DISSERTATIO PHILOSOPHICA INAVGVRALIS DE PVGNA ANALOGORVM M O D O R V M C V M VNICITATE DETERMINA BILITATIS IN DEO Q V A M SINGVLARI FAVORE ET INDVLTV INCLYTI PHILOSOPHORVM ORDINIS IN ILVSTRI ACADEMIA IVLIA CAROLINA VIRO AMPLISSIMO ET CONSVLTISSIMO CAR. GER. GVIL. LODTMANN PHILOS. ET I.V.D. PHILOS. P R O F. PVBL. ORD. FAC. IVR. ADSCRIPTO DECANO ET PROMOTORE PRO GRADV DOCTORIS SVMMISCQVE IN PHILOSOPHIA HONORIBVS RITE CONSEQVENDIS D. III. M A I I M D C C L I I I I. IN IVLEO MAIORI HORIS ANTI ET POST MERIDIEM CONSVETIS S I N E P R A E S I D E AVCTOR CHRISTOPH.ZACH.HABDANCK SKVBOWIVS ELBINGA - BORVSSVS. S. S. THEOL CAND. ET SEMINARII THEOL. M E M B R V M O R D I N A R. H E L M S T A D I I LITTERIS PAVL. DIETER. SCHNORR. ACAD. TYPOGR. VNIVERSO REIPVBLICAE GEDANENSIS S E N A T V I PERILLVSTRI DOMINO BVRGRABIO REGIO PERMAGNIFICIS MAGNIFICIS GENEROSISSIMIS MAXIMEQVE STRENVIS DOMINIS P R A E S I D I P R A E C O N S V L I B V S C O N S V L I B V S S Y N D I C O REIPVBLICAE MODER ATORIBVS NVNQVAM I N T E R M O R ITVRA GRORIA D I G N I S S I M I S NEC NON PRAENOBILISSIMIS AMPLISSIMIS CONSVLTISSIMIS N O B I L I S S I M I D I C A S T E R I I VRBIS PRIMARIAE DOMINIS S E N I O R I C O N S E N I O R I ET A S S E S S O R I B V S R E L I Q V I S MAECENATIBVS ATQVE PATRONIS OMNI REVERENTIA COLENDIS N O B I L I S S I M I S D O C T I S S I M I S M A X I M E Q V E S T R E N V I S D O M I N I S DN. IOA. GOTTL. BARTHOLDO DN. CHRIST. GABR. FERBERO DN. IOAN. SAMVELI FERBERO DN. CAR. LVDOV. SCHVMANNO ET DN. I. B. ENGELKE a BIDELKAV PATRICIIS hvivs vrbis florentissimis ET F A V T O R I B V S A D C I N E R E S V S Q V E C O L E N D I S DISSERTATIONEM HANC PHILOSOPHICAM INAVGVRALEM EO QVO FIERI DEBET GRATO ATQVE INDEFESSO SVBMISSE OFFERT ANIMO TANTORVM NOMINVM INDEFESSVS CVLTOR A V C T O R. VT ET DISSERTATIO PHILOSOPHICA INAVGVRALIS D E PVGNA ANALOGORVM MODORVM C V M VNICITATE DETERMINA BILITATIS. §. 1. Eo, huius universi optimo gu-bernatori, cuius causam hac in meditatione pie agere a-nimus nobis est, praeter es-sentialia et attributa, aliam adhuc quandam affectionem messe, quam A Philo- D In DEo dantur analoga modo- rum. Philofophi analogon modi appellitare amant, et cuius receptivitas in DEo iplam entis infmiti modificationem per eminentiam conftituit, noftris temporibus adeo notum eft, ut, huius aflerti demonftrationem expo-nere, fane lliperfluum arbitrer. §.2. Est vero ANALOGON MODI, cuius ge-neralem notionem heic loci breviter prae-mittere in Sequentibus plurimum efficiet, af-fectio, quae enti non iuesse absolute quidem potest, attamen rationem, cur non insit, non habet. SCHOLION. Sic nobiscum definitionem hanc communicarunt: Vir incomparabilis et S. V. SCHVBERTVS in Jnst. Me-taph. p.88. §.161. Vir Perillustris L. B. de WOLFF: in Ontologia Part. II. Sect. II. Cap. III. p. 621. §. 842. et celeberrimus CARPOVIVS in Theol. Nat. p.45. §.78. Est vero mens huius definitionis sequens: Si enti A competit affectio X. ita ut huius affectio- nis 2 Quorum definitio generalis suppedi-tatur. nis oppositum Y. enti A. non absolute quidem re-pugnet, attamen propter defectum rationis suffi-cientis illi nunquam inesse possit, tunc affectio X. est analogon modi entis A. §. 3. Quam si curatius paulo expendimus de-finitionem, primum, quod inde confici potest, erit: Analoga modorum enti, cui inhaerent, IMMVTABILITER competere. Quodsi enim non immutabiliter competerent, mutabiliter illi in-haererent necessum foret. Nam inter immuta-bile et mutabile, tertium ne fingi quidem pot-est. Verum enim vero, si mutabiliter tales forent affectiones, quarum opposita enti, cui inhae-rent, aliquando competere omnino deberent. Id enim mutationis proprium est, ut affectio, quae ens aliquod hucusque occupavit, nunc recedat, et in illius locum oppositum huius affectionis succedat. Sed hoc cum sit contra ipsam analogi modi definitionem; (§. 2.) A 2 haud 3 Analoga modo- rum sunt affectio- nes im- mutabi- les. haud difficulter sequitur, analoga modorum esse affectiones, quae enti nullam inferunt mu-tationem, et quae adeo sunt immutabiles. §. 4. Id quod etiam ex hac colligi potest ra-tione. Immutabile dicitur, quod aliter esse non potest, quam est. Ita vero ens aliquod est comparatum, si illi affectiones competunt, quarum opposita sunt impossibilia. Cum er-go analogon modi huius generis sit affectio, (§. 