ACTUS ORATORIUS qvo Controversa Dotis Actio ventilatur & definitur. a Nonnullis Eloqventiae Studiosis in GYMNASIO ELBIGENSI publice institutus. Dirigente MICHAELE MYLIO RECTORE. Typis BODENHAUSIANIS Anno M. DC. XLII. nostris insculptam circumferimus; adeo ut Ethnici etiam intellexerint, quantopere Parentum injurias non reticere tantum, sed aequo etiam animo ferre debeamus. Eo ego cultu semper sum veneratus & adhuc dum sincere veneror, hunc etiam, quem videtis, praesentem Socerum meum, non minus atq; olim, dum esset, a quo hanc vitam hausi, co-lere dulcissimum Parentem satagebam. Quod ve-ro nunc in judicium descendo, adeoq, non tantum videor non ferre aequo animo paternam injuriam, sed nec reticere voluisse, non arbitror, vim ex eo ul-lam filiali pietati aut honori paterno posse imputari; cum non videatur vim facere, qui jure suo utitur, & actione ordinaria experitur. Neq; de injuria sane Soceri ulla conqueror, sed de officio Patris & negle-cto hucusq; & saepius denegato. Non accuso te, Pater, sed quod privatim frustra petii, publica idem repetere nunc volui obtestatione: ac tandem tot precum, Obilissime Domine Iudex, Viri Amplissimi & Consultissimi: quantus debeatur honor Parenti-bus, Legem non tantum ipsius Dei scriptam digito per Mosen accepimus , verum & mentibus N actoris postvlatio. precum, quin imo & juris mei aliquod facere pre-tium fortunatis Nobilissimorum Iudicum auspi-ciis, qvod horum tibi authoritatem privatis obtesta-tionibus potiorem fore penitus confidam. Annus est, ad quod excurrit, Iudices, cum absoluto felici-ter studiorum Academicorum cursu, hujus viri fi-liam, ipso Patre conscio, & accedente mutuo vir-ginis liberrimoq; consensu, arrhis utrinq; datis & acceptis, uxorem honeste mihi despondi; & quae solent esse pia Nuptiarum Solemnia, in publica Ec-clesiae Corona & conspectu DEI, Ministro benedi-cente, perpetuam vitae sociam sum stipulatus: a quo etiam die in amicissima vivimus animorum conjun-ctione. Cum autem sua cuiq; mora noceat, ego meum id esse ratus, tempori dotem petii, humani-ter Socerum compellavi. Continuo ipse dotem negare, Nuptias, Filiam, Generum contumeliis in-sectari. Qua ego repulsa monitus, rem alacrius pu-tavi esse agendam, neq; tempus praetermisi ullum, compellandi, monendi, urgendi, obtestandi, co-ram, saepius per Amicos. At non tantum ipse ini-quitate ejus misere sum depulsus; verbum eos etiam, quorum officiosa in hoc negotio & precaria utebar opera, acerbe & contumeliose rejecit. Equidem de contumeliis dicam scribere & querelam institue-re nolo, cum a Patre sint profectae: Dotem vero adhuc adhucdum negatam etiam atq, etiam peto, & No-bile vestrum Iudicium, in hanc meam causam, qua par est, animi sub missione, humillime volo implo-ratum. Atq, ut ab augustissimis mea procedat, Oratio auspiciis, unde potius quam ab ipsa Sacri Principis ordiar oratione, qui l.7 C de dot. prom. non incognitas ait esse leges, quibus cautum est, omnino paternum esse officium, dotem, vel ante Nuptias donationem dare pro sua progenie. Cui ceu ex Oraculo Martianus ICtus in l.19. ff. de rit. Nupt. astipulatur, sic in quiens: Qui Liberos, quos habent in potestate, injuria prohibuerint ducere uxores, vel nubere, vel qui dotem dare non vo-lunt, ex constitutione Divorum Severi [et] Antoni-ni coguntur in Matrimonium collocare [et] dota-re. Expende, quaeso, Pater, cum animo tuo jus hoc Sacros. Impp: omnino paternum esse officium: Repete verba Martiani ex Constitutionibus Impe-ratoriis repetita; Qui dotem dare non volunt, co-guntur dotare. Adeoq; adhuc te obtestor, mi So-cer, officium potius ut amplectaris paternum, quam publicum Iudicium, & me domi potius tuae filium agnoscas tui observantissimum, quam in foro Ad-versarium: neq, litem potius quam affectum filiae; debitum, Paternamq, contesteris liberalitatem. Vides enim, quam ij, quos Prudentes appellamus, cum cum Sacratiss. Impp: quam utriq; cum Natura con-senserint: a qua ut nihil dulcius hominum generi datum est, quam sui cuiq; liberi; ita insinuavit ipsa istud cordibus hominum, ut progeniem suam a-ment, alant, ornent: neq; jucundius quicquam no-bis aut charius esse, digniusve voluit, in quo omnis nostra diligentia indulgentiaq; consumatur. Qua-re dum habemus liberos parvos, & incertum est, quam longa nostrum cujusq; sit futura vita, consu-lere vivi ac prospicere solemus, ut illorum solitudo & pueritia quam firmissimo praesidio munita sit. Quod si usuram vitae longiorem Deus concedat, non est boni nec liberalis Parentis, quem pro-creavit, eum non alere, cum necare videatur, qui alimonia denegat. Dotem vero quid appella-mus, nisi ipsa alimonia, quae marito dantur? Et hinc dotis nomine veniunt, ut ipse deinceps alendi onus totum subeat. Nimirum & Natura noluit, per Nuptias tolli aut exspirare paternum alendae filiae officium, & Legum providentia aequum existima-vit, ut, cum liberet hac molestia Gener Socerum, & omnia deinceps onera subeat matrimonii, pater-no tamen dotis juvetur officio. Atq; istud adeo verum est, ut non sufficiat, qualem cunq, assignare dotem, sed quantam cuiq; filiae boni viri arbitratu constitui oportet. Idq; Celsus ait non esse difficile, ex ex dignitate, ex facultatibus, ex numero liberorum aestimare. Ex dignitate aestimari dotem vult ICtus, tum ut cogitet Pater, quid se dignum sit dare; tum quia majora sunt dignioris Matrimonii onera: Ni-hil autem videtur magis naturale esse, quam ut eum, qui majora sustinet incommoda, meliora etiam se-quantur commoda. Facultates attendi jubet, quo-modo numero liberorum sufficiant, quippe cum nihil magis a natura sit, quam ut Parentes, quos magis ornavit fortuna, magis & ipsi suam ornent progeniem. Omnia nimirum expedienda sunt remedia, tantum ne mulier maneat indotata, per l. 9. §. I. ff. de jur. dot. Quod si ergo paternum adhuc Pater detrectat officium, submisse etiam atq; etiam peto, ut vestris, Iudices, id auspiciis, authori-tate vestra suppleatis. REI EXCEPTIO. AVri sacra, fames quid non mortalia cogis Pe-ctora? & hunc inprimis hominem, qui & So-phista callidus, & cavillator factus est impudens, & publicum deniq; impietatis exemplum; si forte auro, quod dotis nomine petit, artibus istis potiri queat. Sophistam dixi, rem suam callide agit, in-juriam vero Patris atrocissimam, qua se indignam dote dote effecit Filia, alto silentio praeterit. Sophisma cavillo cumulat; verbis negat actionem se institue-re, dum nihil agit manifestius. Deniq; impium quis non dixerit eum, qui non tantum petit, quod sibi non debetur, sed quod familiam ducit, & mul-to maximum est, eum, quem ipse Patrem appellat, eum, inquam, eo nomine in jus vocat, & ista laces-sit actione injustissima. Nuptias contraxit Actor cum Filia mea, non diffiteor, si appellandae sunt Nuptiae, quae consensum Patris non habuerunt: cum hoc fieri debere & Civilis & Naturalis ratio suadeat, in tantum, ut jussus Patentis praecedere debeat. Obtestor conscientiam, & tuos, quibus tu usus es, imploro testes, an ego unquam consen-serim, an non semper vehementissime repugnave-rim, & manibus pedibusq; Nuptias impediverim. Quodsi ergo vel aliquantum etiam teipsum vel ani-mum tuum excusseris; fatendum tibi omnino, Nu-ptias istas me repugnante & prorsus invito esse ta-les. Caeterum turpe existimavi Patrem cum filia contendere foris vel in Iudicio: praesertim cum do-mi habeat, qvibus in obedientem filiam in gyrum redigat; Iura nimirum Patriae potestatis, non scri-pta aut aliunde accepta, sed nobiscum divinitus na-ta & cordibus nostris in sculpta. Postquam tamen vocatus sum ad hoc Iudicium Vestrum, istud etiam putavi putavi turpe subterfugere: adeoq; nune me sisto, tum quod sciam, non solere conditionem eorum fieri deteriorem, qui litem contestati sunt; tum quod sperem solatii aliquid ex eo fore afflicto Patri, si Potestas