dictioni Ecclesiastic[ae] pr[ae]judicium generari, vel impedimentum pr[ae]stari posse seu debere, declarat, quo minus, dicto salvo conductu non obstante, liceat Judici competenti [et] Ecclesiastico, de hujusmodi personarum erroribus inqui-rere, [et] alias contra eos debite procedere, eosdemq, punire, quantum justicia suadebit, si suos errores revocare pertinaciter recusaverint, etiamsi de falvo conductu consisi ad locum venerint judicii, alias non venturi, nec sic promittentem, cum fecerit, quod in ipso est, ex hoc in aliquo remansisse obiligatum. Hoc decretum fecerunt d.23. Septem-bris, posteaquam in sess. 15. d.6. Jul. Johannem Hussum ad rogum con-demnassent, tanquam haeresiarcham accusatum & convictum, cum tamen nondum auditus esset. Si totum Concilium tale decretum perfidum, de fide h[ae]reticis non servanda, condit; quid alii sentiant aut statuant Pon-tifici Romano addicti, facile hinc patet. Diserte Simanca, Episcopus Pacensis de Cathol. Inst. c.46. n.52. Nullo, nullo, nullo modo fides b[ae]reticis servanda est, etiam si juramento firmata sit. S[ae]pe id mo-nitum, inquit, necesse est tamen, incessabiliter iterare, [et] tamdiu non tacere, quamdiu pacis istius nomen obtenditur. Idem ibid. ad poenam [et] odium h[ae]reticorum hoc pertinere dicit, quod fides illis data ser-vanda non sit, non obstante juramento. Similiter Conr. Brunus lib. 3. de haeret. c.15. p.305. late disputat, pacificationes cum diversae reiligio-nis hominibus initas esse irritas, quia cum hujusmodi h[ae]reticis Ca-tholico nulla pax esse possit, ut illi offendi [et] conteri non possint. Car-dinalis Hosii ad Regem Polon. sententia est, epist. 197.202.210. quod, licet Rex juramento obstrictus sit ad defendendum, tam haereticos, quam catholicos regni sui subditos, nulla tamen ratione teneatur ad pr[ae]standum, quod promisit. Mirum ergo, quod Becanus Jesuita, ve-tustiores Pontificios, & ipsum Concilium (quod errare non posse alias statuunt) erroris arguit, lib.5. Manual.Controv. cap.15.p.601. num.1.sq. scribens: Tamet si cum h[ae]reticis non facile paciscendum sit; nihilo-minus tamen, si cum illis pactus es, aut foedus iniisti, debes integre [et] sincere servare illis fidem, non minus, quam Cathoilicis. Verum is meros fumos nobis vendit, reipsa idem cum reliquis Pontificiis sen- B 3 tiens 14 DE SALVO CONDUCTU tiens, quod ex ipsius principiis elucescit. Nam p.704.11.10. scribit: Tres casus sunt, in quibus fides non est servanda. Primus est, si promissio sit de re turpi aut illicita. Secundus est, si pactum vi aut metu, ca-dente in virum constantem, extortum sit. Tertius est, si is, cum quo pactus es, non servat tibi fidem. En hae limitationes non obscure ostendunt, quae sit mens Becani. Nam, si res illicita est, foedus cum h[ae]retico inire, l.5. Man. Controv. c.14. p.466. sq. fides utique haeretico data, non servanda erit. Si Catholici foedus cum haereticis, non nisi extrema necessitate adacti, pangere debent; certe fides ac promissio, motu extorta non servanda est. Si deniq[ue] h[ae]retici perfidi sunt, nec DEO, nec hominibus servantes fidem, cap. 14. p.700. n.6. certe nemo tenebitur haereticis fidem servare, quia perfidis fides non est servanda. Dat ergo una manu Becanus, sed altera aufert, nec melior, nec conscien-tiosior, quam caeteri Pontificii. XI. Opponimus autem his impiae fidei ac foederum fractionis pro-pugnatoribus. (1) Jus Divinum, quod fidem hosti datam inviolatam servari mandat. [...]. Cum enim sancte promissa, per nomen DEI, & sub juramerito, vel per fidem nostram, confirmentur, sane tum perjurium ille, tum ingens crimen committit, in nomen DEI, ejusque legem inju-rius, qui fidem datam frangit. Vid.Exod. 20.7. Levit, 19.11.12. Eph.4.25. [...] DEus ipse fidem suam populo datam servavit, licet is haeresi, idolo-latria, & nefaria defectione peccaret. Vid. Psalm.89.34. Ezech. 