2.) illiid ab ente omnem removeat muta-bilitatem, e contra vero illi inferat immuta-bilitatem, necessum est. SCHOLION. Opposita analogorum modorum impossibilia esse dixi-mus non simpliciter et absolute, sed tantum secun-dum quid et hypothetice. Quidquid enim ratione suffieciente destituitur, id esse nequit et hinc quo-dammodo est impossibile, quantumvis ipsum con-tradictionem non involvat. Ita autem opposita analogorum modorum comparata esse, ex ipsa de- fini- 4 Idem o-stenditur. Sed non absolute necessa-riae. 5 finitione constat. (§. 2.) Ergo et ea impossibilia certo modo dici possunt. §. 5. Quemadmodum vero, quod immutabi-le est, simul, quod quisque facili assequi pot-est negotio, absque initio et fine perdurare debet, et quemadmodum initio ac fine ca-rens AETERNV audit; sic modi analogo, cum sit affectio immutabilis (§.3. 4.) ipsam quoque aeternitatem denegari haud posse, nemo non videt. §. 6. At vero, quamvis analogon modi sit af-fectio immutabilis (§.3. 4.) atque aeterna (§. 5.) illud tamen, cum illius oppositum esse omnino possit (§. 2.) omnem respuere neces-sitatem, puta absolutam, inter omnes con- stabit. SCHOLION Id quod de analogorum modorum immutabilitate, ae- A 5 terni- Nec non aeternae. rernitate, atque necessitate historice magis quam dogmatice annotare voluimus, ex instituto demon stravik Vir S. V. SCHVBERTVS in Inst. Metaph. P. I. Cap. IV. §.162,163 et 164. §. 7. Quodsi ad Deum, a quo omnis in do-ctrinam de analogis modorum redundat uti-litas, transfertur, in illo praeter DECRETA nil quicquam deprehendi, quod analogi mo-di nomine insigniri posset, cum iam dudum observaverint eruditi, huius afferti demonstra-tione hoc loco supersedere etiam possumus. SCHOLION. Philosophi in theoriam de analogis modorum vix un-quam incidissent, nisi decreta divina aliquam cre-assent difficultatem. Quodsi enim ea ad essentialia vel attribura Dei retulissent, quorum absoluta ne-cessitas negari haud poterat, ea quoque necessaria eos statuere oportiusset, quae a decretis pendent. Sin vero modos, vel accidentia ea esse credidissent, commune illud et verissimum dogma sustulissent, in Deum non cadere modos. Ergo novum affe- ctio 6 Analoga modo-rum sunt decreta divina. ctionum genus inveniendum erat, et sic delapsi sunt in analoga modorum. Dicuatur autem Decre-ta Dei analoga modorum, quia cum modis mag-nam habent convenientiam, et tamen non sunt ipsi modi. Ex qua causa etiam dicuntur modi analogi-ci. Si quis utriusque affectionis differentiam de-terminare vellet, non male diceret cum B. ISR. GOTTL CANZIO in Ont. Polem. Cap. VIII. §.52. not. modos esse affectiones, quae suam rationem habent et in essentia rei, et in rebus aliis, sed exi-stentibus; analoga modorum autem, quae rationem suam habent, et in essentia rei, et in rebus aliis, sed tamtum possibilibus. Sed haec postea clarius il-lustrari poterunt. §. 8. Verum enim vero, id, quod hactenus de analogis modorum breviter carptimque per-strinximus, contradicere iam videtur illi, quod alias de VNICITATE DETERMINABILI-TATIS in philosophorum scholis doceri so-let. Quae res, cum multum habeat momen-ti, digna omnino videbatur, ut peculiari hoc in Id, quod contradi-cere vide-tur unici-tati deter-minabili-tatis. 7 in scripto, quod necessitas exegit, distinctius perlustraretur, idque eo magis, cum nemi-nem deprehendamus, qui in re maximi pon-deris multum iam desudaisset. SCHOLION. Difficultatem hanc antiquiores quidem viderunt, sed non sustulerunt, quin potius adeo magna iliis vi-debatur, ut eam praeterire, quam dissolvere mal-lent. Exemplum huius rei esse potest iudicium B. ABR. CALOVII, quod exstat in scriptis philosophi-cis p.322. Maior difficiultas videtur esse, inquit, qua actus Dei immanentes essentiaks, (quas vocant Theo-logi) ceu sunt decreta divina. Nam inprimis certum est, quod decreta [...] considerata sint libera, adeoque contingentia: durius vero videtur ipsis tri-bui mutabilitas. Idcirco acquieseimus in explicatio-ne Aristotelis: quod necessarium sit, quod non potest aliter esse; non urgentes praecise sive immutabilita-tem, sive invariebilitatem. §. 9. Vt vero statim in limine tractationis, o-mnem illius ambitum perspiciamus, mone- mus, 8 Propoaiti-ones de- cidendae. mus, haec duo pro virium mensura clarius evolvere animum nobis esse: 1. Qua ratione analoga modorum cum unici-tate determinabilitatis pugnare videan-tur; et 2. Sed hoc negotium, quia impossibile est con-ficere, nisi aliqua de unicitate determinabili-tatis praemittatur notio; huius discussio pri-mumtractationis esto momentum. §. 10. Est vero VNICITAS DETERMINABI-LITATIS, quemadmodum in scholis accepi-mus philosophicis, absoluta impossibilitas a-lias recipiendi affectiones, quam actu enti competunt. B §. 