Patria praesidio Authoritatis publicae ju-vetur atq; confirmetur. Proinde coram hoc No-bili Iudicio Vestro non tantum constanter dotem nego iterum, sed etiam, ut injustus iste rescindatur coitus, ptaejudiciali Actione etiam atq; etiam con-tendo. Etenim de Dote quicquid ambitiose pero-rasti, Amice, confitebor tibi fortasse lubens, ubi Nuptias probaveris. At vero cum sponte intelli-geres, qvantum hoc opus & qvantus labor esset fu-turus, Nuptias, ubi nullae sunt, ostendere, pruden-ter in re tam difficili operae & oleo pepercisti, caute & oratorie silentio dissimulasti morbum foedissi-mum, quem inde contraxit vester coitus, qvod me-um Patris honorem neglexistis, qvod pedibus con-culcastis. Qvod malum tantum quantopere causam totam invaserit, ICtus docet in l. 2. ff. de rit. nupt. ubi profitetur, quod Nupti[ae] consistere non possint, nisi omnes consentiant: & amplius commentatur; ipsi videlicet qui coeunt, [et] in qvorum potestate sunt. Tuere ergo Nuptias, homo audacissime, qvas praetendis consensu meo, qvin imo tuere ad-versus dissentientem Patris authoritatem, Equi- B dem dem si qvid contra Leges factum sit, etiamsi Legis-lator tantum prohibuerit, [et] non etiam inutile esse jusserit, tamtn qvod factum est, pronullo [et] non, facto habendum esse, Divi rescripserunt Impp. l. 5. C. de Legibus. In Matrimonio autem & Nuptiis con-trahendis non tantum follicite inoulcant Leges Pa-tris consensum, verum etiam nullas atq; inutiles es-se, penitusq; consistere non posse Nuptias, quae con-sensum Patris non habuerunt, verbis disertissimis confirmant: tantum ut honori Paterno vel retinen-do vel vindicando satis cautum esset. Haec vero, qvam iste Filiam appellat meam, & laesit Patrem sic atrociter, & praemium insuper petit facinori tam egregio. Per omnes Leges te obtestor, qvo titulo jam dotem petis, qva specie & fuco istud, qvod vo-cas, tueri te posse existimas Matrimonium? Ani-mum appello tuum, qvid tu statuendum putares ex tam liqvido jure, si tua taliter nupsisset filia? Tu Pater manibus pedibusq; contradiceres, tu hoc uni-ce ageres, hoc laborares, ut poenae in ea exemplum statueretur. Qvod si maxime fas est, ad exemplar Divinae Authoritatis omne componi authoritatem inferiorem, meam mihi reddite Filiam Iudices, ut exemplum Patre dignum in ipsa Ipse edam. Hunc vobis coercendum servate & ulciscendum. Nimi-rum sic Legi Divinae parebitur utrinq; qvae & prae- mii & mii & poenae ranctione honorem Paternum voluit sanctum esse & communitum. Vos Iudices Am-pliss. imploro iterum atq; iterum, qvando tam san-ctum est & necessarium jus Authoritatis Paternae, ut verbo Imperatoriae Constitutionis, hic neq; Ma-trimonium, neq; Nuptias, neq; Maritum, neq; Vxo-rem, neq; Dotem intelligendam esse; deniq; coi-tum istum consistere non posse, publica sententia decernatis. Qvod si injuriam tam atrocem tu elu-seris, qvid restabit, nisi ut fateantur omnes, omnia Coeli & Terrae jura aberrase. ACTORIS REPLICA. QVae Socer meus, Iudex Nobiliss: Viri Sapien-tiss: non sine affectu ad rem suam stabilien-dam ex Constitutionibus Imperatoriis & Pruden-tum responsis affirmavit; Si qvi sine Patris jussu coi-erint, nec Marrimonium, nec Nuptias, nec Virum, nec Vxorem, nec Dotem inteliigi; deniq; non con-sistere Nuptias: Istud, inqvam, ideo etiam admit-to libentius, quod meam nihil omnino ferit cau-sam. Etsi enim jus Canonum, & quae hos in Ma-trimoniorum Controversiis seqvitur consuetudo fori nostri, mitigavit istum Iuris Civilis rigorem; nolo tamen isto jam uti remedio: sed istud sectabor B 2 potius. potius ipsius Iuris Civilis, & omnium Iurium uni-forme dictum, quod ipse jam Socer commode at-tulit: Ea qv[ae]contra Ius fiunt, pro nullis [et] non fa-tis haberi. Quod sane verissimum Iuris funda-mentum vel unicum petitionem sustentare potest meam, Soceri causam evertere, mihi victoriam polliceri. Si enim dissensum fuisse in justum osten-dero, utiq; & pro nullo habebitur. Neq; adeo fue-runt injusti Legum Conditores, ut soli Parentum honori consultum irent, liberos perpetua servitute premerent: cum ea saepe sit morositas Parentum, ut Liberi quoq;, adversus fraudes crudelitatemve illorum, egeant aliqua Legum commiseratione. Quod cum intelligeret ICtus, diligenter ex Div. id Impp. Constitutionibus, ut ij, qui injuria Liberos a Nuptiis prohibuerint, cogantur eos elocare, incul-cat in l. 19. deritu Nupt. parum esse ratus, genera-liter si nullum id pronuncietur, qvod contra leges gestum est, nisi expresse peculiariter istud in hoc qvoq; Matrimonii puncto sit repetitum: tantum ut injuriae ac dolis iniqvorum Parentum iretur obvi-am. Et qvia Sacrum praevidit Oraculum, ex qvo istam legem ICtus exscripsit, fore, ut Parentes, ubi elocare coacti fuerint, saltem praetextu dissensus sui dotem essent negaturi; magna providentia cautum est, ut non tantum elocare, sed dotare qvoq[ue] com- pellantur; pellantur. Qvid igitur? Dolum aliqvem dissensui paterno, aut ego Gener Socero imputabo? Eqvi-dem nolim: sed injuriam certe, qvocunq; ea pecu-liari ac domestico appelletur nomine, si verbis omnino negaverit, ipso tamen opere ultro fatebi-tur, dum in promtu ipsi non erit ostendere, qvam juste dissenserit. Non enim qvousq; voluerit, Pa-tri dissentire integrum est, cum & in paterno dis-sensu injuriam leges agnoscant: Sed cur suam Pater authoritatem Nuptiis nostris denegaverit, intro spi-ciendum est, ut appareat, jure an injuria istud a Pa-tre sit factitatum: qvatenus enim jure dicatur dis-fensisse Pater, Legibus definitum est. Cum igi-tur causam repudiandi Generi, Matrimonii refu-tandi, ex ipsis Legibus aliqvam sistere, & suum ab injuria vindicare dissensum non possit, qvid jam est reliqvum, nisi ut nunqvam contradixisse istis Nu-ptiis intelligatur? Qvod si non contradixisse intel-ligendus est, qvid prohibeat, qvin putetur consen-sisse, optima Iuris interpretatione? cum conscius Nuptiarum fuerit, adeoq; penitus vel repugnasse, vel consensisse sit intelligendus. Sed nolo hic vi-deri argutior, cum istud jam impetraverim; sive consensum, sive injustum fateatur dissensum, neq; Nuptias, neq; Dotem impediri. Vestram, Iudi-ces, obtestor dignitatem, ut ne patiamini dissensu B 3 eo, eo qvem non tantum leges nunqvam agnoverunt; sed Ecclesia qvoq; publico copulae testimonio refu-tavit, vel Matrimonium bene consentiens, vel do-tem debitam commoveri. REI DVPLICA. Vi semel verecundiae transgressus est limites, Qeum audacter oportet impudentem esse, & hunc imitari, qvem videtis, Actorem hujus Fabulae. Is enim, postquam convictus est, qvod filiam invi- to Patre eripuerit, insuper ostendi cupit se indi-gnum esse istis Nuptiis, id qvod perqvam est pro-clive. Nam eorum qvidem, quae allata sunt, nihil hic videtur locum habere admodum, qvando non sine judicio istum nolui & nolo Generum: Nubere autem Filiam adeo non impedii, ut multo nobilio-rem & meliorem nubendi ei conditionem qvaesi-verim. Quod si manifestum fiat confessione tua, an satis id probatum putabis? Habuit filia mea, jam tamen non mea, procos eodem tempore duos; Alterum Virum Nobilem & longa avorum serie praeclarum, qvem ego volebam, Alterum istum, quem ex plebe natum sibi elegit. Indignum illa maluit, cum atroci Parentis & Paternae Gentis in-juria; quam ut volente Patre in Virum se dignum consen- consentiret. Iam responde mi homo, justamne a me dissentiendi causam habuerit Filia, an ego cau-sam justiorem repudiandi hujus prae illo Genere? Sed non ego te patiar hominem injustissimum arbi-trari. Sacrum audi Oracuium ex l. 18. C. de Nupt. ut si pares sint genere [et] moribus competitores, po-tior is existimetur, qvem sibi consulens mulier ap-probaverit. Iam ego & quivis integrae mentis ho-mo argutaretur: Si differunt competito res genere & moribus, & indigniorem eligat filia, sententia Patris standum esse. Argutarer, inquam, ita