IUDICIUM DE FACTO P. HORATII, QVI SOROREM, CURIATII SPONSI MORTE LUGENTEM, stricto gladio transsixit, exhibens; IN ENCAENIIS GYMNASII ELBING. Ann. Chr. 1621. Novembr. d. 25. incoante Annum a novi aedificii dedicatione XX III. Inistitutus a M. JOHANNE MYLIO Rectore. ELBINGAE Typis Haeredum Wendelini Bodenhausen. Actus Oratorius Ex Liv.Decad. I. libr. I. Vod de apibus ait Siracides, (Cap.II.v. 3) sapienti[ae] nomine in Ecclesia celebris; parvas esse inter volucres, sed fructum earu obtinere principatum inter condi-menta ciboru dulcia; idjure optimo dici posse videtur de Scholis:qu[ae] inter alios vit[ae] human[ae] ordines parv[ae], magnam tamen illis, [et] quovis melle svaviorem conciliant amabilitatem: adeo ut vel le-viter tinctos literis, ad juvandam [et] fovendam ho-minum societatem longe commodiores e[ss]e prorsus rudibus, omnis ultro largiantur. Vnde commu-ne istud, experientia comprobatum jactatur verbum facile agnosci, qui in Scholis sint educati; qui sibi re-licti extra eas accrevorint. Atq[ue] hac efficaciore ad demerendos animos spe-cie foris commendant Schol[ae] c[ae]teros vit[ae] ordines: quos si penitius intro spiciamus, deprehendemus, eas pr[ae]cipuum insuper ad hos stabiliendos afferte mo-mentum: cum hoc literarum bonarum velut fulcro subtracto, nutare omnes istos, ut cunq[ue] splendore [et] viribus superiores, ac ruina metuere oporteat. Neq[ue] de vniversalibus tantum illis scholis, quas Acade-mias vocamus, hoc verum est, sed etiam (absit dicto A 2. invi- Q invidia) de his magis particularibus: qu[ae] circa fun-damentum recte ponendum sunt occupat[ae]. Sine quibus quid pr[ae]stare po[ss]int ill[ae]. in reliquo doctrin[ae] [ae]dificio superstruendo, exempla docent eorum: qui sine artium [et] lingvarum cognitione in altiores di-sciplinas pr[ae]postere irruentes, profectum suum pro-bare Ecclesi[ae] Reiq[ue]pub. parum qucunt. Hinc sem-per cordati gubernatores magna solicitudine id e-gerunt, ut juventutis institutioni prim[ae] prospectum esset: cujus rei monumenta in omnibus bene con-stitutis civitatibus sunt Schol[ae] pro discentibus a-pert[ae], et cum c[ae]teris rebus instruct[ae], tum [ae]dificiis co-modis honorat[ae]. In quo pr[ae]claram quoq[ue] agno-scimus Spectabilis Senatus nostri voluntatem: qui [et] olim hunc Schol[ae] attribuit locum, ut a turba li-terarum studiis obstrepente remotum; sic amoenitate ac mundicie ingeniis bonis amica se commendan-tem: [et] postea, cum vetus [ae]dificium jam minus suf-ficeret, nowum hoc, non splendidius tantum, quam illud erat, extruxit; sed commodius etiam multo di-stribuit. Ac ordimur hodierno die annum vigesi-mum tertium; quod c[ae]tus scholasticus a concione sa-cra, cum cantu [et] gratulatione publica, tota Civi-tate applaudente, in hoc novum [ae]dificium est intro-ductus. Cujus diei memoriam solennem, recepto more nunc etiam gratis erga Deum, [et] Magistra- tum tum animis celebrantes, exhibere constituimus, ordi-ne exercitiorum nobis usitatorum sic poscente, A-ctum oratorium, eumq[ue] judiciarium, ex histor[ae] Li-vian[ae] lib. I: ubi P. Horatius singulari cum Curia-tiis certamine victor, ob interfectam sororem, capi-tis arce[ss]itus, causa ultro citroq[ue] in judicio agitata, populi tandem jussu absolvitur. Actio autem tota quindecim comprehendetur oratiunculis. I. FRANCISCUS GORZKOWSKI Nobilis Polonus, judicii Pr[ae]ses, ad audiendam causam ex-citabit Assessores. II. IOACHIMUS BOLTENIUS Megapoli-tanus Actor, accusans Horatium, facti atrocitatem exaggerabit; vindictam legibus constitutam petet. III. MICHAEL MYLIUS Elbingensis Hora-tii personam sustinens, factum suum just[ae] indignati-onis titulo, [et] amore Patri[ae]; pro cujus dignitate vi-tam in discrimen manifestum adducere non dubita-verit; tueri conabitur. A 3 Pr[ae] Pr[ae]ses judicii Assessores hortabitur, ut parti-bus auditis sententias, omnibus utrinq[ue] diligenter expansis, dicant. V. JOHANNES LAURIN Elbingensis, Assessor I. ab Actore stabit; tam atrox facinus ex legum pr[ae]-scripto puniendum pronunciabit. VI. MICHAEL MEIENREIS Elbingensis As-sessor II non quidem tuebitur reum: rigorem tamen sententi[ae] a priori dict[ae] mitigare conabitur a Cir-cumstiantia temporis, quo fratris victoriam f[ae]dare luctu suo soror non dubit averit. VII. CHRISTIANVS TRESCHENBERG El-bingensis Assessor III ipse quoq[ue] atrocitatem facti stu-debit mitigare tam memorabili victoria Rei. VIII. MICHAEL HOPPIVS Elbingensis Assessor IV proximoru duorum lenitate non tantum juri, sed ipsi humanitati contrariam improbabit: parricidi-um sororis, qu[ae] non victoriam fratris [et] Patri[ae] di- gnita- IV. gnitatem luxerit, sed sponsi necem, exaggerabit a Circumstaniis personarum, loci item, in quo con-fossa est a fatre, ante portam, in ipso urbis conspectu. IX. VALENTINUS NEANDER Saxo Horati-um patrerepr[ae]sentans, pro filio deprecabitur: filiam jure c[ae]sam clamabit: filij meritum recens, [et] om-nium se oculis ingerens extollet: ne se reliquis filiis Patri[ae] bono orbatum, etiam hoc unovelint orbare petet. X. Pr[ae]ses judicij, non obscurum esse meritum Rei, fatebitur: se etiam orbitate patris moveri: sed per leges facere non posse, quin manifestam c[ae]dem pu-niat. XI. Reus ad Populum provocabit: ut pro cujus liber-tate mortis pr[ae]senti[ss]ima periculum adierit, ejus be-neficio a morte liberetur: addet, Regem ipsum ab horrere ab effundendo illius sangvine, qui pro pa-tria vitam profundere paratus fuerit, ideoq[ue] provo-cationem concessi[ss]e: tandem, non mortis, quam antea contemserit, sed ignomini[ae] metuse moveri estendet. Popu- Populus, cujus ju[ss]um exponet BARTHOLO-MAEVS WEGNERVS Marchiacus, tam recenti juvenis [et] insigni merito motus, absolvendum sta-tuet: Judicij arbitrio permittens, quo alio modo expiari a caedereus po[ss]it. XIII. Pr[ae]ses judicij Populo cedens, ut c[ae]des manife-sta aliquo tamen piaculo luatur, imperabit patri, ut filium pecunia publica expiet, ad hibitis sacrificiis quibusdam piacularibus. XIV. Pater gratiis actis, se pariturum imperio recipiet. XV. Reus beneficium populi pr[ae]dicabit: seq[ue] ad mul-tam piacularem subeundam offeret. Quibus benevole audiendis ut Spectab. Senatus [et] reliquus honorati[ss]. conse[ss]us exigui temporis u-suram