11. 9 tis deter- minabili- tatis defi- nitio. Vnicita- §. 12. Ex qua de unicitate determinabilitatis notione, facili iam colligi potest negotio: illam enti infinito competere omnino oportere. Cum enim Deus, quod pia mente profite-mur, ens absolutae sit necessitatis, cogitatu impossibile est, ilii alias inhaerere affectio. nes, quam quarum opposita sunt absolute im-possibilia. Fac enim illi vel unicam compe-tere affectionem, cuius oppositum absolute non foret impossibile, qua quaeso ratione iam distingeres Deum ab entibus finitis et contingentia praeditis? Immo qua ratione eum dixeris ens esse absolutae necessitatis? cum id dicatur absolute necessarium, cuius oppositum est absolute impossibile. Vtique ergo necessum est, ut Deus, quidquid habet, ita habeat, ut illius oppositum a solute sit impossibile. Jam vero in hoc ipso consistit unicitas determinabilitatis; (§. X.) Ergo et i concludendum est, hanc Deo inesse oportere. SCHO- 10 Competit DEo. 11 SCHOLION. Quodcunque ens ita comparatum est, ut quasdam ha-beat affectiones, quarum opposita illi inesse neque-unt. Nihilo ramen minus, quoniam et alias ha-bet affectiones, variabiles et mutabiles est contin-gens. Huic opponitur Deus, tanquam ens abso-lute necessarium. Ergo omnes eius affectiones i-ta comparatas esse oportet, ut opposita Deo com-petere non possint. Atque hoc ipsum dicitur u-nicitas determinabilitatis. §. 12. Quo monito, clarius iam iudicari potest, qua ratione analoga modorum, eum unicita-te determinabilitatis pugnare videantur. Ni-mirum id, quod per unicitatem determinabi-litatis in Deo ponitur, tolli videtur per analo- ga modorum. Per unicitatem namque deter-minabilitatis, in Deo quidquid est, ita esse statuitur, ut illius oppositum plane et absolu-te sit impossibile. (§.11.) Sed per analoga modorum in Deo aliquid esse asseritur, cuius B 2 oppo- Clarius ostendi- tur qua ratione a- naloga modo- rum cum vnicitate determi- nab. pu- gnent. oppositum est absolute possibile. (§.2. et 6.) Est itaque pugna inter duas propositiones, quarum altera est universaliter affirmans, al-tera vero particulariter negans eiusdem sub-iecti et praedicati, quarum ad se invicem re-latio semper veram efficit contradictionem. Propositio universaliter affirmans ita se habet: Omne quod Deo competit, ita est comparatum, tit illius oppositum esse absolute non possit. Hu-ic opponitur propositio particulariter ne-gans, quae sequentis est tenoris: Quoddam quod Deo competit non est ita comparatum, ut illius oppositum absolute sit impossibile. Prior propositio pro fundamento habet unicita-tem determinabilitatis. (§. 10. et 11.) Poste-rior vero cognoscitur ex doctrina de analo-gis modorum. (§. 6. et 8.) Ergo videre etiam licet, non solum quod, sed etiam qua ratione analoga modorum cum unicitate determinabilitatis pugnare videantur. §. 13. 12 13 §. 13. Haec itaque taciti nobiscum agitantes, quomodo haec duo extrema ita concilianda sint, ut nec unicitatem determinabilitatis, nec doctrinam de analogis modorum in apertum discrimen obiiceremus cogitavimus. SCHOLION. Sunt qui necessitatem idem esse volunt, quod immuta-bilitas est, [(... ... in ... Lib. 1. Cap.] 18.p.436.seq.) quo supposito haec duo sibi con-tradicentia facile conciliari potesunt. Etsi enim analoga modorum se ita non habeant; ut illorum opposita plane sint impossibilia, vidimus tamen, ea esse immutabilia. Quodsi ergo sola immutabilitas necessitatem constituir; illi non repugnabunt ana-loga modorum- Sed scimus, immutabilitatem esse duplicem, nempe simpliciter et secundum quid ta-lem. Prior quidem cum necessitate coincidit, sed non posterior. Et haec posterior tantum analogis modorum tribuitur. §. 14. Quod etiam, ut felici iamiam peraga-mus successu, ante omnia monendum esse du- B 3 ximus Haec dif- ficultas est com- ponenda. Quae re- dit ad de- creta di- vina. 14 ximus, omnem quam deprehendimus diffi-cultatem ad doctrinam de analogis modo-rum redire. Vnicitatem namque determina-bilitatis quod attinet, illam sic comparatam esse censemus, ut ita conservari debeat, quem-admodum illam tractavimus. Sed analoga modorum, cum decreta divina esse praesup-positum sit, ( §. 7.) omnino aliquid in censum venit, quod uberius declarari potest, et quo declarato videndum erit, nullam inter unici-tatem determinabilitatis et analoga modo-rum obtinere contradictionem realem. §. 