non aliene a sensu Legis, nisi ipsa Legislatorum Princi-pum Providentia satis obviam itum esset inutilibus tuis cavillis; quando in hac ipsa Lege cavetur, ut etiam viduae, licet jure gaudeant emancipationis, tamen in secundas nuptias absq; Patris sententia non conveniant. Et quanto magis in filia Virgi-ne; quae nunquam de potestate & familia Patris exi-vit, idem fieri oportebit. Vno casu elegit filiae voluntatem, & potiorem esse lex voluit, si duo competitores pares genere & moribus essent. Ex qvo facile est videre, etiam lippienti, qvid lex ve-lit, si dissimiles fuerint. Tu autem vide quan-tum peccaverit Mulier, cujus nomine tu dotem cu-pis a me extorqvere. Duo fuerunt competitores Nuptiarum, sed quantum genere dispares? Alten Nobilis. Nobilis, Plebejus alter: quae duo nomina cum di-co, summam inter homines differentiam notasse mihi videor: Et hunc elegit illa, quanto cum Pa-tris & insignium Avitorum dedecore! Indignor-cum haec dico, imo cum subit cogitatio rei tam in-dignae, quam Oratione ampliore amplius non di-gnabor: sed in ista Sacri Oraculi sententia, a qua vestram, Iudices, neutiquam discrepare convenit, concludo. ACTORIS TRIPLICA. cum Conclusione. NObiliss: Iudices, Socer meus legem illam adeo urget pertinaciter, quae juno tantum casu per-mittere videtur filiae liberam inter plures Procos electionem, si pares fuerint genere & moribus. Pos-sem elabi fortasse, si legem illam in contrahendis quidem Nuptiis, non etiam contractis attenden-dam esse ostenderem. Cum autem optima causa istis non egeat remediis, quem ipse imparem, quem indignum vocat? aut quo me jure sic appellari pos-se existimat? Plebejum dicit, & ideo imparem, quin humilem ideo & indignum? Publicae Auto-ritatis est, differentias personarum constituere, non privati arbitrii. Leges autem genere quidem in-dignos adeo non censent, qvi ingenui nati sunc, licet licet ex plebe fuerint, l. 7. C. de incestis Nupt. Ple-bejum vero esse quem arbitraris, mi Pater? Equi-dem si Romam illam veterem repetas, tu quoq; ple-bis pars eris aliquantula. Sic enim Romulus uni-versum divisit populum in Patres & plebem, ut ple-bis appellatione & Equites continerentur & vulgus. Quod si deinceps magis contemtum usu ipso coepit esse nomen plebis, & ab eo se vindicarunt ii, quos Nobiles appellamus, qvae est ista morositas, idem ut renuas iis largiri, qvos gloria Literarum effecit Nobilissimos? Vnde sacratissimus Iustinianus suos ICtos, non qvidem Nobiles, qvod parum hoc esse arbitraretur, sed Viros Illustres freqventer appellat. Sed desino dicere, aequam Iudicum sententiam pa-tienti animo expectans. REI CONCLVSIO. Estrum vero erit Iudices, privatam Patris Au-Vtoritatem Authoritate publica & confirmare & conservare: vestrum erit exemplo eos coercere publico, qui in privata Patriae potestatis poena non acqvieverunt. Consentiunt in hoc ipsum jura & Divina & Naturalia & Civilia: quibus vestram omnino conformem fore sententiam penitus con-fido. C PRAE- PRAESIDIS PROPOSITIO. Audivistis, Collegae Honoratissimi, litigantium Partes inter sese disceptantes. Nunc ad ve-stram fidem, judiciiq; hujus autoritatem omnis controversia devolvitur. Vestrum erit, eam pro solita dextre judicandi & facultate & voluntate ad accurati examinis trutinam ponderare. Qvod si utriusq; Partis attente jam a vobis auditae funda-menta & argumenta animis Vestris penitius infi-xeritis, ab omni erroris metu remotiores sumus fu-turi. Gener dotem petit, quia duxit filiam. So-cer non tantum dotem negat, sed & filiam repetit: suoq; se dissensu & paternae autoritatis jure tuetur. Gener dissensum non negat, justam fuisse dissen-tiendi causam, pernegat. Vicissim causam Socer justam asserit: quae deniq; a Genero fuit repudiata. His ita in utramq; partem ventilatis, vestrum erit, dico iterum, tantas componere lites: vestrum erit more vestro rem arduam arbitrari, ne vel odium justitiae veritatem, vel gratia judicii religionem per-fringat. ASSESSORIS I. SENTENTIA. SI difficile semper est verum sequi, difficillimum erit in eo id sequi judicio, ubi pater cum filia, cum cum genero socer quam acerrime inter sese, & qui-de de tali digladiantur controversia, quae vario certa-mine a summis legum Oratorib9 in utramq; partem est accuratissime disceptata: ut merito dubites, utri adhaerescas. Si tamen officii authoritate dicendum est quod sentio, adeo mihi quidem verius Actor vi-detur perorasse quam Reus, ut non modo non sit re-scindendum istud Matrimonium, sed omnino debi-ta etiam dote juvandum atq; confirmandum. Pa-triae tuetur se autoritatis privilegio Socer, quam a. Natura concessam; a DEO & Imperatore confir-matam filia violaverit, quando contradicente ipso in istud transiit Matrimonium. Consensum habe-ant parentum, in quit Imperator, Instit. de Nupt. Nam hoc fieri debere, [et] Civilis [et] Naturalis ra-tio svadet: in tantum, ut m jussus Parentis pr[ae]cedere debeat: secus Matrimonium fore nullum; nullas Nuptias ex §. ejus Tit. penult. Et sane priora illa Imperatoris verba diserte loqui de Patris potestate; nemo ibit inficias: An autem illa sanctio, qua Ma-trimonium nullum; Nuptiae nullae pronunciantur, ad consensum Patris vel diffensum sit referenda, an potius ad ea tantum, quae de incestis & inutilibus Nuptiis longa ibi serie sunt inserta, dubitari omni-no potest: Cum vel ratio dictet, multa quidem ad Conjuges ex eo, si Matrimonium pro nullo habea- C 2 tur- tur aut rescindatur, incommoda redundare, com-modum autem patriae potestatis in eo versari nul-lum: quin imo scandalum potius commune, & multorum malorum occasionem praegnantissimam. Sed hoc parum esset, nisi ipsa nobis etiam suffraga-retur Iuris authoritas in l. 1. §. fin. ff. de lib. exhib. ubi edictum Praetoris commentatur ICtus, quo cautum erat, ne quis filium filiamve alterius, qui quaeve ex potestate patria legitimis modis non dum exiverat, invito Patre detineret: adeoq; Patri actio dabatur, qua filium filiamve repetere poterat. Quaerit igi-tur ICtus, si quis filiam suam, qu[ae] mihi nupta sit, velit abducere, ve! exhiberi sibi desideret; an ad-versus interdictum exceptio danda sit, si Pater con-eordans Matrimonium, forte [et] liberis subnixum velit dissolvere? Sane adeo ad negotium praesens commode haec est instituta quaestio, acsi VI pianus in hac ipsa esset consultus controversia. Pater enim filiam suam, quae bono isti viro nupta est, vult ab-ducere, exhiberi desiderat. Videndum igitur, an adversus interdictum Praetoris, ex quo Patri actio competit, gener seu maritus exceptione sit juvan-dus, & Pater concordans hoc & spe sobolis subni-xum dissolvere queat Matrimonium? Respondet ICtus, Certo jure utimur, ne bene concordantia Matrimonia jure potestatis patri[ae] turbentur. Pro- pter pter liberos conservanda sunt Matrimonia, in quos potissimum injuria dissoluti Matrimonii & even-tus profecto admodum tristis redundat, si neq; ma-trimonium; neq; maritus, neq; uxor, nulli deniq; li-beri esse intelligantur, sed similes spuriis habeantur & vulgo quaesitis. Quae sane ut magna eet innocen-tium injuria, ita major etiam altera, dum libero-rum educatio contumelioso ejusmodi divortio, non impediretur tantum, sed e medio penitus tollere-tur. Quam ego injuriam hinc merito atrociorem appellare possum, qvod non solum liberis educatio, sed etiam DEO debetur ac Reipublicae. Et nos ex-cusari posse qvispiam putet, si divortio injuncto, ipsam authoritate nostra solveremus liberorum ho-nestam & piam educationem? Quod si liberorum, qui adhucdum nulli sunt, sed sperantur, favore quispiam putet minime istud juvari Matrimonium, huic repeto ICti verba, quibus confirmat, satis es-se, concordia Conjugium si svadeat conservari de-bere Matrimonium: Certo, inquit, jure utimur ne bene concordantia Matrimonia jure potestatis Patri[ae] turbentur. Concordia