tribuat, Schol[ae] nomine peto. I. Ora- XII. I. Oratio Praesidis ad Assesso- res Auspicatoria. TRistissimus nos hodie, Collegae ornatissimi, nihil minus cogitantes huc convocavit casus, tristissimus inquam, sive rem ipsam spectemus, sive praesens tempus, sive eum, de cujus facto sententiam ferre debemus Quae cum singula animum, ab humanitate non prorfus alienum merito afficiant, tum vero conjuncta non pos- sunt non vehementissime percellere. Iudicandum nunc est de caede, non cujusvis, sed sororis: cujus occasu non alii tantum, ut conveniens est homini, moventur, sed eum e-tiam, qui velsato, vel alio parum felici modo ac motu fecit, ipsosq; adeo, qui utrunq; genuerunt, parentes ve-hementer dolere credibile est. Atq; hoc perse satis su-perq; luctuosum haut paulo reddit luctuosius facies prae-sentis temporis: quod publica oblibertate patriae & im-perii praerogativam urbi partam laetitia faustissimum ca-su tam infausto funestari, ac inopinati luctus materia se-renitatem gaudii solennis velut obnubilari, quis tam est ferreus, qui sine ullo doloris sensu ferat? Accedit his sa-ne gravissimis tertium longe gravius: quod de poena ei irroganda nunc est consultandum, cui ob rarum virtu-tis decus honorem habere; ob meritum in Patriam, cum ipso urbis imperio ad gratam posteritatem duraturum praemia decernere, ut jure debebamus, ita cupidiores multoeramus & paratiores. Verum quia parsadver-sa juri insistens causam urget : quia adest, qui actionem fibi dari petit: neq; judicium cuiquam petenti potest de-negari: faciendum nobis erit, quod officium requirit; B & & religio juris jurandi, quo ad jus cuiq; reddendum ad-stringimur, severissime requirit. Inquo ut minus ab-erretur, utranq; partem, Collegae honoratissimi, attente nunc audietis: ut tota causa penitus cognita certius de-indestatuere aliquid, tum juri tum aequitati consenta-neum possitis. 2. Actoris Postulatoria. ACcessi ut fistam ad judicium [et] sententiam vestram Iudices in corruptissimi, facinus ejus modi; quod ante istum diem inaudi-tum vel fortissimo terrorem incutiat: nec propemodum video quomo-do verba de eo facere debeam, ad cujus etiam cogitationem totus co-horrresco. Quia tamen hoc onus mihi imponi sum passus, feram ut potero: [et] potius vel cum diminutione opinionis, quam de me habent, qui hoc a me contenderunt, per sequar causam; quam ut id, quod semel cu fide suscepi, deseram.Neq[ue] vero in re manifesta tenebo vos diutius, judices, quin ad id, cujus exspectatio suspensos habet [et] anxios omni-um animos, me conversam. Novit universa civitas, quod factum est, novit, inquam, [et] cum stupors quodam defixa h[ae]ret in Hora-ratio isto juniore: qui sororem ante portam Capenam in maxima ho-minum frequentia sibi obviam stricto gladio transsixit. Atrox me-hercle facinus, quale vix meminerunt qui vivunt hodie, aliud. Res longe maxima est hominis vita, [et] pretium sangvinis humani in-[ae]stimabile semper est habitum. Vnde a cade ipsa abhorret hominis natura: nec facile s[ae]vit in vitam alterius, nisi ab humanitate alienis-simus. Quid igitur dicemus de eo, qui sustinet trucidare eam, quam natura parens ex eodem sangvine, ex eodem utero, ex eodem, ut italoquar, ovo progenuit? An non omnem exuisse humanitatem ju-re censendus, qui rem patrare audcat plus quam beluinam? Paulo eni ulterius, Iudices, mecum progredimini, [et] oculorum vestrorum aciem in in bruta animalia conjicite; quem mihi monstrabitis leonem, qui fos-tum suum naturali quodam amore non foveat, alat, complectatur? quem ursum? quam vel immanissimam beluam? qu[ae] pro surrep-tis sibi catulis[et]foetibus vel armatorum turbaseopponere sangvinemq[ue] profundere dubitet? Quanto indignius hominem a bestiis naturali er-ga suos propensione superari, [et] illam [...] indolem etiam in feris con- spicuam ex natura hominum velle exstirpare? Feras partus, feras con-suetudo, feras natura quidam impetus inter se conciliat: Te Ho-rati ortus lui principium, te saluberrima educatio, te natura ipsa so-rori tua plac[ae]re non potuit, ut animum tuum vinceres! ut manus re-primeres! ut cruentum illum mucronem abstineres! Quotquot unquam homicdia lecta sunt vel audita, excusationis quodam velo tegi videntur posse; Horatius nulla factum suum specie potest com-mendare. Etenim nulta est hic sororis culpa, cui sponti interitus, luctum nemini noxium non tantum muliebris expressit affe-ctus; sed ipsa quoq[ue] humanitas, quam ex hominum animis tollere velle atq[ue] evellere ab homine omnino est alienissimum. Sed ne his diutius immorer, quid de eo sentiendum, quod tam tristi facinore totius urbis populiq[ue] universi l[ae]titia in luctum, ut minime opinatum, ita acerbissimum est commutata? quod gratulationes in ejulatum sunt conversae? quod plausus, velut attonitis omnibus, subito conticuerunt? Personabant jucundis vocibus omnia: Ecce momento temporis, tanquam vertigine quadam correpti horrent omnes, tremunt omnium animi ad tam nefandum spectaculum, lachrymis omnium oculi ma-dent: undiq[ue] omnia suspiriis, gemitibus, lamentationibus circum sonant: nec modo homines, sed ipsi quoq[ue] parietes [et] tecta adium nu-tare ac moeroris [et] tristi[ae] signa ostedere videntur. Sed pr[ae]stat silentio reliqu[ae] pr[ae]terire, quam cum maximo dolore, cum suspiriis [et] gemiti-bus h[ae]c in omnium sensus ultro se ingerentia prolixius commemor[ae]re. Quod justicia nunc requitit peto; ut lancem juris recte dirigatis, recte B 2. nor- normam [et] amussim flectatis: offensa [et] laesa est ea graviter, non tantum civilem rationem, sed [et] naturalem reposcit, crudelitas homi-nis severitate legis, flagitium supplicio coercendum est. Vester Iu-dices vultus promittit, vos juris, quod tam atrociter iste violavit, assertores fore, [et] vindices acerrimos. 