15. Decreta namque divina, cum sint vo-luntas Dei consequens de existentia alicuius rei, duplici hoc, quod probe tenendum est, considerari possunt respectu: 1. quatenus sunt ACTVS VOLVNTATIS DIVINAE; et 2. quatenus sunt DECRETA, aut si mavis qua- Ideo haec eonside-randa sunt, vt actus vo-luntatis divinae, et ut de- creta. quatenus circa illa tale quid versatur, quod efficit, ut hi actus voluntatis divi-nae sint voluntas CONSEQVENS DE EXISTENTIA ALICVIVS REI. §. 16. Decreta divina, priori quando conside-rantur respectu, non possunt non esse absolutae necessitatis. §. 17. Quod ut satis distincte perspiciatur a Ie-ctoribus nostris, ante omnia tenendum est; Deum quaecunque bona absolute cognoscere necessario. Ea enim est Dei indoles atque na-tura, ut quidquid habet, ita habeat, utillius oppositum absolute sit impossibile. (§. 11.) Cuiuscunque vero oppositum absolute est im-possibile, illud necessarium audit, et quidem absolute. Cum ergo Deus inter alia etiam intellectu gaudeat, cuius est cognoscibilia co- 15 Decreta priori re- spectu conside- rata sunt absolutae necessita- tis. DEus e- nim quodcun- q[u]e bo- num co- gnoscit absolute necessa-rio. cognoscere, nullus dubito, quin Deus cun-cta, adeoque et bona absolute cognoscat ne-cessario. §. 18. Quodcunque vero Deus bonum esse abso-lute necessario iudicat, id etiam vult absolute necessario. Posita enim ratione sufficiente ne-cessitatis ponitur etiam effeactus absolute ne-cessarius. Posita vero absolute necessaria bo-ni cognitione, ponitur ratio sufficiens appe-titus absolute necessarii. Nam cognitio bo-ni est ratio sufficens illius appetitus. Ergo, quodcunque Deus bonum esse absolute necessa-rio iudicat, illud etiam vult absolute necessa-rio. §. 19. Quodsi vero Deus quodcunque bonum absolute necessario appetit, (§. 18.) haud difficulter sequitur: omnes actus voluntatis divinae esse absolute necessarios. Nam bonum abso- 16 Quid uid vero ut bonum cognodcit absolute necessa-rio, id etiam vult abso-lute ne-cessario. Ergo de-creta di-vina pri-ori respe-ctu consi-derata sunt ab-solute ne-cessaria. Neque adeo a reliquis volunta- tis divi- nae acti- bus for- maliter differunt. 17 absolute necessario appetere, et actum volun-tatis habere absolute necessarium, plane idem est. Cum ergo decreta divina, quatenus pri-ori considerantur respectu, sint actus volun-tatis divinae; (§. 15.) dubium non est, quin hoc respectu sint absolute necessaria. §. 20. Atque ex hoc, porro iam colligi potest, decreta divina si priori considerantur respe- ctu, a reliquis voluntatis divinae actibus for-maliter non differre. Id namque ab altero formaliter non differre dicitur, quod eadem gaudet qualitate atque essentia, qua gaudet alterum. Qualitas vero atque essentia actu-um voluntatis divinae consistit in ipsa illorum notione atque idea. Consideremus ergo hanc ut intelligamus nullam dari differenti-am formalem inter decreta divina priori re-spectu considerata; et reliquos voluntatis di-vinae actus. Per actum nempe voluntatis di- C vinae. vinae, sive per VOLITIONEM DIVINAM nihil aliud intelligi potest, quam appetitus ra-tionalis, qui oritur exabsolute necessaria boni cognitione. Ad esse ergo actus voluntatis divi-nae, haec duo necessario requiruntur: 1. ut sit appetitus rationalis; et 2. ut talis sit appetitus, qui oritur ex absolute necessaria boni cognitio-ne. Quodsi ergo decreta, quatenus sunt voliti-ones divinae, a reliquis voluntatis divinae acti-bus formaliter differre non debent, necessum est, ut sint: 1. appetitus rationales; et 2. ut o-riantur ex absolute necessaria boni cognitio-ne. Atqui quod prius sint, non opus est ut iam demonstretur. Quod vero etiam orian-tur ex absolute necessaria boni cognitione, demonstratum est. (§. 19.) Ergo decreta di-vina, quatenus priori considerantur respectu, a reliquis voluntatis divinae actibus formali-ter non differunt. §. [21]. Consideratis ergo decretis divinis, qua- tenus 18 Posteriori respectu consi- derata. tenus sunt actus voluntatis divinae, conside-remus illa ulterius, quatenus sunt decreta. Quatenus vero hoc sunt, non possunt non esse, mera relatio voluntatis divinae ad obiectum. Nam quatenus actus voluntatis divinae sunt decreta, sunt voluntas Dei consequens de existentia alicuius rei, (§. 