enim ut ubiq; san-cta est & venerabilis; ita in Conjugio & liberos promittit, & piam liberorum educationem. Ec-cur ergo nos concordiam, feliciter in hoc matri-monio acquisitam dissipemus? Quod si quis am- C 3 plius plius tamen opinetur, dote saltem esse multandas Nuptias; nihil agit, cum istud lex velit, ne concor-dia Matrimonii turbetur: turbari autem injusta dotis denegatione, qvis est qvi non sentiat? qvan-do mulierem, si viro nupta dotem numeratam. non attulerit, a marito contemni solere, leges ipsae neutiqvam diffitentur. Nuptias igitur praesentes conservari, dotem debere assignari certum est. In hoc tamen elaborandum mini videtur prius, ut qvod ipsa lex postulat, patri persvadeatur, ne acer-be patriam potestatem exerceat; sed Matrimonium bene feliciterq; contractum authoritate sua ratum & firmum esse jubeat. Quod si vero persvaderi minime se patiatur, non tam pertinacia Patris te-mere adversantis, qvam favor concordantis Matri-monii videtur esse attendendus. ASSESSORIS II. SENTENTIA: AD ipsam Iustitiae lancem praesentem exami-nasse controversiam videtur Collega honoran-dus; atq; isti adeo lubentissimus judicio meam ag-grego sententiam. Etenim nuptiae ut refutentur, dos ut negetur, nullam ipse Reus causam afferre potuit, qvae juris nomen mereretur. Quod si adeo fastidire velimus eos, qvi nomina familiae suae lon- go or- go ordine recensere, imaginesq, stemmatum osten-tare neqveunt, cum virtute nobis vel pares sint vel potiores, verendum est, ne illud Senecae nobis occinatur: Nemo est altero melior, nisicur rectius ingenium, [et] artibus bonis aptius. Inprimis cum leges ipsae genere quidem indignos adeo non cen-seant, qui ingenui nati sunt, licet ex plebe fuerint: ut postea libertinas quoq; nuptiis Senatorum, id est, Principum Romanorum dignas esse permise-rint. Proinde ea potius sectemur, qvae nuptias istas non tantum conservandas, verum etiam or-nandas, non modo suadent, sed penitus persuadent. Atq; ut inde potissimum exordiar, qvanta corru-ptae personae hinc nasceretur injuria? quantis infa-miae aspergeretur maculis? si virginei honoris cin-gulo exuta, marito qvoq; ipso privaretur, & cum pudicitia virum pariter amitteret? Corruptam dixi personam, dixi amissam pudicitiam, non qvod ista vere dicantur in matrimonio hoc, sed qvod omnino corrupta esse argueretur, si nec Vxor au-diret honesto nomine, nec Virgo, nec Vidua. Qvod malum tanto futurum est crudelius, a Patre si accidat, quanto minus id a patre fieri debebat. Natura ipsa nos docuit non magis laetari aut dolere qvam in liberis: Et quodnam odii monstrum hunc agitat patrem, ut honorem filiae persequatur? lae- tetur tetur in ejusdem contumelia? Qvapropter etsi pa-triam natura ipsa approbavit potestatem, ea tamen confirmari voluit honorem & commoda libero-rum, non commoveri. At bonus iste vir, ipsius na-turae immemor, naturam ipsam expugnare nititur Et nos privatum odium publica insectatione auge-bimus? aut potius, quod nostrum est, patriam vo-luntatem authoritate nostra emendabimus? Neq; sane istud est novum & a juris nostri consvetudine alienum, ut, qva semel utiliter consituta sunt, durent, licet ille casus extiterit, a qvo initium ca-pere non potuerunt l. 85. §. 1. ff. de R. l. Vlpianus egregio rem exemplo pingit servi fugitivi, qui Ro-mae & petiit Praeturam & Praetor designatus est. Equidem servum Romae in populo liberrimo tan-tos honores gerere non posse, certum est: quoni-am vero voce publica Praetor fuerat designatus, compertam ei conditionem non obfuisse, quo mi- nus honore isto fungeretur, expresse docet l. 3. ff. de offic. Pr[ae]t. Si cui vero non satis est, ex juris Ci-vilis cum lege tum aequitate; Si cui non satis est ex ipsa ratione & natura controversum hoc nuptia-rum dotisq; negotium afferere, huic pauca subji-ciam, quantopere ab ipso etiam Canonum jure, quae hactenus dicta sunt, expressa authoritate con-firmentur. Nimirum Canones non minus pruden- ter ter ab Autoribus suis constituti, quam a Iudiciis hucusq; omnibus reugioseo bservati, nullas penitus patiuntur nuptias, solo neglecti consensus paterni praetextu dissipari. Cum enim propterea videre-tur inprimis in foeminis jure etiam Canonico requi-ri ad legitimas nuptias patris authoritatis, quod plerumq; soleant mulieres contra propria laborare commoda: aeqvum fuit visum, si mulier sibi bene consuluerit, si viro bono nupserit, non attendi am-plius Patris Authoritatem, sed commoda nuptia-rum, quae sine patris etiam consilio feliciter sunt contractae. Sic ergo patris consensus de honesta-te tantum, non etiam de necessitate, ut loquitur Glossa, reqviritur: Adeoq; plus etiam decernunt Canones quam erat in lege illa ff. expressum, quae concordans prohibebat turbari matrimonium. Et sane num Authoritatem Patris, quam copula ipso facto violavit, nec amplius permisit esse integram, potius attendemus? An qvod verius est, copu-lam nuptiarum integram conservabimus? Certis-simum profecto est, Sententiam Iudicis praejudica-ri potestati patriae: Quamvis enim Praetoris edicto juvabatur Pater, in repetendis filio filiave, qui quae-ve inpotestate essent patria & ab aliis detinerentur: Si tamen judicatum fuerit, non esse filiam in pote-state; et si per injuriam judicatum sit, non jam au- D ditur- ditur pater ex edicto Praetoris, sed ei objicienda erit exceptio rei judicat[ae], ne de hoc qv[ae]ratur, an sit in po-testate, sed an sit judicatum. per. l. 1. §. 4. ff. de lib. exhib. Vsq; adeo post rem judicatam non qvaeri-tur amplius, an bene vel male sit judicatum: argu-mento l. 31. §. 17. ff. de AEdil. l. 25. ff. de stat. hom. Qvod cum ideo sit institutum, qvia dignum fuit vi-sum, ut potestati patriae publicus derogaret judicii favor, & res judicata semper haberetur pro verita-te: quanto rectius dicemus, eidem potestati a co-pula Ecclesiastica constans fuisse factum praejudi-cium, cujus favor non aliqvo humano jure, sed su-premae Majestatis Authoritate est publicus. Vn-de est, qvod omne vitium, qvo nuptiae nondum consummatae poterant impediri, sublatum esse di-citur, ut annotat Speculator de Praesumptionibus. Ratae igitur & immotae sunt nuptiae: Sed dos forsan aliquam videtur pati controversiam. Quid vero? num invitis id fieri putemus legibus, dotem ut fa-teamur, ubi nuptias, & quidem justas non diffite-mur? Non admodum inconcinne venit jam in mentem sanctissima Constitutio qua mulieribus, imbecillitate quadam sexus etiam contra honorem lapsis, medetur Pius & Sapientissimus Imperator, si ad frugem pristinam revertantur, & dotem quoq; iisdem conservat. At qvanto hic minus pecca- tum tum est, dum invito patre filia honeste nupsit, tanto facilior debet esse & veniae locus, quam si indignam honore conversationem elegisset. Sed videtur fortasse melius nuptura fuisse, si illi quem pater elegerat, nupsisset? Illi omnino melius nu-psit, qvi non dignus tantum erat, sed cui mulier suum etiam destinarat amorem, sine qvo nullus est consensus, nullum matrimonium. Quamobrem cum ipsa canonum & morum jura ante Nuptias quidem authoritatem parentum etiam atq; etiam inculcent, post ipsas nuptias non consensum paren-tum, sed quam bene sine hoc, & quam male res gesta sit, attendant: existimo postulationem Acto-ris exaudiri penitus oportere. ASSESSORIS III. SENTENTIA. Rudite quidem & neruose dixerunt Collegae EHonorandi: si tamen libere suffragium in Sena-tu, & ut Veteres loquebantur, ex animi sententia est depromendum, tam longe videntur a vero abes-se, quam longe in hoc negotio Gener ipse dissidet a Socero, hoc est, longissime. Quapropter ego nunc operam dabo, an aliqvod forte Socero in causa justissima remedium afferre possim. Nunc certe id sentire videor, dotem non esse conceden- D 2 dam, dam, neq; agnoscendam, qvin etiam ipsum Matri-monium consistere nullo modo posse nec debere. Eqvidem