3: Rei Defensoria. Trocissimum mihi crimen obijci audio; sed idem Averbis multo atrocioribus etiam augeri audio: Pro fixe de facto meo dicis; longas instituis diatribas & commentarios, quibus caedem a me commissam in publi-co ostendas; in eo commonstrando totus es occupatus quod ego ingenue non tantum fateor, sed et profiteor. Habet, Iubex Nobilissime, & vos, qui una estis in judi-cio, Viri Amplissimi & Prudentissimi, habet actor, guod ipsum laboriosa & anxia probatione liberat, con-fitentem reum: Nunqua negabo, mortis Horatiae me esse autorem; Sororem manus has jugulasse propriam, non ibo inficias. Sed paululum quaeso advertite animum & iniquam accusatoris criminationem intuemini, qui nimis odiose delictum, quod ultro confiteor, exagitat; ea,quae necessitatem imposuere, & hos mihi factum vi quada extorserunt, ne unico attingit verbulo, sed omnia haec, quia ipsius non serviunt fabulae alto silentio invol-vit. Ipsa nos docet Natura, quod etiam neminem, cui e meliori luto formatum est pectus, in dubium vocare au-tumo; non omne homicidium posse improbari; nisi forte mea de Curiatiis coesis victoria simul damnetur; quod quam esset alienum, & in patriam ipsam, quae o- omni. mnibus sanctissima esse debet, impium, vos ipsi ad cal-culum revocate Iudices: Hac enim domos, liberos, ux-ores vestras, leges Patriae atq; libertatem, salutem ve-strum omnium servatam, urbemq; hanc a servitute, ipso interitu graviore & acerbiore, vindicatam sine dubio agnoscitis. Ad sororem autem quod attinet, non ita sum [...] qui omnem exuerim humanitatem; nec ita brutus, qui, quid naturae debeam, ignorem: verum cum ipsa me ad necem hanc perpetrandam imprudentia sua quodam modo impulerit; quin imo cum caritas in Patriam id ipsum requisiverit; videte, an non fuerit indignatio justissima. Soror enim oblita duo-rum fratrum a Curiatijs occisorum oblita; discriminis praesentissimi, quodetiam tertio jam imminebat; obli-ta salutis omnium vestrum, amori Patriae debito priva-tum affectum praeferre est ausa; & vel cum publico exi-tio Curiatium suum optare non dubitavit. Aures ar-rigit actor meus: obscura enim sunt quae dico, & longe scilicet supra ingenium hominis: ingens certe subtilita-tum abyssus, quam tu rationis tuae cribro exhaurire nu-quam poteris: non dum vides me jure quodam sorori manus intulisse? Romulus urbis conditor fratrem Re-mum passus est interfici, eo quod novae urbis vallum transiliret. Tam graviter ille, quem inter DEOS Quirini nomine colimus, ulciscendum putavit valli & fossae, qua urbem majoris imperii sedem futuram cinxe-rat, contemtum: Haec non modo victoriam invide-bat mihi, fratrum fortiter pugnantium sangvine partam; sed etia urbis felicitate et salute offendebatur; hostis ca-sum & ruinam lacrymis jure suspectis deplorabat. Iam dic Horatiam in juria esse interemtam, & eadem opera ostende, te magis propitium esse Albanis. imperii nostri aemulis, quam Patriae. Profecto si ratione tanquam lan-ce aequissima rem ponderemus, nullus dubito, quin ultro omnes largiantur, minime ferendam fuisse comploratio-nem sororis in victoria mea tantoq; gaudio publico. Vrbs tota gaudet, ipsa sola lugebat ob hostem interem-tum: singuli & universi diem solenni celebritate Diis consecrant; ipsa oblita Deorum, quibus propter patri. am servatam vota debebat reddere et gratiam; Curi-atium suum, apertum pop, Rom. hostem deflebat. vultu, gestibus, facto ipso insuperinnuit, suum hosti ma-gis addictum esse animum, quam Patriae; cui tamen ut omnia nostra, sic nos quoq; ipsos debemus. Desino dicere, & advestram fidem, atq; Judicij hujus Amplis-simi autoritatem controversiam de volvo: vos rem ardu-am arbitramini, deq; meo facto liberalius pronunciato, ne vel odium justitiae veritatem, vel gratia judicij religi-onem perfringat. 4. Praesidis Rogatoria. SAtis, Colleg[ae] prudentissimi, audivistis, quale et quantii in judicium adducatur crimen, et qu[ae] res in quaestione versetur, facinus sane tam atrox, tam ab humanitate remotum, tam inauditum, ut exte-nuari quidem non queat, tam manifestum ut ne a Reo ipso negari possit. Videtis ab una parte Acto-rem, facti atrocitate ob oculos posita, juri insistere p[ae]namq[ue] tanto facinori, legibus consitutam urgere, ab ab altera autem reum ratiombus non prorsus nullis se tueri: Sororem suo merito interfectam asserere, atq[ue] ita, si defendere factum, per se invidio sum, non possit, excusare tamen velle ac mitigare. In hac rationum differentium contentione haud paulo dif-ficilius est pronunciare, quam quivis putet. Com-munis [et] pervulgata inter homines opinio negat in-tueri luce fas e[ss]e ei, qui a se hominem occisum fatea-tur: hic vero [et] lex perduellionis aperti[ss]ima Reum condemnat. Sed ratio accuratior, exemplorum te-stimoniis suffulta, discrime requirit, velut ad perpen-diculum examinari jubens causas [et] occasiones qui-bus vel motus, vel coactus quis c[ae]dem fecerit. Vnde etiam eu de homine occiso qu[ae]ritur, non semper nega-rifactum solet, sed interdu ut recte ac jure factum defendi. Quod cum nunc quoq[ue] fieri audiatis: ita factum, quod in confesso est, intuebimini: ita actoris postulationem, minime quidem iniquam il, lam spectabitis: ut simul quid causis a reo adductis tribuendum sit, sine ullo pr[ae]judicio consideretis, atq[ue] ita in isto velut bivio sententias vestras moderari studebitis, ut accurati examinis trutina omnibus ponderatis, nec dejure quicquam detraxisse, nec ab aequitate longius abiisse videamini. 5. Asse- Ihil videtur esse, Iudex Nobilissime, difficilius ve-Nritate, quia in fundo latitat, sed ipsa tamen verita-te est judicium difficilius, ubi non sufficit examinasse ve-rum, sed & poena vel praemio veritas confirmanda, vel etiam sanguine humano obsignanda est. Plura judicant plerumq; homines amore & cupiditate, quam verirate, iracundia & dolore quam praescripto, laetitia & spe quam juris norma aliqua, timore aut errore; qua judicii formula; commotione mentis, quam legibus. Hic vero non tantum in una causa, sed & in uno homine insunt ista omnia. Meritum Rei quis non amet? virtuti quis non cupiat optime? victoria quis non laetetur? Vicis sim caedem Virginis innocentissimae quis non doleat? parricidio sororis quis non vehementer commoveatur? Adeo timori & errori vicina est in utramq; partem sententia, ut jure dubites, quid statuendum sit. Seve-ram animadversionem facti atrocitas flagitat, modera-tionem recens in Rempub. meritum requirit. Meri-to quis non suffragetur & assurgat? caedem quis non de-testetur & condemnet? Cum vero quid fieri debeat ex opinione obscurum, ex jure manifestum sit, non poterit in judicio Reum tueri aequitatis opinio, quem lex ac-cusat, judicat, supplicii reum esse jubet. Equidem