16.60. Jerem.2.20. [et]c. [...]. Testatur etiam clare, se velle, ut fides hosti, haere-tico, aut idololatrae data, servetur; uti ex allegatis infra exemplis con-stat. (2) Jus Naturale, cujus dictamen est, ut ne fides data frangatur. Fracta enim fide, necessum est, violetur etiam veritas, fidelitas, & justitia. Nam Veritas, nos obligat, ut quod verbis promittimus, animo etiam candido promittamus, ne mentiamur; Fidelitas autem urget, ut facto praestemus, quod promisimus, ne perfidi simus; Justitia denique poscit suo jure, ut quod aliis paciscendo polliciti sumus, reipsa impleamus, ne injusti habeamur. (3) Jus Gentium, quod fidem, auream illam cate-nam, quae coelo demissa totam hominum societatem continet, nefarie rumpi vetat; fides enim justitiae, & justitia reipublicae fundamentum est. Violata ergo fide, infirmatisque pactis, necessum est corruere salutem humanae societatis. (4) Rationes manifestas: nam [...]. si fidem haere-tico & infideli datam frangere fas est, eandem dare nefas erit; si vero fidem D. M. LUTHERI. 15 fidem dare fas est, datam utique servari oportet. Bodinus lib.5. de republ. c.6. [...]. Si fides gentilibus data servanda est, utique etiam haereticis ser-vanda erit: sed gentilibus servanda est, & servata fuit: ergo haereticis quoque servanda est. [...]. Inter quos datur juris communio, inter eos contrahitur obligatro, l. quod attinet 32.ff. de reg. jur. l. naturaliter 13. ff. de condict. in deb. Sed inter haereticos & orthodoxos datur juris com- munio: ergo quoque inter eos contrahitur obligatio: & per consequens data fides mutuo servanda est. (5) Exempla servat[ae] fidei, ad sequen-dum aliis proposita. Patriarchae foedera & pacta cum gentibus & ido-lolatris inita sancte servarunt, Abrahamus Gen. 14.13. & 21.32. Isaacus c.26.31 Jacobus c.31.44. Reges & Principes populi DEI itidem fidem datam fideliter servarunt, Josua, qui etiam gcntes exitio devotas, propter fidemn datam, extirpare noluit, Jos.9.19. David & Salomon 2. Sam.5.11. 1. Reg.5.12. Judas Maccab[ae]us, Jonathan, Simon, 1.Macc.8.20. & 14.18, 25 (6) Poenas fract[ae] fidei, ad vitandam perfidiam in historia sacra & profana aliis propositas: Simeon & Levi male audiunt ob fidem fractam Gen. 49.5. Saul ob violatam Gibeonitis fidem sibi, familiae, & regno grave malum accersit, 2.Sam.21.1,6. Zedechias ob fractam fidem Na-buchodonosori datam captivus abducitur 2.Par.36. Ezech.17.19. Moabit[ae] in pra lio cadunt, 2.Reg. 3. v.5,24. Hoseas bello capitur & abducitur 2.Reg. 17.4 Antiochus trucidatur 1.Macc.6.60. & 7.2. Vladislaus rex Hun-gariae ob fractam Turcis fidem in praelio obtruncatus est, vid. Jovius in Armurathe, & Bonfinius 1.6. de reb. Ung. c. 3. Plura cxempla Jac Schul-tes qu. an Pririceps Catholicus datam haeretico fidem servare teneatur, num. 207. recenset (7) Defectum legis, quae fidem haeretico datam frangi permittat. Multae equidem; tum decretis Pontificum, tum Ro-manor. Imperatorum, statutae sunt contra haereticos poenae; sed nullo jure vel constitutione poena haec introducta est, quod fides ipsis data non servanda sit. Vid Tiberius Decianus lib.5. tract. crim. c.40. sqq. B. Ger-hardus in LL.Th. de Magistr. §. 209. &, quos allegat, Menochius Consil. 100. ac Prosper Farmaceus in pract. crim. tit. de carcer. & carceratis q.29. item Rivetus in explic. Decalog. p.411. XII. Habent tamen Pontificii, quod nobis objiciant, non quidem aliquid solidi, sed quo iniquitatem & malam causam, tanquam fuco, ob-ducant. Nam dicunt (1) DEum ipsum, de non ineundis foederibus cum Canan[ae]is [et] similibus populis, gravissimas admonitiones dedisse, ob 16 DE SALVO CONDUCTU ob evitanda inde mala [et] scandala, Deut. 7.1-6. Exod. 23.22.sq. [et] 34 l2-16. [et] aliis, qui foedera cum tnfidelibus [et] idololatris inierunt, poe-nas minatum esse. 2.Par.16.2.7, Respond [...]