s[ae]pe qu[ae] fieri non debebant, si tamen fa-cta fuerint, consistere, non eo inficias: receptum id esse propter humanitatem & favorem, negare nec possum nec volo: Deniq; & istud largior li-benter, favorem esse publicum in Matrimonio, sed tamen non esse potiorem Patris favorem quam Ma-trimonii, pernegandum esse arbitror. Qua propter si major pro facto, quam contra factum favor mi-litat, recte usurpabitur illa juris Regula: quando autem potior est vicissim favor contra factum, re-spondetur ex alia juris Regula: Quod ea, qu[ae] non fiant secundum leges, pro nullis habeantur [et] non factis. Et vero quantum Conjugio potior sit Pa-tris favor, Deo ipso Doctore discimus, qui in De-calogo praeceptum de honore Parentibus debito, proximum esse voluit suo cultui: postea vero de vita, demum praecipit de Conjugio, deniq; de bo-nis. Quippe Conjugium commodis vitae, vitam ipsam Conjugio, at cultum Parentibus debitum his omnibus potiorem esse Deus voluit. Quo Argu-mento non solum nituntur Theologi & ICti, quan-do reverentiam Parentibus debitam nobis com-mendant; Sed Ecclesiastes etiam vita potiorem es-se ostendens inclamat: Memento, qvod nisi per hos, hos, natus non sui[ss]es. Suffragatur Apostolus, quando primum id esse inculcat praeceptum, quod promissione locupletatum esse DEVS voluerit; ideoq; maledictum pronunciat S. Scriptura, qui non honorat Patrem & Matrem suam, perinde ac si Dei ipsius honori vim intulisset. Hoc autem jus non ex humani pectoris scrinio est depromptum, sed a divina Majestate promulgatum, quae vult, ut Patris favor tantopere Matrimonio praevaleat. Sponte jam corruit Glossa Iuris Canonici, qua se illi tuen-tur, cum non tantum honestus Parentum sit con-sensus in Nuptiis liberorum, sed etiam necessarius. Neq; enim solo honestatis intuitu Deus praecipit honorare Parentes, sed etiam ipsa vita, quae Ma-trimonio est potior, potius magisq; necessarium id esse jubet. Quod intellexit pius Imperator, quan-do & ipse consensum Patris necessarium esse volu-it in tantum, ut jussus Patris praecedere debeat: quanquam Civilibus in eo nimium indulserit ratio-nibus, quod parem Matri honorem non decernit. Neq; istud moramur, qvod per copulam & con-summatum Matrimonium authoritatem Patris ajunt jam esse violatam, eo enim causam injusti Ma-trimonii evertunt, non juvant: cum ob hoc ipsum rescindi Conversationem hanc omnino sit necesse, ut Patri laeso fatissiat, & honor Paternus vindicetur. D 3 Nimi- Nimirum contra leges saepissime delinquitur, nec vero propterea dimittunrur facinora impunita, sed omnino ob hanc ipsam causam poenis gravissimis coercentur. Injuriam ajunt fieri Mulieri, si cum virgineo honore & virum debeat amittere. Verum enim vero si consistere favor Matrimonii publicus adversum favorem honoris Paterni minime valuit, frustra obtenditur privata filiae injuria: praesertim cum injuria volenti nulla fiat, & quod ipsa dam-num sua culpa sentit, sentire non videatur. Quanta autem Patri nolenti facta sit injuria, quis non videt? dum non tantum Patris habuit filia susq; deq; con-filium, sed insuper tam egregiam Generis sui Nobi-litatem in familiam hominis Plebeii & ignobilis praecipitavit. Non dicam, si Matrimonium hoc nobis ratum sit autoribus, quam istud fiat contra Dei & Naturae mandatum: non repetam, Parenti-bus quam impie illudatur, dum ea persuadetur li-beris cogitatio, ea indulgetur, imo quasi praescribi-tur ars decipiendi Parentes, ut quoquo modo Ma-trimonium sibi placitum contrahant, insuper habi-ta Parentum autoritate. Vnicum hoc, quia ma-gis ferit sensus, non possum quin ob oculos statu-am; fore, ut hac ratione quilibet scurra poterit ho-nesti viri, & vestras etiam filias, ad se al icere & quasi furari, si Patri non debeat esse integrum filiam vindicare. vindicare. Cui pesti ut publico exemplo penitus obvietur, non tantum Dote, sed etiam Matrimonio hunc aio Generum esse multandum; Et in hac pio-rum Theologorum & Iurisprudentum sententia concludo. ASSES: IV. SENTENTIA. Caute nobis providendum in his suffragiorum dissidiis, ne viva veritatis & justitiae scaturigine relicta, circa exiles humanarum legum rivulos ob-erremus. Tanta enim esse debet Divini Codicis autoritas, ut Leges coeterae omnes, quatenus huic non famulantur, non possint nobis imperare. Pro-inde lubens istud qvidem largior, potiorem esse Matrimonio honorem Paternum, sed favore ho-noris Paterni ut Matrimonium solemniter & feli-citer consummatum dissipetur; concedi neuti-quam oportere statuo. Si enim in eodem utraq; versentur statu, & honor Patris & filii filiaeve matri-monium; fateamur utiq; esse Patris praerogativam: at in casu prasenti eousq; res progressa est, ut juva-ri Patris honor alio subsidio possit, pudicitia vero mulieris in integrum restitui nullo possit juris vel officio vel beneficio. Hoc igitur saltem casu nostro videtur Parentis honor non quidem negligendus esse, esse, at benigniore paulo interpretatione mitigand9, quam ut sancta pereat penitus mariti & uxoris con-versatio: atq; ipsa adeo non minus juris divini di-spositio, quo vir jubetur Patrem & Matrem relin-qvere, ut uxorem sectetur; & uxor relictis Patre & Matre, viro soli obedire. Qvin imo si Matrimoni-um hoc rescindat Pater, contumelia se ipsum affi-cit in filia propria, quam hac ratione illicitae arguet consvetudinis: adeoq; favor a Patre allegatus, in odium ejusdem redundabit. Et si enim fictione qvadam civili possit eam non agnoscere pro filia; Natura tamen aeterna jura & sangvinis conjunctio-nem, nulIo vel rubro, vel nigro poterit unqvam obli-terare. Ego itaq; sic existimo, satius omnino esse, salvo filiae & nuptiarum honore; honorem Patris alio remedio juvare, quam illum in quaestionem vo-care, ut uterq; violetur. Dicat qvispiam qvod sua culpa istam sensura sit mulier contumeliam, qvan-do consensum Patris neglexit. Dico ego vicissim qvod multo major hic Patris sit futura culpa, si di-vortium contra filiam obtinuerit. Nam illam fi-liae expiari posse culpam & honorem Patri suum restitui, certum est: at si Pater vincat illicita con-versatione peccasse filiam, non jam in filiam istud solum redundabit, sicut injuria neglecti consensus Paterni, si qva hic fuit, in solum Patrem: sed perinde ad Pa- ad Patrem ista quoq; pertinebit contumelia, qvae etiam contumeliarum omnium est maxima, & nul-lo deinceps modo potest emendari. Vos igitur. statuite Iudex Nobiliss: Collegae Ornatiss: utrum expediat magis: injuriam, de qua Pater queritur, quocunq; tandem remedio honesto sanare; an ve-ro etiam graviori contumelia, & filiae honorem & Patrem ipsum denuo cumulare. Vobiscum cogi-tate, an non maxima, & ipsum Patrem, & hone-stam mulierem injuria sitis oneraturi. Postremo neq; istud negligendum fuerit, quod dictum est, evenire posse, ut scurra quilibet viri honesti filiam ad se allectam qvasi furetur nisi nuptias ejusmodi turbare patri permittatur. Verum enim vero libe-rum hoc esto Patri, si scurra forte qvispiam taliter filiam ejus allexerit, adeoq, Conjugium tale sit, qvale a, Iuris providentia metuitur. Haec autem viro cum nupserit honestissimo, dicendum est o-mnino; Ce[ss]ante ipsa tanti rigoris ratione, nullum hic rigori locum relinqvi. Etsi enim Plebejum hunc appellat Pater, eo qvod insignia Nobilitatis a Ma-joribus non acceperit, non tamen tam angusta cen-seri debent omnes homines differentia, ut cum ple-be nomen Civium honoratissimum confundatur. De Dote nihil dixi, jus nuptiarum afferere conten-tus: cum ipse Pater, si nuptiae probatae fuerint, Do- E tem tem non videatur dffiteri. Quapropter si & Nu-ptias & Dotem Genero conservetis, ita demum ho-norem & Patris & Filiae, favorem & paterni ho-noris & matrimonii, secundum divina & humana jura conservabitis. ASSESSORIS V. SENTENTIA. ET si pluribus jam suffragiis Actoris partes juvari audio, spero tamen adhuc Patris authoritatem superiorem fore, si non in solidum, saltem eo usq;, ut aliqva Matrimonium istud coercitione, veluti dote multetur, si rescindi penitus forte non possit. Quanquam non solum dos non debetur, sed si, qvid justum sit, qvaerimus, Matrimonium necessario est rescindendum, Acin dote qvidem ideo paternum agnoverunt leges officium, ut Filiae tanto nubere possent per dotem facilius l. 2. ff. de Iur. dot. Qvod si penitius intueamur, eqvidem cogi omnino Pa-trem posse, dotem ut assignet filiae, ultro fatebimur per l. ab Actore allegatam. Quin & illud largie-mur, si Pater sit absens, qvod Iudex ex officio suo Nobili de bonis Paternis possit filiae dotem consti-tuere per l. 5. §. 