si ullo mitigari legis voluntas posset remedio, in hac ta-men causa non potest. Adeo non vult lex ulla me-riti aut virtutis ratione conciliari. Horatio, qui nulla sexus ratione & commiseratione potuit commoveri Natura ipsa mollem, fragilem, infirmam, ad errores faci-lem finxit foeminam: & legum latores semper plurimum con- 5. Assessoris I. sententia. concesserunt huic sexui: atq; legibus soeminas contra vim & dolos voluerunt esse munitissimas. Neq; sapi-entes soli agnoverut ista naturae vestigia, sed vix quis-quam ab omni humanitate adeo fuit alienus, quin muli-erum, quas ita quasi molliores dicimus, mollitiem ju-vandam potius, quam oppugnandam esse fateretur. So-lus inventus in populo Romano est Horatius, qui ne in germana quidem sua & sorore unica sexui parcere vo-lnit: sed quo major fuit hodie, per virtutem suam, eo factus est ferocior. Quod si hanc in quartum aliquem bene armatum Curiatium exeruisset ferociam, fortem eo facinore praedicarem Horatium: cujus virtus neq; nu-mero hostium defatigari neq; armorum minis commo-veri posse videretur. At vero inermem hanc et neq; telo neq; scuto instructam, non tantum jura omnia supe-rum & inferorum sed ipsa etiam humanitas, quam omnes nobiscum circum ferimus, a tanta immanitate defendere debuisset. Quin & belluarum quarundam est indoles mitior, vt blandientibus blandiantur, lametantibus condo leant hominibus: Sive istud vere dicitur, si[n]e vt nos hu-manitatem studiosius sectemur. Quae igitur sine armis venit adversus armatum, quam potuit vel minari vel moliri injuriam? Quae vero sine injuria, sine animo injuriarum venit, q[u]o jure caesa est? Legem agnosco a natura ipsa sancitam & mentibus nostris non inscriptam sed insculptam, ut vim vi repellamus. Indignum es-se forti viro fatcor, uc fugiat: Sed vel vincendum est, vel moriendum. At vero inferre vim & injuriam sem-per injustum est. Hominum ea est natura, et ram eorum, qui parum aequi sunt, ut cum, quem avi inferenda & occasione litis alienum vident, juvandum esse arbitren- C tur tur atq; defendendum: quanto severius leges, inju-riam & vim innocenti tam atrociter inflictam, contra eum, qui uno ausu & leges naturam perfregit, vindi-cabunt? Neq; inermem tantum & ultro cedentem sed afflictam quoq; percussor oppressit. Diis bellum vi-detur inferre, & ipsi, quae nos generavit, naturae, quis-quis a luctu vult remotum esse animum hominis: & frater in Sorore humanos affectus agnoscere noluit! Si juste luxit, juvanda erat, & fraternis blanditiis eri-genda; sin errore quodam, docenda: & melioribus mo-nitis confirmanda: deniq; luctui & sorori conceden-dum erat, non hostili mucrone saeviendum. Cujus i-gitur animum neq; sexus, neq; sanguis, neq; luctus po-tuit mitigare; eius immanitatem nulla juris vel mitissi-ma interpretatio potest excusare : Sed quanto atro-cius uno facinore & legem, &: naturam, & omnem hu-manitatem violavit; tanto eum severius & lex & na-tura & humanitas ipsa, communi consensu, & judicii & sopplicii reum pronunciant. 6. Assessoris II sententia, QVam difficilis, quam ardua res sit, quae nunc in judicium adducta est, facile tibi, Collega ho-norande, [et] ultro assentior. Facinus, quod Juve-nis hic commisit, non diffiteor esse atrocissimu, anteaq[ue] nunquam in hoc populo auditum, digna certe plecten-dum poena, si rigorem Juris, quem jus summum, sed [et] summam injuriam ips[ae] leges appellant, [ae]quitati pr[ae]feramus. Verumenim vero merita hujus Iuve- nis nis, [et] virtus, qua Remp. Romanam hoc die ab Alba norum dominio liberavit, tanta meo quidem sunt judicio, ut atrocitatem poen[ae] omnino mitigare debe ant, nec tant[ae] mihi videntur rationes, qu[ae] summum rigorem svadent; ut ea, qu[ae] Horatius summa cum fortitudine [et] pietate gessit, nullum habere locum in hac ipsa causa debeant. Sexus foeminei imbecilli-tatem defendere summo studio Collega meus annixus est; [et] qu[ae]cunq[ue] intempestivum luctum sororis ex-cusare possent, enarra vit, ac erudita oratione exor-navit: ea omnia qu[ae] juvenem hunc alias modera-tum, tunc autem adhuc ira recenti furentem, ab hac ultione retrahere ac avocare merito debuissent, non sine affectu dixit: neq[ue] esse quenquam puto, qui no censeat, Horatium sibi temperare, ac sorori parce-re debuisse. Sed ea omnia dissimulata sunt adhuc, qu[ae] generosum hujus Juvenis animum ad tristissi-mum hoc factum, quod non tam consulto, quam ju-sta quadam injusti luctus indignatione patravit, ef-ficaciter cornmoverunt. Horatius hic unicus ca-riss. Suis parentibus supermanserat filius; qui, cum jam duo ejus fratres a Curiatijs occisi essent, ac de tota Romanorum reagreatur, prostravit forti manu unus tergeminos Curatios, quibus Albani salutem suam concredider ant; rem Romanam, qu[ae] jam labi videbatur, solus restituit ac tergemina reportavit C 2 spo- spolia; qu[ae] cum, Rege decernente, populo Romano faustis acclamationibus pr[ae]eunte, pr[ae]seferens urbem ingrederetur: soror, amoris qvo fratrem, patriam totamq[ue] familiam Horatiorum prosequi debebat; ob-lita, non modo nulla, in publico urbis gaudio [et] tri umpho, l[ae]tici[ae] signa ob servatum fratrem, patriamq[ue] defensam, ostendit: sed etiam intempestivo suo luctu, qui nullum e Romanis, multo minus sororem opictoris decebat, omnibus palam fecit, se hunc suum fratrem, quem Dij singulari bono Reip: Roman[ae] servarant, cum reliquis duobus fratribus sublatum e medio malle, quam Curiatio sponso carere. Qu[ae] certe res non potuit non offendere generosum fratris animum. Nam cum videret totam civitatem vi-ctoriam sua applaudere, seq[ue] summis propterea laudi-bus efferri, unicam vero tantum, inter tot millia ho, minum inveniri sororem suam, qu[ae] hanc ipsi victoriam invideret, [et] qu[ae] Curiatium suum vel cum durissima servitute patri[ae], quam tame, natur[ae] instinctu, Curiatio pr[ae]ferre debebat, habere cuperet, quis non istud Horatii facinus dolori justissimo as-sribat? Hoc enim certum, Albanos nihil aliud qu[ae]- sivisse, quam ut Romanos, populum liberum, impe- rio suo subjicerent, illisq[ue] postea superbe dominaren-tur. Qua propter Horatius, cui duellum hoc, diffi-cilis sane provincia, injunctum fuit, contra istum quoq[ue] guoq[ue] Curiatium, non tanquam contra sponsum soro-ris su[ae], sed tanquam contra hostem patri[ae] infensissi-mum dimicavit, iilumq[ue], cum aliter Rempub. Roma-nam salvam manere haud posse intelligeret, e medio sustulit. Non video igitur, quod ullam soror ju-stam habuerit causam, hanc tam insignem fratris wictoriam intempestivo luctu deformandi, sed cau-sa fuit Horatio justissim[ae] indignationis. Nec ali-ter censeo quam quod soror comploratione indebit a fratri facinus hoc tam triste, qui alioquin ab imma-nitate est alienissimus, extorserit. Quapropter, si fortasse Horatius hoc nomine minus defendi possit, attamen vix existimo quenquam iweniri, qui non condoleat, excusationemq[ue] aliquam Horatium me-reri statuat. 