15.) Actus ergo voluntatis divinae non forent decreta, nisi accederet rei [existentia]. Sed quod haec ac-cedat, illud pendet a mera relatione volun-tatis divinae ad obiectum. Existit namque ens, et incipit existere, si Deus voluntatem suam ad illud refert, si illud ex vehementiori quodam appetit appetu, si id magis appetit, quam reliqua entium genera. Quodsi ergo actus voluntatis divinae sunt decreta, quate-nus iliorum ope existentia cum aliqua re communicatur, et si existentia cum aliqua re per relationem voluntatis divinae ad illam communicatur, quis est qui non videt, id C 2 quod 19 sunt rela-tiones vo- luntatis divinae ad obiectum quod generatim efficit, ut actus voluntatis divinae sit decretum, nihil aliud esse, quam relationem voluntatis divinae ad obiectum. §. 22. Quemadmodum vero ratio in promtu esse debet, cur ad hoc praecise obiectum ta-lis detur voluntatis divinae relatio, vi cuius illud existentiam nanciscitur, cum illa ad in-numera alia non detur, sic etiam haec ipsa ratio ea esse debet, quae specifice ac deter-minate efficit, ut actus voluntatis divinae sit decretum. (§. 21.) Atqui illa ratio, quanttim nobis perspicere datum est, non po-test non esse ipsa qualitas, ipsa bonitas obie-cti. Propterea inquam, Deus voluntatem su-am ad aliquod obiectum ita refert, ut illud propter hanc voluntatis divinae relationem ad se existat, quia hoc in comparatione cum reliquis maxime placet, aut si mavis, quia hoc in comparatione cum reliquis optimum est Nam 20 Quodsi hoc opti-mum est, voluntas Dei, qua il- lud appe-titur de-cretum est. Nam quantitas appetituum semper pendet a quantitae rationum volendi. Ratio vero suf- ficiens aliquid volendi, est cognitio boni. Si ergo aliquid maximo appetimus appetitu, il- lud pendere debet a cognitione illius tan- quam optimi. Jam vero quidquid Deus ita vult ut existat, id certe ex maximo appetet appetitu. Ergo etiam id quod efficit, ut ad obiectum aliquod talis detur voluntatis divi- nae relatio, vi cuius illud existit, esse debet cognitio illius tanquam optimi. Cum vero ea ratio, quae in causa est, ut ad obiectum aliquod talis detur voluntatis divinae relatio, vi cuius illud existit, simul ea est, quae actum voluntatis divinae in esse decreti constituit, (per antecedentia); nemo non videt, actum voluntatis divinae, tum prius in decretum abi-re, si obiectum quod appetitur optimum est. [SCHOLION] Quae ut rectius intelligantur, sciendum est, ad con C 3 stitu- 21 stituendum decretum divinum duo concurere, 1. ut Deus obiectum velit; 2. ut id magis velit reliquis o-nibus, et ut velit intuitu omnium circumstantia- rum connexarum. Prius ex perfectissima Dei na-tura fluit, quae non potest non quaevis bona appe-tere. Posterius autem a circumstantiis connexis pen-det, quae efficiunt, ut unum reliquis sit melius. Nam si circumstantiae istae aliter se haberent, ut fieri potest, obiectum non amplius a Deo magis apeteretur, quam reliqua. Recte id iam pro perspi-cacia sua observavit B. CANZIVS Ont. Pol. p.74. Quia ergo una volitio decretum est et altera non, propter circumstantiarum relationem ad volunta-tem divinam, haud immerito dicimus; decretum divinum qua tale, per externam circumstantiarum relationem constitui. §. 23. Quod vero aliquid sit optimum, pendet a circumstantiis rei variabilibus. Optimum namque est, quod nonsolum in se bonum, sed etiam sub omnibus circumstantiis reliquis melius est. Si ergo aliquid vel maxime in se bonum esset, non tamen esset optimum, nisi simul 22 Quod ve-ro aliquid sit opti-mum pendet a circum-stantiis rei vari-abilibus Ergo illa relatio volunta- tis divinae ad obie- ctum, quae de- cretum constituit non est absolute necessa- ria. simul sub omnibus circumstantiis bonum fo-ret. Circumstantiae vero rerum non sunt abso-lute necessariae, sed, quod notum est inter o-mnes, variabiles. Ergo, quod aliquid optimum sit, pendet a circumstantiis rei variabilibus. §. 24. Ergo ea relatio voluntatis divinae ad ob-iectum quae decretum constituit, non est abso-lute necessaria. Abit namque in decretum, si obiectum, quod voluntate divina appeti-tur optimum est. (§. 22.) Quod vero ob-iectum aliquod sit optimum non est abso-lute necessarium. (§. 23.) Ergo illa rela-tio voluntatis divinae ad obiectum, quae de-cretum constituit, non est absolute necessaria. §. 25. Ergo ipsa decreta ut talia non sunt abso-lute necessaria. Nam decreta divina ut talia sunt Ergo ipsa decreta ut talia non sunt ab- solute ne- cessaria. 23 sunt relationes voluntatis divinae ad obie-ctum. (§. 21.) Relatio vero voluntatis divinae ad obiectum non est absolute necessaria. (§. 24.) Ergo decreta ipsa ut talia non sunt absolute necessaria. §. 26. Ergo nec analoga modorum pugnant cum unicitate determinabilitatis. Analoga enim modorum sunt decreta. (§. 7.) Decreta ve-ro considerari possunt ut actus voluntatis di-vinae et ut decreta. (§. 