4. ff. de Iur. dot. Sed istud pariter hinc sit manifestum, dotem huic Matrimonio de-beri nullam, eo qvod Causa se[ss]ante, omnino Effe- ctus ctus etiam [et] Dispositio legis ce[ss]are debeat. Cum nupta jam sit filia, non jam ulla videtur esse ratio, cur ad praestandam Pater dotem compellatur. Quod cum Bartholus intelligeret, unus ille inter omnes summus legum interpres, non sine affectu & effectu juris Accursium redarguit, qvi praeter omnem Iuris rationem filiae quoq; maritatae actio-nem dotis indulget: cum tamen in id consenserint nunqvam leges, ut Pater dotem debeat filiae, qvae sine dote nubere potuit: nisi fortasse aliqva dotis promissio, qvae pro lege est, nuptiis a Patre acces-serit. Hic vero in casu nostro, non tantum dos nun-qvam fuit promissa, sed ipsa etiam filia, cujus no-mine dos petitur, constanter denegatur, Caeterum nolo in ipsa dote avertenda & evertenda laborare amplius, qvandoqvidem, si planum fecero, solven-dum esse matrimoniu, ista rescissio ruinam ipsi9 do-tis nullo trahet negotio. Dotis enim appelatio ad ea matrimonia non refertur, qu[ae] consistere non po[ss]unt: cum dos sine matrimonio e[ss]e non possit, ad eoq[ue] non sit, ubicunq[ue] matrimonii nomen non est, per l. 3. ff. de Iur, Dot. Et sane ajunt & largiuntur omnes, dissensu Parentum impediri Nuptias posse, adeoq; injustas reddi & vitiosas; Quod autem initio vitio-sum est, tractu temporis non potest con valescere: Et qu[ae] ab initio inutilis fuit institutio, ex post facto E 2 conva- convalescere non potest. Quod si forte putetur ne-gandum esse in praesentibus Nuptiis vitium, quan-do justam dissentiendi Causam Pater non habuit, operae pretium fuerit, istud qvoq; etiam atq; etiam attendere, quam sit indignum, sangvinem No-bilem misceri & contaminari plebeio: cum & liberi, qui ex ejusmodi procreantur matrimo-niis, plerumque degenerent a virtute Majorum Nobilium, & insignia atq; privilegia Nobilitatis amittant. In mentem nunc venit, quod jure per-missum sit filiae, aliquando Patris autoritate non consulta nubere: Largitur id fane Imperator, in Nov. 115. C. 3. §. 11. ut si ad viginti quinq[ue] annorum aetatem pervenerit filia, [et] Parentes distulerint eam Marito copulare, [et] forsitan ex hoc contigerit, sine consnsu Parentum marito se conjungere; hoc fili[ae] non imputetur: quia non sua culpa, sed Parentum id commisisse cognoscitur. Hic vero Parens tantum a culpa abest, ut non solum moram nullam fecerit, filiaeve Nuptias neglexerit, sed etiam longe de No-biliore sponso & marito prospectum ei voluerit. At filiola haec nostra insuper habito splendore Natali-um suorum, insuper habita, quam Patri debebat, reverentia, & Proco & Patri temere, audacter, pe-tulanter, impie contradixit. Impie dico contradi-xit, dum violavit legem non a Iustiniano Imperato- re, re, seda Iehova Rege coeli & terrae latam, qui Nu-mer. 30. diserte plenam Patri potestatem tribuit re-scindendi voti, quo sese filia familias obstrinxerat. Quid lege hac potest esse clarius? cujus vigore istae etiam Nuptiae, quamdiu Patrem consentientem non habent, fortissime evertuntur. Hinc etiam ICtus in lege ab aliis jam citata affrmat quidem, turbari bene concordans matrimonium non debe-re, sed ita tamen, ut Patri persuadeatur, ne potesta-tem Patriam acerbe exerceat. Qvod si ergo per-svaderi Pater ac demulceri non possit, liquet, ipsius obediendum esse authoritati, ipsius standum vo-luntati. Sensum videtis Divinae & humanae legis manifestum, qui Divina etiam juvatur interpreta-tione Exod. 22. Si quis virginem inquit eo loci Ie-hova per Mosen, pellexerit [et] cum ea concubuerit, eam sibi in matrimonium dotato. Quod si puell[ae] Pater eam locare illi nolet, argentum pendito, ut fert dos virginum. Apparet iterum, qvantopere a Potestate Patris pendeant Nuptiae liberorum, et-iam ipso jam concubitu, ipsaq; liberorum, spe con-summatae, Quapropter, si Numini legum divina-rum atq; humanarum Iudicia oportet esse confor-mia, Nuptias, de quibus Actor dimicat neq; con-sensus mutuus, neq; concubitus, neq; ipsorum de-niq;, si qui essent, liberorum favor tueri potest vel conservare. ASSES- ASSESSORIS VI. SENTENTIA. ORa omnium vestrum Iudex Nobiliss., Collegae Consultissimi, & vultus in me unum conjectos esse video, quia suffragio meo negotium hoc con-troversum vel aeqva suspendi lance, vel in partem al-terutram juvari posse existimatis. Quod si numerus tantum suffragiorum foret supplendus, facile esset dicere aliquid, vel ex jam dictis repetere. Sed quia rationum pondere est vincendum, non verborum numero, pondera ex Divino & Civili jure, partim in hujus matrimonii, partim in solum Dotis prae ju-dicium allata, conabor examinare, Quicquid hic autem effecero, ad Amplissimi Iudicis libenter si-stam arbitratum. Equidem naturali & terna le-ge honorem Parentibus debitum constare, non tan-tum nemo dubitat, verum etiam non minus in Ma-tre, qvam in Patre istum honorem ex natura & De-calogo prositemur. Quid igitur? illam ex Mose memoratam legem, quae plenam patri arrogat po-testatem rescindendi ejus, quicquid filia voverit, eam dicemus ex natura profectam? cum natura qvi-dem in Matre & Patre honorem non agnoscat alium atq; alium; lex vero de qva loquimur, soli Patri potestatem asserat, Quicquid contendant alii, ma-nifestatum est, legem hanc in foro natam populo Iu-daico civilem fuisse & peculiarem: cui conformis est est illa in Iure Civ. Rom. soli etiam Patri hoc deberi existimans, autoritate ipsius ut nuptiae liberorum vel confirmentur vel refutentur. Aliqvam supera-vimus, non tamen omnem juris Divini difficulta-tem. Nam & alia praesentes Nuptias lex fatigat in Exodo proposita, in qva non soli Theologi, sed Iu-ris etiam interpretes veluti gladium Patri Alexan-drinum porrigi existimant, qvo nodum nuptiarum, licet carnali, ut loqvuntur, copula constrictum di-rimat ac rescindat. Sane an ad forum potius illud Iudaeorum ista qvoq; lex, qvam ad naturam perti-neat, non pugnabo acriter: cum & hodie, qvasi ab ipso humanae rationis imperio in mentibus nostris promulgata, videatur apud omnes gentes peraeqve observari. Sed istud miror vehementer, potuisse legem istam nihil huc pertinentem ad sensum istum retorqueri. Ipsa legis verba repeto: Si quis Virgi-nem, nondum Sponsam pellexerit, [et] cum ea concubu-erit, eam sibi in matrimonium dotaso. Quod si puel-l[ae] Pater eam locare illi nolet, argentum pendito, pro-ut est dos virginum. Quid jam est manifestius ex ipsis verbis, quam de filia loqui legem nondum spon a, nedum uxore: loqui de concubitu, qui est sine consensu, sine ulla nuptiarum mentione, non de illa copula, qvae consensus & Nuptiarum est con-summatio. Nuptias igitur, quae futurae sunt, ea lege impedit impedit Pater, non vero solvit jam contractas: per concubitum enim illum non sunt contractae nu-ptiae, neq; ulla ibi erat copula nuptialis, cum nu-ptias consensus faciat, non concubitus. Non mi-nus autem putatur Imperator qvoq; ab hoc dissen-tire matrimonio, quam istae ab initio videbantur leges divini Codicis. Nam eam ipsam legem, qva cavet, ne patria potestate turbentur matrimonia bene