7. Assessoris III. sententia Quidem [et] ipse fateri cogor; me non leviter cogitatione pr[ae]sen-E tis casus moveri, sed toto corpore cohorescero: dum sententiam ex officio dicturus, ex una parte sororem a fratre, nescio qua puel-lae fortuna adversa, confossam; ex altera libertatis patri[ae] vindi-cem, ad factum tam triste, fato dicam, an errore, misero certe fu-nestoq[ue], compulsum, intueor. Ac ad puell[ae] interitum si cogitati-onem converto, non video, quomodo extenuare casum tam luctuo sum queam; Horatium autem si respicio; si rem omnem non ex nudo facto; quod quale sit, remotis caeteris accuratam considerationem requirentibus, recte judicari non potest; sed ex iis, qu[ae] concurrerunt, C 3 me- metior, omino moderationem in ferenda sententia ad hibendam es- se censeo. Etenim non ita truculentum est hominis ingenium, non ita a benignitate natur[ae], qu[ae] bene volentiam erga suos cuiq[ue]no-strum indidit, aversum: ut blandi[ss]imum illud, quod eodem genere [et] sanguine ortos arcti[ss]ime copulat, vinculum temere voluerit rum-pere. Amor certe erga Patriam tantus, ut vitam pro dignitate etius in periculum pr[ae]senti[ss]imum adducere non dubitarit, animu ar-guit vere generosum, [et] proinde suorum quoq[ue] amanti[ss]imum. Nam ut publici commodi rationem vix habebit, qui rem suam negligit: ita cum proprii sanguinis aversatione verus Patri[ae] amor nunquam conjungitur. Quam igitur putabimus causam fuisse tant[ae] vehe-menti[ae]? ipsum audiamus Horatium: ipse causam indicat, dum stri-cto gladio sororem invadens; Abi hinc cum immaturo amore ad sponsum, inquit, oblita fratrum mortuorum, viviq; oblita partia: Sic eat, qu[ae]cunq[ue] Romana lugebit hostem. Iustius nimirum dolor, ex indignitate luctus ob hostem interemtum stimulabat ipsum: qui im-patientissime tulit, in ea domo, qu[ae] pro libertate [et] dignitate Patri[ae] se tota devoverat, existere animam, sic ab omni humanitate aversam, qu[ae] paternam stirpem omnem cum ipsa patria occidere [et] interire op-tarit, vt hostis victoria potitus ipsi esset incolumis. Hoc est, quod ani-mum juvenis generosum movit, quod gladium strinxit in eam,qu[ae] fra-trum mortuorum; quoevivi, ejusq[ue] unici ex tanto discrimine reliqui; qu[ae] Patri[ae] oblita, lugere hostem in fratris honore, [et] publica congra, tulatione non est verita. Hoc igitur aceurate pensitandum censeo, ne, dum rigorem juris consectamur, [ae]quitatem amittamus; proq[ue] summo beneficio summum reddamus maleficium. 8. Assessoris IV. Sententia. On succenseo, Collegae, Orationi Vestrae, neq; N Horatio tam disertos Patronos invideo, Me- ritum ritum Iuvenis sartissimi non est obscurum; neq; tam iniquus egosum, ut vel negare id, vel extenuare cupi-am. Recte favent boni omnes vitae hominu; & quo quis-que est melior, magis virtutem admiratur, benefactori-bus gratiam referre annititur. Sed nostrum non est, legae, virtutem indecore admirari cuius quam in judicio, aut praemia decernere meritis Horatii: leges spectandae sunt; in causis verum sequi semper est judicis, & hodie no-strum in ista causa: de caede judicandum est & parri-cidio. Equidem si peccandum sit in judicando, prae-stat accusatum absolvere injuste, quam injuste perdere: Illud enim quidem injuria est, hoc vero impietas. Ve-rumenim vero ubi, quid sequi debeas, manifestum est, boni semper fuit Iudicis, voluntatem legis authorita-temq; defendere. Victoriae fratris praejudicium fecis-se misera putatur, & multa in hanc rem ornate dicta sunt. Magnam ea juris speciem prae se ferunt, sed examen justitiae non sustinent. Ipse tergeminos una victoria partos triumphos & spolia virtutis insignia polluit: quando victor in mulierem, inermem, afflictam saeviit. Puella vero quantum poterat victoriae affer-re praejudicium, quae muliebri affectu eum, cui desponsa erat, requirebat. Non invidebat istam Patriae digni- tatem, non fratri servato salutem, virtutem, victoriam: sed cum his conjunctam esse Curiatii sui salutem cupie-bat. Non oblita fratr[e]m erat, qui perierant: sed non poterat a fratre servato eos reposcere, quos Alba-ni percusserant: sponsum autem repetabat, que frater per-csserat. Et fratres quidem sola natura; sponsum praeterea arctius quoq; consvetudinis perpetuae vinc u-lum ipsi conciliaverat. Quem ita sibi conjunctum esse intel- intelligebat, Eum non requireret? sponsa quod spon-sum lugeat accusabitur aut, capitis damnabitur? Natu-rae videntur imperare velle, qui volunt mulier ne duca-tur affectu, nec lugeat eum quem amaverat. Quanto est amor inter sponsos ardentior, tanto magis conceden-dum erat Horatiae: praesertim quando fratrem eo vide-bat infignem signo caedis, quod ipsa sui antea voluerat amoris esse argumentum; quando paludamentum, quod manu sua confectum sponso donaverat, inter spolia con-spexit. Quod si injuria eum luxisse videatur qui patriae dignitatem oppugnaverat; sane adeo est in praesente cau sa alienum, ut viris alioqui sapientibus mirer in men-tem venire istud potuisse. Etenim si duo idem sta-dium decurrant, ad eandem vel virtutem, vel gloriam, vel praemium contendant, aemulos recte dixeris: at ho-stium nimis durum nomen est: Hostem certe eorum qui praemia statuunt, nullo jure dices eum, qui vicerit, vel vincere conatus fuerit. Sic duellum erat, praemiu utrinq; a Romanis & Albnis victori decernebatur dig, nitas Patriae: Utrinq; & Horatiorii virtus & Curiatioru spe gloriae & magnitudine praemii excitabatur: fortiter utrinq; pugnatum est: donec caesis reliquis duo congre derentur ultimi: & ibi demum alter alterius aemuluba-tur virtutem & gloriam. Sed