15.) Quatenus sunt actus voluntatis divinae, sunt absolute necessa-ria. (§. 19.) Adeoque nec contra unicita-tem determinabilitatis. (§. 10.) Quatenus ve-ro sunt decreta, sunt merae relationes vo-luntatis divinae ad obiectum. (§. 21.) Qua-tenus vero hoc sunt, aliquid sunt, quod non in Deo sed extra Deum est. (§. 22. et 23.) Sed quidquid non est in Deo, si vel maxime non est absolute necessarium, minime omni- um 24 Ergo nec analoga modo-rum pu-gnant-cum uni-citate de-termina-bilitatis. 25 um esse potest contra unicitatem determina-bilitatis. (§. 10.) Ergo analoga modorum non sunt contra unicitatem determinabilitatis. SCHOLION. Vt haec omnia distinctius adhuc intelligantur, cogi-remus, in Deo esse uti rerum omnium ac nexuum quorumcunque possibilium ideas, ita et appetitus et volitiones, quatenus nimirum illis aliquid boni inest. Haec omnia Deus inteilligit absolute necessa- rio [vult etiam] eadem absolute necessario, quatenus sibi ut bona repraesentat, et, quia omne bonum vult pro quantitate bonitatis obiectivae, bonum maius, magis, et bonum minus, minus appetit. Ex his omni- bus autem unum reliquis omnibus perfectius est et melius. Quod cum ex rationibus praestructis magis quoque appetat reliquis omnibus, huius obiecti vo-litio est decretum? Quare autem est decretum? quia est volitio reliquis fortior. Et quare haec volitio reliquis fortior est? quia obiectum reliquis melius et perfectius esse iudicatur. Num vero obiectum illud necessario optimum est? Minime omnium! Quandoquidem circumstantiae istae, quae efficie-bant, ut illud esset optimum variabiles sunt, et a- liter disponi poterant. Itaque et id, quod Deus D decer- Secunda. 26 Prima re- inovetur obiectio. decernit, non decernit necessario. Atque non necessario id decernit, quia volitio eius in se ne-cessaria fit decrerum per relationem ad obiectum. Potest eadem volitio, quae nunc decretum est, ta-lis et tanta manere, et tamen decretum non esse, si nempe alius nexus, eo, qui nunc pro optimo habetur, perfectior occurreret. Ita nihil mutatur in decreto, mutatur tantum aliquid in relatione. §. 27. Quibus recte ponderatis 1. Obiici haud potest: Si Decretum est ali-quid extra Deum; (§. 21. 22. et 23.) non est affectio Dei. Respondemus enim, de-cretum omnino aliquid in Deo esse, sed si-mul externam relationem ad obiectum, quod appetitur, involvere, et per hanc rela-tionem in esse suo, quatenus est decretum, constitui. §. 28. Nec obiici potest 2. Si Decretum ut actus voluntatis divinae est est in Deo, et aliquid necessarii, (§. 19.) mundus autem a decreto, quatenus est actus voluntatis divinae, pendet, sequitur, mun-dum absolute necessario creatum esse. Nam respondemus, mundum per decretum non creari, quatenus illud est actus voluntatis di-vinae simpliciter, sed quatenus simul relatio-nem illam involvit, quae decretum in esse suo constituit. §. 29. Denique nec obiici potest, 3. Si nexus ille, quem Deus decernit, mu-tabilis est, (§. 23.) ab hoc autem nexu pen-det, ut aliqua Dei volitio sit decretum. (§. 21. 22. et 23.) Sequitur, et ipsum Dei decretum esse mutabile. Negatur enim consequentia. Quodsi enim nexus iste mu-tatur, idem tamen ille nexus, quem mutari posse aut actu mutari supponimus, possibilis esse continuat. Si vero hoc fit et eadem vo- D 2 litio 27 et tertia. litio permanet, sine ulla permutatione. Ca-dit omnis illa difficultas, simulac cogitamus, quoscunque nexus possibiles in intellectu di-vino repraesentari, per summam Dei omni-scientiam ab aeterno cognitum et iudicatum esse, quid sit optimum, hunc nexum ita im-mutari haud posse, ut alius oriatur illo meli-or, ideoque volitionem istam, quae ab ae-terno decretum fuit, in aeternum quoque de-cretum manere. §. 30. Haec sunt, quibus pugnam inter analo-ga modorum et unicitatem determinabilita-tis pro virium nostrarum tenuitate illustrare voluimus. Faxit immortale et supremum Numen, ut et hoc quidquid est laboris in nominis sui gloriam cedat. 