concordantia, ita vult adhiberi, ut persuadea-tur Patri, ne patriam potestatem acerbe exerceat. Ex qvo qvidem istud colligi audio, si persvaderi non possit, patriae parendum esse potestati: id qvod per-quam est alienum. Etenim fatetur ipse ICtus, re-spondere se in ista lege adversus edictum in favorem concordantis matrimonii. Quis autem iste esset favor, qvi nihil praeter ipsum juris rigorem conce-deret in ipso edicto propositum, ac tum demum nuptias conservaret, qvando Patris consensum po- terit impetrare? Non igitur est committendum, ut fateamur conditione aliqva legem istam effici ri-gidiorem, cum ICtus consilio tantum voluerit le-gem juvare & opulentiorem reddere. Quod si er-go consilium illud, quo juvare ICtus aeqvitatem le-gis & favorem nuptiarum voluit, propter pertina-cem Patris morositatem frustra sit, non tamen de-bet eo lex impediri, sed omnino ita exaudiri, ut ali- quem qvem operetur favorem contra rigorem & edictum illud, neq; juris hujus dispositio sit inutilis. Ad do-tem progredior jam qvae & ipsa ut fatis antea est asserta; ita iis, qvae deinde dicta sunt, nihil mo-vetur, Neq; enim nos moratur Bartholus, qvi vel ideo dotem hic nullam agnoscit, qvod sine dotis mentione nuptiae sint contractae. Cum enim ideo dos debeatur filiabus, ut facilius possint nubere, de-beri non videtur, si absq; ea filia nubere potuit. Sed qvandoq; bonus dormitat Homerus; & noster hic Bartholus: cum dotem non tantum nuptiis fa-cilius conciliandis remedium, sed oneribus qvoq; matrimonii sustinendis subsidium esse & natura & lex voluerit. Adeoq: ICtus, cum intelligeret parum esse alterutro pater ut filiam juvet officio, vel dotan-di vel elocandii: utrumq: jungit, nec minus dotare cogit, quam elocare. Et lex alia de liberis alen-dis. suffragatur, non tantum alimenta deberi a Patre, sed caetera quoq; onera liberorum. Ea vero quae sunt onera? Nemo rectius interpretabitur, quam ipse Imperator legum Dominus, qui omnino pater-num ait esse officium, dotare filiam. JVDICIS DEFINITIVA. NOn minus vere qvam erudite, nec minus pie quam graviter praesens controversia a vobis est F dispu- disputata. Nimirum alli rigorem Iuris sectati, do-tem omnino negarunt: quin & rescindi hoc jusse-runt Matrimonium: alii benigniores & Matrimo-nium & dotem asseruerunt: in quam sententiam plures, egregiis consenserunt rationibus: quam ego etiam juri &a aequo maxime esse consentaneam pro-nuncio. Quod ut magis appareat, exigui usuram temporis mihi pauca quaedam tum repetenti, tum referenti haud moleste accommodabitis. Dotem Gener flagitat Socer non dotem solum negat, ve-rum & filiam, quae invito Patre de familia exivit, exhiberi sibi postulat, ex Decalogo inprimis; ubi honor Parentum aeterna nobis lege injungitur: & ex cap. Num, 30. juvari Socer existimatur, ubivotum filiaefamilias pater imperio suo recte solvit atq; evertit. De praecepto Decalogi satis pro re nata di-ctum est, adeo ut negligi quidem consensus Paren-tum non debeat, neglectus tamen si fuerit, alio quo- vis modo honori Parerentum laeso oporteat satis fieri, minime uxoris fieri desertionem, quae propius jun-cta est marito inposterum, quam Parentibus. Al-teram ex Mose legem erudite exposuit Dominus Collega noster, qui jam dixit: & ad forum pertinu-isse Iudaeorum docuit; non ad mores & naturam. Proinde & hic ero brevior, unum hoc moniturus, neq; apud Iudaeos olim hac lege conjugia fuisse dis- sipata sipata, Nam votum quidem filiaefamilias rescindi a Patre posse, certum est; Nos vero Matrimonium copula jam consummatum, licet ex voto natum esse fateamur, tamen cum voto ipso in hac lege non mi-scebimus. Si quis autem putet, esse Patrem ideo exaudiendum; quod jam tum contradixerit; ante-quam conjugio votum consummatum esset; neq; unqvam non vehementer repugnaverit: eo, in-quam, si quis juvari querelaram Patris existimet, nihil agit; cum parum sit otioso dissensu repugnare, & noluisse non putetur, qvi cum potuisset, qvovis et-iam Iuris remedio, non tamen impedivit Proinde Iudicii postliminium, quo uti antea utiliter & op-portune poterat, sero nunc implorat. Nimirum inter votum & factum filiaefamilias, ex hac lege dissensum rite Pater interponet, votumq; opere complendum poterit impedire, ne impleatur; at opere jam consummatum, nullo modo. Quin imo tunc istud erit ratum, ut, qvos in publico Ecclesiae conspectu DEVS conjunxit, homo non separet; adeoq; nec Pater quisquam, hominum se exemtum numero in eam ausit vindicare autoritatem; sibi ut licere putet, qvod licere potest nemini, Atq; ita postquam hanc summam legem & sacram omnis Iuris normam consentientem habemus, facilius jam a Caesare quoq; istud impetrabimus Matrimo- F 2 nium. nium. Antequam autem dicendo progrediar, magnum fuerit operae precium, si intelligamus, ali-ter Matrimonmm dici nullum esse & non consiste-re in Iure Civili, qvam ut rescindi sit necesse. Cum enim a Natura sit profecta maris atq; foeminae con-junctio, & Iure Civili Nuptiarum titulo & solemni-bus multis aucta; utrumq; in hoc argumento, & Naturae & Civitatis erit jus attendendum. Si quid igitur Solemnium Civilium fuerit neglectum, fate-bimur, Matrimonio isti non prodesse Iura, quae so-lemnibus per Civilem dispositionem debentur Nu-ptiis: adeoq; si quid istorum reqvirant Iurium, ta-liter qui coierint; neq; Nuptias, neq; Matrimoni-um, neq; virum, neq; uxorem, neq; dotem, qualia ea sunt, singulari Iure Civitatis Romanae; intelligi, commode respondebitur: cum ritus Nuptiis Civi-libus debitos exordium dare oporteat huic Matri-monio, qvod Iure & titulo Civilium Nuptiarum subsistere cupimus. Qvid vero? an & Naturae Iu-ra, ipsamq; adeo individuam conjunctionem civi-li ejusmodi vitio solvi dicemus? Minime gentium; qvia civilis ratio Civilia qvidem Iura corrumpere potest, Naturalia non utiq;. Caeterum in Matri-monio, cujus a Socero jam patitur Gener contro-versiam; qvid fatebimur? an delictum civile tan-tum? an contra ipsam esse naturam itum? cum & Civilis Civilis & Naturalis ratio suadeat, hoc fieri debere, ut consensum Patris habeamus, docente Imperato-re in Instit. de Nupt. Equidem in Civilibus Nu-ptiis, de qvibus loquitur Imperator, consensus Pa-rentis adeo est necessarius, ut vel justae, vel nullae ex eo dicantur. At natura, et si suadet hic etiam reverentia qvadam voluntati Parentum seqvelam facere; si tamen secus Nuptiae factae fuerint, pluris ipsam conjunctionem, quam ullum facit dissen-sum humanum. Postqvam igitur DEVS & Impe-rator, coeli & terrae jura gratiam fecerunt hujus Ma-trimonii, unius ad huc militat cominus incommo-di praejudicium: cuivis scurre jam proclive fieri, in suas honesti viri filiam Nuptias pellicere, si revoca-re, qvod actum fuit, patri integrum esse non per-mittatur. Verum enim vero vestrum obtestor qvemvis, cum animo vestro rem ipsam altius repe-tite, annon idem hic obtineri putetis incommo-dum? Nam & leges, ne impune delinqvatur, prae-stare qvidem possunt, ne vero delinquatur penitus, id in legum non est autoritate: Et proinde Pater, poterit contractas extinguere ejusmodi Nuptias, at ne inscio ipso filia ejus in ejusmodi pelliceatur Nu-ptias; ninilo magis praestare poterit, qvam si hoc rescissionis jure non utatur. Adeoq; ipsi jam, qvi-bus filiae domi sunt, decernite, qvo istud cum ho- F 3 nore nore & filiarum, quae pudicitia nihil habent san-ctius, & vestro ipsorum esset conjunctum, injustam potius fuisse consuetudinem si affirmaretis filiarum vestrarum, qvam honestas Nuptias? Quapropter ne tales Nuptiae ullo modo fiant, huc omne studi-um, cura Parentum omnis erit referenda. Lice-at enim Patri votum impedire & consensum filiae, dissensu & imperio suo: liceat consensum jam fa-ctum dirimere: sed opere & copula consumma-tum, nullo modo. Recordentur Iura scripta es-se vigilantibus, & imputent sibi Parenres, qvod meliorem filiae