hostis Romanorum non magis fuit Curiatius, quam Horatius Albanorum. Quantopere gentem nostram coluerit, vel mortua testa-bitur Horatia: quod gener esse Civis Romani maluit quam Albani. Quod autem dimicavit, patriae istud di-gnitati debuit, pietati debuit: qua suae nos quisq; obli-gatum Patriae agnoscimus. An igitur causam Hora-tius indignandi, vel Horatia lugendi justiorem habue- rit rit, perpedite: rectiusne frater facturus erat, si veni- am dedisset lugenti sponsae, quam quod truculentus fu-it percussor afflictae sororis. Quod si justa fuisset venia, non potest non injusta esse caedes: jure si debebat vivere, injuria occubuit: Sin jure percussa fuit, con-demnate vel mortuam, sed secundum leges. Quod in occasu sponsi lamentata est, & postquam ille reddidit vitam Patriae, cui debebat; ipsa luctum supremum reddidit, quem sponso debebat; debitae istud pietatis fuit: quod luxit in publico, impotentiae fuit. Quo i-igitur nomine eam condemnabitis? an quod pia fuit in sponsum? an vero quod modum pietati statuere non potuit? Jure si percussa est, reum defendite sed jure &. judicio: non potest idem & justum esse & injustum. Ream faciemus Hoiatiam, quod pietatem Curiatio suo praestitit eam, quam ab Uxoribus fuis omnes requirunt? Quod si pietas cum sororis non mitigavit, hujus tamen loci reverentia, & Urbis conspectus commovere debuis-set. Moenia urbis quae securitatem cuivis pollicen-tur & praestant, puellam a vi, afflictam ab injuria, Ci-vis Romani filiam ab ictu hostili, sororem a truculen-tia fratris non potuerunt vindicare. Quapropter, qui & sororis luctum, & sponsae pietatem, & hujus urbis conspectum non tantum contemsit, sed cruenta quoq; dextra violavit, vestrae est severitatis, Collegae, & inte-gritatis, ineo incorrupti judicii exemplum statuere. 9. Patris Horatii Deprecatoria CVm filus meus, judices, duobus, fratrib9, qui vi- ta patri[ae] cui senatos esse agnoscebat, reddiderut, D super superstes, certame pro dignitate patri[ae] contratres Cu riatios solus jam sustineret, minime omnium metue-bam futurum, ut ei victori in capitis judicio patro-cinarer: quin potius in eum eventum, qui tum opta-ri magis poterat, quam sperari, l[ae]tiora mihi [et] fau-stiora pollicebar omnia. In vidit mihi, duobus a mi[ss]is filiis sic satis afflicto, hac felicitatis portionem tempo-ris injuria: qu[ae] cogit me nunc vit[ae] illius opitulari, qui pro libertate [et] dignitate publica vitam in pr[ae]-sentissimum discrimen adducere non dubitavit. No-lens volens itaq[ue] ad vestrum tribunal trahor, vbi a-cerbissimo cum dolore audio gravissime accusari ob interfectam sororem filium meum unicam: si tamen meum vocare jam po[ss]um, ad quem damnadum pro-pendere sententias vestras anim ad verto. Nos cae-dem ultro sane fatemur, neq[ue] eam ut leviculam cona-mur extenuare, Verum exiguam largimini nobis, ju-dices, vsuram temporis, nec tam subito ad mortis sup-plicium festinate: sed omnia prius, qu[ae] factum an-tecesserunt, qu[ae] cum eo concurrerunt, quibus autho-ris animus ftimulis sit concitatus penitius introspici-te: [et] deprehendetis, utcunq[ue] factum non po[ss]it pro-bari, voluntatem tamen ejus qui fecit, excusationem inereri non prorsus nullam. Intuemini qu[ae]so gene-rosi juvenis anmum ita prorsus addictum patri[ae] ut nihil quod libertatem ejus labefactaret, quod digni- tatem tatem imminuere videretur, tolerare po[ss]et. De quo si quis est qui dubitet, flectat huc oculos ad certamen, quod pro patria duri[ss]imum adijt, tum vero multo durius, cum, duobus fratribus ante se occumbentibus, solus adversus tres Curiatios dimicare fustinuit, tan-ta alacritate, ut pr[ae] amore in patriam sui ipsius obli-tus esse videretur. Nemini igitur mirum videri de-bet, si animus nil nisi commodum [et] dignitatem pa-tri[ae] spirans, in tanto publico gaudio complorationem sororis ferre non potuerit. Ego certe qui pater sum, cui per [ae]tatem judiciu magis corfirmatum est, filia jure c[ae]sam judico, quod privato in sponsum affectui plus tribuit, quam caritati patri[ae], qu[ae] una omnes complectitur caritates: [in] ita esset, patrio jure in fi-lium animad versurus fuissem; non vestrum expe- ctassem judicium. De meo ego sensu vere hoc testor: quid sentire putatis Quirites: qui privata mea c[ae] lamitate minus prope tangutur; publico libertatis be-neficio, virtute filij mei parto, singuli gaudent? exi-stimatis probaturos tam deforme in liberatore vrbis spectaculum, quod vix Albanoru oculi ferre possent? Habete igitur, judices, rationem ejus, qui nullam vi-t[ae] su[ae] in asserenda patri[ae] libertate rationem habuit: servate vnum vniversi, qui unus pro universis stri-ctos adversus vrbis hujus imperium mucrones exci-pere voluit. Quin ita statuite non pa[ss]urum populu, D 2 ut ut, quem modo ovantem victoria incedere vide- runt, eum mox inter cruciatus supplicij cernant: neq[ue] conce[ss]urum ut lictor colliget manus, qu[ae] paulo ante armat[ae] imperium populo Romano pepererut. Et quonam ducere hunc juvenem potestis, vbinon sua decora eum a tanta foeditate supplicij vindicent? H[ae]c omnia suo pondere kastimare vestrum certe est, isto loco: vestrum est, ad pr[ae]mia pr[ae]clare meritis cpnferenda potius propendere, quam ad poenas delin-quentibus infligendas: vestrum est cavere, ne me, quem paulo ante cum egregia stirpe conspexistis, or-bum liberis faciatis. 