28 Epilogus. P R A E N O B I L I S S I M O ET E R V D I T I S S I M O DISSERTATIONIS AVCTORI SVMMORVM IN PHILOSOPHIA HONORVM CANDIDATO DIGNISSIMO S. P. D. IOANNES ERNESTVS SCHVBERT. uatuor nunc effluxerunt anni, a quo primum in Acade-Q miam nostram ingressus es. Communis Patria, quae utrumque Nostrum genuit, Venerandi Parentis TVI, cuius mihi olim frui licuerat favore et consuetudine, dulcis recor-datio, et praeclarae indolis testimonium, quo ornatus huc accessisti, haud difficulter me permoverunt, ut TE advenien-tem hospitio exciperem, omnique studio res TVAS iuvare de-cernerem. Qua quidem occasione cum industriam, ingenii felicitatem, probitatem, et reliqua bonae mentis onamenta in TE singulis diebus viderem, in consilium, quod ipse cepe-ras, et propositum virtute TVA omnino dignum eo facilius consensi, meosque liberos, quibus nihil mihi carius esse pote- E rat, rat, quam primum aetatem praeceptis et institutione perficien-dam attigerant, TIBI, TVA Equae curae, et prudenti manu-ductioni securus et fiducia plenus tradidi. Hic tamen labor, gravis licet et satis molestus, non minuebat studium, quo Praelectionibus meis quotidie interesse, easque crebra repeti-tione et meditatione in usus TVOS convertere pergebas. Fa-ctum itaque est, ut eruditione Theologica haud vulgari nec non eximia eloquentia bene instructus Seminarium Theologi-cum, quod per gratiam et munificentiam CELSISSIMI NOSTRI PRINCIPIS heic loci floret, TVO accessu augeres, Ab hoc tempore novam quotidie nactus es occasio-sionem, eaque bene usus es, et in omni scientia, qua Tbeola-giae Cultor et futurus Ecclesia minifier ornatur et perficitur, ulterius progrediendi, et, quantum profecisses, orationibus Sacris, disputationibus, colloquiis, elaborationibus, aliisque exercitiis tam publicis quam privatis demonstrandi. Inpri-mis evidens et laudabile eruditionis TVAE testimonium erat disputatio ista, quam de Virtute Verbi Divini solide elabora-veras, et mea sub praesidio omnibus, qui TE audiebant, ap-plaudentibus anno praeterito publice defendisti. Tot itaque eruditionis et virtutis TVAE documentis in spem magnam e-rectus, fore, ut [Ecclesiae] utilitas TVO ministerio insigniter aliquando promoveatur, gratulabor Patriae, cui diligentiae TVAE fructus destinaveras, gratulabor etiam Optimo Paren-ti TVO, quam TE redditurum esse, laetus praevidebam. Sed spe nostra maior est eventus. Non enim tantum divinorum or deulorum interpretem TE esse, verum etiam acute philoso- phari, phari, et sic quidem philosophari, ostendis, ut summis in phi- losophia honoribus TE dignum habeat Amplissimus Philosopho- rum Ordo. Haud sane leviter id miror, cum sciam, pauca esse Philosophiae capitula, quae viva voce edoctus didicisti. TVIS ergo lucubrationibus id debes, quicquid dogmatum phi losophicorum tenes, et nune aliis scripto publico tradis. Gra-vissimum est argumentum, quod TIBI pertractandum sumsi-sti. Et si tantum problematice illud disputares, Eruditorum attentione tamen et discussione dignum omnino foret, proba-retque, TE non substitisse in limine Systematis philosophici, sed in interiora eius feliciter penetrasse. Vt. igitur eruditione dignitatem [praeclare] ornas, qua mox ex merito ornaberis ipse, ita laetum TIBI animum publice declaro, qui et gaudio et votis quibuscunque pro TVA salute, prosperitate, incremen-to, ei omnis generis felicitate abundat. His votis TE comi-tor in Patriam, et quando omnia TIBI ex voto cedent, scien-tiae per TE augmenta capient, et Ecclesia atque Resp. TVO labore iuvabitur, soias, hoc esse, quod opto et praevideo. Dab. in Academia Iulia Carolina, quae est Helmstadii d. 28. Apr. MDCCLIV. VIRO PRAENOBILISSIMO ATQVE DOCTISSIMO CHRISTOPH. ZACHAR. habdanck SKVBOWIO AMICO SVO SVAVISSIMO S.P.D. FRIDERICVS SCHVLTZE CONVENTVS AD LAP. ST. MICH. MEMBRVM Oppon. irtutem suis nunquam carere praemiis praemiis TV iam VIR PRAE- V NOBILISSIME exemplo TVO egregie doces. Ingressuks enim in hanc Academiam, et praeclaris animi dotibus, et diligentia, et virtute adeo inclaruisti, ut omnium animos in spem haud vul-garem erigeres. Ipse ego, qui laborum TVORVM morumque, ele-gantissimorum testis aliquamdiu sui, facile praeuidebam fore, ut, ad altiora tendens, ea quoque aliquando attingas. Neque, quod gaudeo, euentus, spem nostram vanam fuisse, ostendit. Am-plissimus enim PHILOSOPHORVM ORDO dignum TE censuit, qui summis in philosophia honoribus ornareris. Nec immerito TE dignitate ista dignum habitum esse praesens monstrat dissertatio. Haec est perrarae, eximiae et profundae eruditionis TVAE speci-men. Haec nobis praebet luculentum de TVA scientiarum peri-tia testimonium. Disputas enim de argumento graui, a paucis-simis tacto, et a nemine, quantum scio, satis elaborato. Tollis contradictionem, quae inter duo extrema aeque necessaria esse apparebat. At, cui talia perspicere datum est, quid non ille in reliquis philosophiae partibus minus arduis et perplexis praesta-bit? Gratulor ergo, quem nunc ex merito capessis, honorem, et, ut omnia ex voto atque sententia TIBI cedant ubicunque terra-rum vixeris, ex animo