. Verum est, has DEI mo-nitiones in S. Literis extare; sed solos Judaeos etiam obligare. Nam DEus septem populis, ia idololatria persistentibus, & imperium ipsius ac Israe-litarum detrectantibus, parcere severe prohibuit, Deut. 7.1. & 31.3. quibus itidem divino decreto additi sunt Amalekit[ae], Deut.25.17-19. delendi sub coelo, & Ammonit[ae] ac Moabit[ae], quorum neque pacem, neque bonum unquam quaerere Israelitae debuerunt, Deut. 23.3-6. [...]. Verum quoque est, gravissimarum interminationum fulmina DEum justissimum in foe-dera, cum infidelibus & idololatricis gentibus inita, evibrasse; sed causae harum interminationum Divinarum, non ex ipsa foederum natura, sed singularibus vitiis & qualitatibus personarum foedus contrahentium de-pendent. Jam enim plus fiduciae ponebatur in foedere, quam in DEO, ob quam fiduciam in homines Asa reprehenditur, 2.Par.16.2,7 jam in causa injusta confoederatorum pugnabatur, Jesai 3.2,7. jam idololatria & alia vitia infidelium confoederatorum imbibebantur 1.Reg. 16.31. sq. & 20.34. sq. Jes. 5.18. jam non tam publicum, quam privatum commo-dum in foederibus infidelium spectabatur, 1.Reg. 23.12. [...]. In foederibus pangendis fines spectandi sunt, & cum infidelibus atque haereticis non, nisi conditionibus & cautelis observatis, iniri possunt. Non enim licet talia inire, si illi verae religionis homines aggredi aut impetere volunt, nostro auxilio; vel si tale foedus sancitur, e quo verae religioni ullum metuendum est, aut periculum, aut praejudicium; vel si Reipublicae no-strae incolumitatem tali foederi superstruimus, quasi absque illo ruina ejusdem metuenda esset; huic enim maledictio denunciatur, Jerem.17.5. Ubi autem hi casus non dantur, ibi foedera non tantum licite ineuntur, sed fides data quoque servanda est, juxta monita Spiritus S. Rom. 12.8. Hebr. 12.14. Eph. 4.25. (2) In male juratis [et] promissis fidem esse rescindendam. Respond. [...]. Non negamus, casus dari, in quibus pro-missa vel jurata scindenda sint: nam & in S. literis exempla habemus, ubi male jurata retractata sunt, 1.Sam.25.22.23. 1.Reg.2.9. nihil enim, quod DEO adversum est, obligare potest. Sed ad hos casus, fides h[ae]reticis data, nec referri potest, nec trahi debet, cum hic longe aliter se res ha-beat, uti ex §. praeced. constat. [...]. Si fides rescindi potest vel debet, male juratur ac. promittitur, adeoque nulla talis promissio danda est. Nec reser- D. M. LUTHERI. 17 reservationes mentales [et] [ae]quivocationes, quas Jesuitae veritatis occul-tandae causa fieri posse defendunt, hic ullum locum habent; siquidem illae formaliter & materialiter perfecta mendacia sunt, ex intentione fallendi profecta; non enim tantum falsum dicunt, sed etiam norunt, quod faisum est. Aut igitur danda non est fides, aut si detur, servanda etiam haereticis. Nam & hi sunt homines, quibus falso illudere testi-monio non magis licet, quam religiosissimis. Justae actionis norma lex est. non haec vel illa hominis conditio. [...]. Gentiles de fide data longe aliter sentiunt. Nemo est, exclamat Cicero, qui non hanc affectionem animi probet atq[ue] laudet, qua non modo utilitas nulla qu[ae]ritur, sed contra utilitatem etiam conservatur fides. Apud Tacitum Germani-cus l.1. annal. inquit: Se moriturum potius, quam fidem exueret. Consules apud Livium l.3. Fama [et] fidei damna, inquiunt, majora sunt, quam qu[ae] [ae]stimari possint. Pudefiunt ab his insidi Christiani, qui de fide servanda clarum praceptum habent, Lev.19.11,21. Psalm.15.1-4. Eph. 4.25. Conf. Grotius lib.2. de J. B. & P. c.11. & 16. XIII. Erratum doctrinae (II) Peccatum vit[ae] sequitur, dum per errorem. qui pro veritate recipitur, animns obfirmatur, & praxi exerce-tur, quod creditur Confirmant exempla in eodem Concilio