rationem non habuerunt, cum res adhuc esset integra, parentumq; authoritas praesta-ri potuisset. Qvin imo Canones, qvos Curiae no-strae seqvuntur; etiam solo tantum consensu initia-tas impediri a Patre, nisi ex justissima causa, Nupti-as non patiuntur, nedum consummatas. Prolixior fui in Matrimonio ipso asserendo, ut in dote assi- gnanda possem esse expeditior. At vero dotem qui assignabo? cum civile in istis Nuptiis peccatum concesserim, adeoq; & poenam civilem fateri ne-cesse habeam, ut neq; Nuptiae Civiles, neq; vir, neq; uxor, neq; dos intelligatur. Dicendum igitur est fortasse, Dotem qvidem hic Civilem non intel-ligi; at nullam penitus deberi dotem, istud severe magis qvam vere affirmabitur: cum & natura Do- tem, tem, quae in locum alimoniorum succedit, agnoscat, licet minime Civilibus auctam juribus vel ornatam. Intelligitis, dotem natura deberi huic Matrimonio; sed istud parum est, cum neq; a Iure Civili repul-sa sit metuenda. Postqvam enim abrogata sunt, q[uae] olim erant, solemnia Nuptiaram Civilia, & ritibus aliis compensata, simul etiam Iura Nuptia-rum, viri, uxoris, dotis Civilia, in hos ritus nostros publica autoritate sunt collata. Quapropter cum inter solemnia Nuptiarum Civilia hodie non cen-seatur, & sola Parentis utriusq; consensus nitatur re-verentia, non etiam necesitate aliqva Civili, ex qua in ipsas vitium aliquod Nuptias possit serpere; nihil aliud videtur esse reliquum, nisi ut dicamus, nullo Iuris remedio Actorem, qvi coram officio no-stro dotis reum fecit Socerum suum, ab actione do-tis removeri potuisse. Ne tamen petulantiae filia-rum aut fraudibus clandestinarum Nuptiarum fa-vere Iura videantur, non semper impune Patris vo-luntatem filia praeterit. Nam inire Matrimonium cum viro bono & Patre digno, nihil minuit Patris autoritatem : at conjungere sibi indignum, non minus affligit Patris dignitatem, quam honorem. Vnde ut aliqua infeliciter neglecti consensus Pa-terni esset poena, dote indignum esse voluerunt, qvod cum indigna contractum fuit persona Matri- Matrimonium. Humiles autem & indignos vo-cant non eos, qvi gentilitia Nobilitatis insignia ostendere non possunt, sed ancillas, mulieres sceni-cas, tabernarias, & harum similes per Textum ex-pressum in l. 7. C. de incest: ac inut. Nupt. Qvin imo & Libertae, qvas dicta 1. humilibus connume-rat, humilium postea numero sunt exemtae: qvan-do ipsarum qvoq; Matrimonia cum Senatoribus Rom. qvorum erat augustissima Nobilitas, appro-bantur. Indignum igitur censebimus eum, qvi et si insignia Nobilitatis haber nulla, natales tamen a Parentibus integros accepit, & liberto est nobilior? Qvin imo indignus hic erit existimandus; qui neq; Plebeii titulo onerari potest aut debet? quem Eru-ditio clarum fecit atq; egregium, & in amplissimo dignitatis gradu collocare, ejusq; vitae curriculum ita posteritati commendare valet, ut in lingvis ac ore omnium unius viri memoria perpetuo celebre-tur? Sane legitimum atq; justum per omnia hoc Matrimonium, adeoq; ut consensu, ita & officio do-tandi paterno esse dignissimum penitus arbitramur. Nec enim admittendum fuerit, ut in eum, quem virgo, sibi & amori suo non male consulens elegit, onera Matrimonii tota per injuriam redundent: sed Genero ferendum est omnino subsidium, qvi cum utatur jure suo, non tantum urgere dotem po- potest, test, sed penitus invito etiam Socero extorqvere. Quod adeo verum est, ut non qualemcunq; dotem huic sufficere Matrimonio existimem, sed qvalis pro modo facultatum Patris [et] dignitate Mariti constitui potest, uti illud diserte Papin. in l. 69. §. 4. ff. de jur. dot. exponit. Quapropter certo jure in praeeenti controversia utemur, ne bene concordans hoc & consentiens Matrimonium ullo Patriae prae-textu potestatis, ullave turbeteur pertinacia: sed pe-nitus dote & paterno juvetur officio atq; confirme-tur. Quod tamen autoritate & consilio Legum sic esse adhibendum censeo & sentio, ut Patri, ne acer-be exerceat patriam potestatem persuadeatur. A-deoq; suspenso interim Iudicis publico Magistratu, Vestris, Collegae Lectissimi, auspiciis hominem compellabo, viriq; boni argumentis demulcere, atq; animum ejus mitigare conabor: ut sponte po-tius pareat Iuri, quam jussu publico coactus: qvin & liberalis potius blandusve in Filiam ac Generum videri cupiat, quam injustus & animo iniqvo erga suos infectus: Istud enim majori cum honore ipsi-us & minori cum odio nostro erit conjunctum. Sin vero penitus recalcitraverit, major erit ratio justitiae habenda, quam Paternae autoritatis. ORATIO JVDICIS AD RE- VM PERSVASORIA. G Dili- DIligenter vestra Dotis & Nuptiaru[m] quaestio-ne deliberata, visum fuit Amplissimo Iudicio, rem juvare consilio potius, qvam decreto: cum di-gnius videatur esse, inter Patrem & Filiam, inter So-cerum & Generum si quid ortum sit forte dissidii, potius id naturae ipsius pietate, si fieri possit, quam Iudicum autoritate componi. Proinde, et si me in dolore tuo, Vir Nobiliss. habes facile consentien-tem, qvod neglexerit filia voluntatem Tuam, ta-men cum non tantum nobis difficile sit per jura divi-na & humana, individuam vitae consuetudinem dirimere, sed tibi etiam per naturam difficillimum, vel dotem & commoda, vel ipsum Filiae honorem, quo nihil Tu Pater debes habere sanctius, impedi-re: audi potius Filiam deprecantem, Generumq; amplectere familia Nobilissima non indignum. Il-lud Bionis Philosophi meditare, qvi ab Antigone Rege per contumeliam interrogatus, quis & cujas tu es? ubi tua Civitas? ubi Tui sunt parentes? prae-clare respondit? Atqvi, o Rex, bene facis, quando sagittariis indiges, qvod non interrogando Genus, sed scopum proponendo, optimos illorum tibi deli-gis: sic igitur amicos explora, non unde nati, sed qui & quales sint. Sic igitur & Tu vir optime, Ge-nerum elige non propter Majorum opinionem, sed propter suam ipsius dignitatem; praesertim cum de- ceat ceat virtute non sangvine niti, genusq; qui jactat, suum, aliena laudet. Quod sigenus etiam Nobile in Genero hoc tuo reqviris insuper, longaq; avorum serie praeclarum; En tibi genus illud virorum Do-ctorum, qvo neq; antiquius aliud est, neq; illustri-us: in quo censeri Reges etiam cupiunt, summiq; Prineipes: in qvo solo gloriam solidam & affectant & consequuntur. Intuere in Patricios Iuris nostri, quos hodie Consiliarios, olim Patres suos appellabat Imperator, & partem suae Majestatis in eos confe-rebat. Non illi poterant aliunde, quam ex isto Ge-nere Doctorum & Sapientum ad honorem tantum; qvin imo ad consortium Majestatis adspirare, Et quod Supremus orbis terrarum Princeps in Patribus suis unum, tanquam honorati ssimum & Majestate sua dignum agnoscit, hoc tu Genus in Genero con-temnas? Ne morare, ne dubita rem praestare nun-qvam poenitendam: & non minus Tuam autorita-tem vindicabis, qvam pietatem & prudentiam omnibus commendabis. REVS. SEntentiam expectavi, non consilium: Iudicem, non Oratorem. SENTENTIA JVDICIS. Audi AVdi igitur Iudicem, audi Sententiam. Cum Filia tua maritum elegerit Patre non indi-gnum, tuq; Pater initio, cum posses, non impedie-ris: Nos Matrimonium feliciter consummatum re-scindi jam neutiqvam oportere statuimus. Adeoq; paternum esse officium decernimus, ut Filiae tuae dotem assignes, qualis constitui posset a viro bono, pro dignitate tua & hujus tui Generi: pro quanti-tate item facultatum paternarum. Qvod si huic decreto nostro fraudem feceris, scias nos hoc ad-missum severius executuros. REVS. NObile vincendi genus est Patientia. Qvod si aeqvo animo omnibus ferendum est, quicquid corrigere est nefas, ferenda utiq; & mihi est senten-tia haec, ingrata licet ac durior. ACTOR. EGo vero, Iudex Nobiliss. Viri Ampliss grata istud mente & nunc agnosco, & semper praedi-cabo, qvod causam justam justa sententia, ve-straq, autoritate juvare volueritis atq; confirmare.