precor. Scribeb. die 28. April. MDCCLIIII. V I R O P R A E N O B I L I S S I M O AVCTORI DISSERTATIONIS DOCTISSIMO AMICO SVO AESTVMATISSIMO S.P.D. IOANNES GEORGIVS ERHARD Oppon. Quid est, quod laudi TVAE addere possem, cum omnes non ignorent, eruditionem TVAM esse praeclaram, atque soli-dam, TEque tam in studiis Theologicis, quam Philosophicis esse versitissimum? Talem TE praebuisti non ita pridem, disseren-tem nimirum de vi scripturae sacrae eruditissime, et iam, quanta doctrina TE esse ornatum, dissertatione TVA Philosophi-ca inaugurali comprobas, cuius defensionem doctissimam nullus non praevidet. O! sat rationes graves, gratulandi TIBI de fu-tura felicitate certa, ac perpetua, gratulandi TIBI, a nobis abi-turo, de laetitia, quam PATER TVVS PLVRIMVM REVE-RENDVS vna cum cognatis TVIS reliquis de adventu TVO optatissimo percipiet, gratulandi de praemiis egregiis, quae pro tanta adhibita diligentia in Patria TVA optima accipies. Pre-ces ad Deum quotidianas pro hac felicitate TVA mittam, non dubitans, quin numen hoc benignissimum illas sit exauditurus. Ceterum vt amicitiam erga me TVAM, qua mihi nulla iucun-dior fuit, in absentia quoque continuares, rogo, atque rogo. Vale. Scribebam in Acad, Iulia Carolina d. 28. Apr. [...]. uo maior semper fuit voluptas, quam, ex coniunctione, Q quae mihi TEcum quam familiarissime iam diu interces-sit, me percepisse, gaudeo: eo vehementior fuit laetitia, qua ob dignitatem TVAM tam praesentem quam speratam sum adfe-ctus. Ornatus es munere Magistri, munere inquam, viam quod TIBI sternet, haud difficili ratione, summos in republi-ca literaria, ut capessere possis honores. Quid igitur mirum, si TIBI gratuler, mihi gaudeam. Age iam Amice amicorum Optime, ut, quam TVI excitasti tum ingenii, tum varii gene-ris doctrinae existimationem, hanc tueri, conservare, imo augere queas. Quod si feceris, TE autem esse facturum, nul lus dubito, fiet, ut optatissima quaevis in patria TVA dulcissima cum dignitate sis consequuturus. Quo facto, Pater TVVS, Vir Plurimum Reverendus habebit, quo aetate iam ingravescenti conquiescere, imo delectari poterit. Ita vale, et omni fruere felicitatis genere. Me vero ama, et persuasum TIBI habeas velim, nihil magis mihi fore iucundum, quam omnibus in rebus, optatis TVIS, si fortuna responderit. Helmstadii MDCCLIV. d. 22. Apr. VIRO PRAENOBILISSIMO DOCTISSIMO HONORATISSIMO QVE D. N. D O C T O R A N D O AMICO SVO AESTVMATISSIMO S. P. D. IOHANNES OTTO WICHMANNVS S. S. TH. CAND. ET SEM. TH. M. O. Opp. Dieses schreibt zam Zeichen seinet Ergebenheit Samuel Leonhard Wachter aus Polnschpreussen, [...]. H. G. G. B. ass der Rachruchm unser Thun bekleibet, DWenu zulebt gleich Leib und Seele scheidet, Und in iene Cwigkeiten schwebet Doch der, Rahme lebet; Lehret uns die Kenntnis von cween Wegen, Wenn den helden Blutbespribte Degen, Oder den Gelehrten kluge Schrifften, Cwges Denckmahl stifften. Da Du nun Geehrter Freund, deweiseft Dass Du Dich des lessteren befleissest; So erlaub zum ruhmlichen Betragen Dir lebt Gluck zusagen. Jahre also ferner fort zu bandlen, Und den Weg der Tugend stets zu wandlen, Dass das Lob, nach angewauter Wuhe. Deines Aahmens bluhe. Summi, quos hodie in Philosophia capessis, honores, AMICE O- PTIME, tanti sunt, vt non possim non, quin TIBI laetum gau-dii mei monumentum publice exstruam. Consuetudini enim, quam TEcum statim a primis fere Academicae vitae diebus con-traxi, et familiaritati, qua me amplexus es, id debeo. Talem TE semper deprebendi amicum qualem mihi optaui, fidum puto, constantem, doctum et ad quaeuis officiorum genera paratum. Quae virtutes, quo rariores sunt, eo feliciorem me semper iudi-caui. Sed quid multa? Non virtutum TVARVM praedicatorem a-gere volo, sed id quaero, vt gratum meum animum TIBI tester. Accipias igitur velim, pium, pro incolumitate TVA susceptum votum. I pede fausto, honore et praemiis diligentiae indefessae cumulatus, Dantiscum quod ob patriae vicinitatem elegisti. Pergas in stadio, laudabili et felici successu hactenus incepto, currere, vt tandem aliquando maiora praemia doctrinam TVAM excipiant. Fruaris ibi patrocinio omnium, qui artes liberales amant, fouent et dignis praemiis compensant. Pergas au-tem quoque, me TVA amicitia dignum iudicare, quem vsque ad extremum vitae halitum commendatissimum TVI habebis. Vale. Dab. Helmstad. d. 28. Apr. MDCCLIV. VIRO PRAENOBILISSIMO ATQVE DOCTISSIMO CHRISTOPH. ZACHAR. HABDANCK SKVBOWIO AMICO SVO SVAVISSIMO S. P. D. IO. HENRICVS MVTZENBECHER H A M B V R G. Oppon.