Constan-tiensi, de quo Johan. Sleidani, candidi illius Historici, in Commentar. de statu relig. & reipubl. lib. 3. p. m 59. verba adducemus: Ab hoc (Cae-sare) solicitatus Joannes Pontifex, concilium indicit Constantiense: Sigismundus vero, Wenceslai frater, Joan. Hussum eo vocat, [et] missis lateris Octobr mense, anno salutis M CCCC XIV. publica fide cavet. Itaq[ue] comitatus nonnulis ex nobilitate, qui deducerent, Constan-tiam venit Hussus, Novemb. die tertio, tribut vero post hebdomadis, cum ad colloquium privatum Pontificis [et] Cardinalium venisset, ca-ptivus detinetur. Aberat tum forte Sigismundus, [et] certior factus, graviter tulit, eoq[ue] venit: sed cum Pontificis dicerent, non esse fidem servandam haereticis; non modo remisit offensionem, licet Bohemi frequenter intercederent, [et] fidem servari peterent, sed etiam primus omnium acerbe in eum pronunciavit. Sexta demum Julii die se-quentis anni, Synodus illum, ut h[ae]reticum [et] seditiosum, damnat, li-bros etiam ab eo scriptos jubet exuri. Sic damnatus, ac Casari tra-ditus, crematur: cineres vero dissipantur in profluentem Rhenum, ne qu[ae] superessent ejus reliqui[ae]. Post eum simili supplicio vitam C finiit 18 DE SALVO CONDUCTU D. M. LUTHERI. finiit ipsius auditor atq[ue] discipulus Hieronymus Pragensis. Erant hoc in concilio, pr[ae]ter C[ae]sarem, multorum regum legati, tres electores imperii, Ludovicus Palatinus, Rudolphus Saxo, Fridericus Branden-burgicus, c[ae]terorum vero Principum ingens numerus: Patriarch[ae] tres, Aquileiensis, Antiochenus, Constantinopolitanus, Cardinales vi-ginti octo, Episcopi centum, quinquaginta quinq[ue] Theologi, [et] juris-periti complures, Itali, Germani, Galli, Britanni, Pannonii, Poloni. Damnata fuit etiam hic Wiclevi doctrina, [et] factum decretum, ut illius corpus effossum, in Anglia cremaretur. Sancitum praeterea fuit, ut soli sacrifici coenam Domini percipiant integram, reliqui omnes una sint contenti specie, quod Hussus impugnaverat. Lex quoq[ue] lata, ne servetur fides h[ae]reticis, aut suspectis de h[ae]resi, licet fide publica C[ae]saris ad Synodum venerint, cognitionis causa. Permulta in his verbis occurrunt, refutatione digna, sed inter haec, tanquam prae-cipuum, annotamus, integrum Concilium & errare posse, & in multis capitibus doctrinae errasse, & summa quoque capita errore suo, de fide h[ae]reticis non servanda, induxisse ae commovisse, (quid enim tot Patrum sanctissimorum autoritas non valeret?) ut zelum in illis condemnandis & comburendis, posthabita fide data, ante alios declararint. Non satis erat Patribus in hoc concilio, sententiam de fide non servanda animo versasse, & homines innocentes, vitae sanctitate conspicuos, & in doctrina fidei puriores, in plena Synodo, nondum auditos & haereseos convictos, ad rogum condemnasse: non satis erat, Confessores fidei orthodoxae. potestati seculari traditos, igne concremasse, adeoque exemplo, aliis in terrorem, promulgatam sententiam confirmasse: Sed insuper lege totius Synodi, ac decreto quodam universali, Catholicae Ecclesiae hoc infame dogma proponendum erat, haereticis fidem datam non esse servandam, nunquam antea in ecclesia unquam auditum, multominus cruento exem-plo capitalis supplicii haereticis inflicti confirmatum. Hoc Constantiense concilium primum est, quod non tantum in illa cruenta sententia, de fide non servanda, & capitali supplicio haereticis infligendo primas lineas duxit, sed quoque eandem tyrannico effectu, magno tamen cum sui de-decore, in Johanne Husso & Hieronymo Pragensi, executum fuit. Eat nunc Molanus cum aliis, & scribat tract. 2.Theol. pract. mentiri haere-ticos a Pontificiis Theologis doceri, haereticis fidem servandam non esse. Nam & Luthero id decretum erat. Et propositum occidendi apud DEum etiam verum homicidium est. Tantum h. v.