10. Pr[ae]sidis Conclusoria. Mpar sane certamen esse video : dum illinc dimicat meritum Rei, Iqui accusatur; orbitas Patris, qui deprecatur: hinc justitia, qu[ae] nec meritis nec luctu commovetur. Etenim non tantum non obscurum est meritum Rei, sed cum plausu populi maximo memoratur: neq[ue] memo-ratur solum id merito suo, meritum optimum maximum; sed ipsum quoq[ue] vindicem Patri[ae], [et] patrem libertatis Roman[ae]pr[ae]mis corona-ri debitis oportuit. Nec enim minus injustus est, qui benefactorem gratiis debitis non veneratur, quam qui Reo criminis, atrocitatem p[ae]-n[ae] condonat. Hic enim lenitatis accusatur: quod nomen mise-ricordi[ae] vicinum est: ille ingratitudinis, qu[ae] una omne flagitum in se complectitur. Digna pr[ae]terea est affectu omnium h[ae]c orbitas Patris, qua [et] ipse non mediocriter commoveer. Et eo magis Patri afflictissimo condolendum est, quod amore Patri[ae] tam grandem filio- rum rum jacturam fecerit. Verumenim vero quia c[ae]des est manifesta, [et] ejus modi, qua nulla specie juris pingi, [et] severitatem legis sustinere potest: ego us legum [nestos], [et] justici[ae] sacerdos, facere, non possum, quin jus liquidissimum tuear, p[ae]namq[ue] a legibus injunctam legitime de-cernam. Ac et si non diffiteor, ipsam quandoq[ue] justiciam ab honesta [...] non esse alienam: [et] in judiciis non tantum qu[ae]ri, quid juste fiat: sed etiam a quo, [et] in quem juste fiat: eo usq[ue] tamen nunquam progrediendum est, ut scelera dignitate delinquentium elui vel elevari patiamur; Iamq[ue] ipsa adsit justicia, ut lanci appendatur hinc sororis caedes, illinc meritum Rei, [et] Patris orbitas: omnino supe-rabit moles sanguinis: neq[ue] ullum est adeo pr[ae]clarum factum adeo-ve tristis luctus, naturam [et] jura sanguinis ut evertat. Qua-propter meritum Horatii Patria pr[ae]miis prosequatur; populus u-niversus veneretur: orbitatem Patris doleant, si qui sunt vel fue-runt Patres liberorum suorum, [et] sublevent, mitigent, consolentur: me-um hoc loco constituti officium nunc est; nec pr[ae]mia decernere, neq[ue] luctum testari: sed judicio leges conservare. II. Rei Provocatoria ad Popalum. Ietas laudatur & alget! En pietatis insignia, sta-P tribus tergeminis detracta spolia: En publicum testem & Oratorem: Vincula ergo & verbera, restis & infelix arbor, sunt virtutis praemia? O rem iniquis-simam! o judicium animo ad virtutem nato acerbissi-mum! cujus rigore implacabili, velut fulminis improvisi vehemeritia, prostrato succumbendum mihi sit; nisi sci-pionem, quo in summa consternatione innitar, haberem firmissimum, vestram, Quirites, potestatem, ad quam D 3 con- confugio, velut ad sacram ancoram: Nihil infelici mihi jam restaret amplius, pr[ae]ter ignominiae maculam imortalem; ni in vestra ope spem haberem defixam: a quibas aequiorem, magisq; propitiam certo mi-hi sententiam polliceor. Hilari vultu animoq; benigno acceptate meam ad vestrum judicium provo-cationem. Cum enim pro libertate vestra sangui nem fundere fuerim paratissimus, jure quodam meo be-neficium vestrum imploro, ut, qui unus omnibus vir-tute sua libertatem conservavit, imperium peperit; e-um omnes unum conservent, & liberu esse jubeant. Quod si unquam Talio aequitatis nomen merita est, nunc ju-re Talionis pro libertate libertatem reddite. Si di-gna est, Quirites, pietas mea amore vestro; si mere-tur memoriam fui; si testimonium aliquod suo quo-dam jure videtur exigere; non exigo a vobis compen-sationem, licet ea sit in manibus vestris: sed in liberta-te tantum mea afferenda edite testimonium pietatis meae & virtutis. Rex ipse abhorrens ab effundendo sanguine eius, qui pro patria mori paratus fuit, cru-delitatem legis mitigavit; ac, ut facilis via esset me li-berandi, provocationem ad populum, tanquam sacro sanctum salutis remedium concessit. Ipsi decernite vobiscum, & jubete, utra potior debeat esse in hoc judi-cio, severitas legis, an clementia Regis; qui ut Dominus legis ipse legem benignius in mei salutem interpreta-tur. Ac intelliigitis vos sine dubio, me non mortis, quam antea contemsi, sed ignominiae metu commo veri. Geminos vidi germanos meos in medio certamine corru-entes; nec terruit me aut timidiorem fecit mors fratrum, qui per vitutem suam occubuerant: Quin his percus- sis, sis, hostes ego solus, recenti fratrum duorum carde ad huc ferventes & furentes sustinui, mortemq; propriam ne-glexi. Vici hostes, qui tres uni imminebant: Vici me ipsum, qui funeribus fratrum non sum commotus, quan-do pro salure patriae dimicandum erat: Vici naturam, quando sororem, ne luctu suo privato praejudicium gau-dio faceret publico, severe coercui. Et manibus licto-ris, succumbendum est? Fratres & vinere voluerunt pro patria, & occubeuerunt fortiter, ut per gloriam vive-rent: Ego & vici pro patria fortiter, & vivo, ut mori-ar cum ignominia? Nonne satius erat, percussis duobus, a tertio fortiter vinci, quam nunc turpiter mori? Sed vestrae libertatis causa memet ad hanc miseriam reserva- vi Date quaeso, date occasionem dimicandi iterum vel prosalute, vel pro imperio, gloria, dignitate vestra, ut moriar fortiter: Perpendite quam indignum sit, vt hae manus, quae hostem potentissimum vinctum in manus vestras & servitutem tradidere, a lictore vinciantur. Sed intercedit Regis autoritas, cui vestra satis manifeste suffragari videtur pietas, Quirites, qui subito huc uni- versi concurristis admiratione inauditi judicii; spectatu, quae possit esse tam ferox audacia, ut eum, qui pro pa-tria fortiter vicit, in patria turpiter vinciant; ut imperi-um & Majestas populi Romani, his manibus parta, licto-ri submittatur. Quod, si tamen poenam mihi infligenda esse omnino statuitis; & vero omnium intelligentium confessione prior semper habenda est ratio referendae gratiae, quam maleficii ulciscendi; praemiu, prius decerni-te, quod meae in patriam pietati deberi omnes & singul ul-tro largiuntur: Hoc autem date praemiu, Quirites, ut me, patriae liberatorem, a poena & morte ignominiosa libe-rum pronuncietis. 12 Popu- 12. Populi Intercessoria. Q Vamvis primo intuitu, ludices, Horatij factum fatis atro- cem pr[ae]se ferat speciem; ut c[ae]tera non consider antibus dignum videri possit, c[ae]dem sororis, ex pr[ae]scripto legum, c[ae]de expiari: Populo tamen Ro. indignum est, vt victor hostium, liberator Patriae, conser-vator Imperij metuat lictorem in judicio, de sertus abijs ipsis, quorum dignitatem cum vit[ae] discrimine asserere non dubitavit. Multo ar-ctius obstrictum sibi habet Horatius recentieoq, insigni merito Populum Ro. quigrato animo agnoscit, quantum sit benificium hujus juvsnis, [et] f[ae]tetur hoc sibi die ab uno homine salutem conservatam, dignita-tem auctam, imperiumq[ue], assertum corroboratum. Neq[ue] tantum a-gnoscit, vt [ae]quum est, sed memoriam tanti meriti venerandam [et] ad posteros [ae]terna cum recordatione propagandam statuit; [et] quam jubet religiosissime conservari memoriam, eam hoc ipso die festo faustoq[ue] aboleri patietur? Testatur populus Ro. hodie in hoc amplissimo theatro ac convemtu c[ae]lum [et] terram, huic se debere vitam, libertatem, digni-tatem, imperium: pr[ae]mia decerni non p[ae]nas, liberum esse liberatorem Patri[ae] vult, jubet populus Ro. [et] pietatis hoc testimonium sua primum vult extare in Hor[ae]tium. Etenim quo jure aut qua juris specie ad istam juris normam ac potius rigorem redigetur is, qui tam sngulari fa cinore a communi jure est exemtus. Anima justic[ae] est [ae]quitas qu[ae] non ducitur sensu, sed ratione: neq[ue] ad numerum, sed ad libripen-dium omnia exigit: non culpam solam [et] p[ae]nam, sed in reo [et] ipso A-ctore, in tempore, loco, agendi occasione variaexpendit: unde illa ju-stiti[ae] [et] judiciorum perpetua norma, Duo cum faciunt idem, non est idem: aliter heroes, aliter vulgus plectitur. Nova est [et] in-dita virtus Horatij, nova [et] inandita ipsius sunt merita in patriam, nova igitur atq[ue] in audita [ae]quitate rigor legis mitigandus: ne una lex occidat eum, qui omnes leges [et] imperium populo Ro. qui nos ipsos nobis incredibili virtute reddidit [et] conservavit. Ac sicut interdum [ae]des priva- privatas demolimur bono publico [et] Imperatores in bellis quandoq[ue] sua ditionis parte vastant ipsi, ut saluti publica consulant: sic heroici anmi Iuvenis privatum in sorois c[ae]de luctum sustinere solus maluit, quam ut a sorore publico gandio fieret prajudicium. Neq[ue] sororem per-cu[ss]it frater, sed mulierem victor [et] triumphator publicus errore quodam heroico multavit. Tantum igitur poterit hoc erratum, (nam graviori nomine appellandum nemo aequis judicabit) ut hunc ipsum diem, quem iste unus festum faustumq[ue] fecit omnibus, ipsi in-faustum esse Populus Ro. p[ae]tiatur? aut salis, quam iste unus u-niverso populo reddidit hodie, authorem suum hoc ipso die deserat? pr[ae]sertim cum non desint rationes ali[ae] hunc errorem potius quam culpam expiandi: quo [et] legibus sua autoritas, [et] salutis public[ae] autori sua salus conservetur. Absterge lacrymas Pater fortuna-ti[ss]ime, [et] macte isto filio; macte Iuvenis forti[ss]ime animo tuo, quem neq[ue] pericula frangere neq[ue] calamitates potuerunt commovere. Iudex legem tueatut, Horatium tuetur populus Ro. qvi ut salvas [et] incorru-ptas cupit esse leges; sic salvum atq[ue] liberum vult esse Horatium: vi-vat Horatius victor ac iriumphator [et] liberator Patri[ae]. 13. Responsio Praesidis Con- firmatoria. MAgno me hodie liberastis metu, Quirites, & quem hinc virtus juvenis fortissimi vehementer commo-vebat; illinc severitas legis penitus cogebat, vos confir-mastis: Facitis enim Horatio, virtute juvenis moti, hanc gratiam; & jubetis, ut in caede quidem expianda legi sua constet autoritas, non etiam ad Horatium ple-ctendum extendatur; neq; legis favore in eum, cui & li-bertatem & imperium & leges omnes debere hodie coe-pimus, quicqua severius committatur. Huic ego volun-tati vestrae merito cedens, haud illubenter submitto rigo- E rem rem juris, in re manifesta spectatum a nobis, potestati superiori: cum populi Romani majestas sit tanta, ut eo prohibente civem Rom. supplicio affici nefas sit. Sen-sit hoc & consideravit ipse Tullus Rex noster, dum pru dentissime provocationis remedio legem mitigans, Re-um erigens, hanc autoritate sua eminentiam populi pro fessus est & confirmavit. Quo magis me id facere par fuerit, praesertim cum non solum videri velim, sed etiam esse bonus Patriae cives: optimus autem quisq; civis, semper debeat majestatis populi Rom: esse studiosissi-mus & observantissimus. Et si autem Reus beneficio populi absolvitur: caedem tamen expiand a esse nemo ne-gaverit, quia mitigari leges possunt, everti non debeant. Quod ipsum etiam Populus maxime observandum sibi judicans, non tantum pie & prudenter fecit, dum libe-rum esse jussit liberatorem Patriae; sed etiam juste, quod leges tamen aliquo placari piaculo, & manifestam lui caedem voluit. Meum vero est non tantum agnosce-re quod bonum civem decet, merita juvenis gloriosissi-mi, & suspicere, verum etiam, quod sanci est judicis, leges tueri, quae favorem virtutis admittunt, sed cum o-dio justitiae conjunctum esse nunquam patiuntur. Cum igitur ita pietate Horatii & meritum aestimari oporteat, ne Iustitia proculcetur, unum jam agendum est, ut ex prae scripto eorum qui sacris praesunt, certis piacularibus sacrificiis dii placentur legum autores & vindices: idq; fiat peccunia publica, ut, quod privati hominis suppli-cio praestari debuit, publica victima error publicus lu-atur, & universus populus, a culpi manifestatae caedis ex- pietur. Tu autem juvenis fortissime cum Patre afflictissi-mo, bene utimini gratia Populi Rom: & sine longiori mora mora sarificiis vos accingite: ut dii propitij sint urbi, quae admiratione magis virtutis, quam jure causae te ab-solvendum esse statuit. 14. Patris Horatii Gratia- rumactoria. NIsi essent infinita in homines Deorum beneficia, exemplo unius hominis gemino doceremur hodie, esse Deos; quibus pietas huma-na cur[ae] sit. Gemino enim periculo, alteri terribili[ss]imo, alteri i-gnominiosi[ss]imo vicinus fuit uno die Horatius meus, [et] ab utroq[ue] libe-ratus: bis in limine mortis praesent[ss]im[ae] constitutus fuit, bis pietas e-um sua servavit. Immortales itaq[ue] gratias me debere aegnosco am-pli[ss]imo judicij Pr[ae]sidi, ipsisq[ue] etiam Quiritibus; his quod interce[ss]io-ne sua me sublevarunt; huic quod sententi[ae] rigorem mitigavit. Re-stitutum nunc mihi video filium unicum, unicas delitias; in quo ani-mus meus conquiescit; postquam reliquos reddidi reipublic[ae] cui debe-bam. Vnicum istum quem fortuna servaverat, casus perdider at, vos mihi reddidistis, cui [ae]tas mea jam ingravescens innitatur: quo erepto per ignominiam non tantum vitam mihi acerbam duxissem; sed ne vivere quidem potuissem. Quoniam igitur vestro beneficio filium meum recipio, faciam ita ut vos vestri beneficij in me collati nunquam poeniteat; imperio vestro per omnia sollicite parebo; nihilq[ue] pr[ae]termittam, quod ad expiandam c[ae]dem, mihi privatim magis lu-ctuosam, quam publice noxiam pertinere videatur. Nam para-tus eram vel vita propria filium redimere a supplicij hujus flagitio. Communi verbo dici solet; vota senum esse, facta juvenum: Iste fa-cto gratiam referet vobis [et] virtute sua. Ego quod possum precor ut bene sit vobis, quorum auspiciis hodie mihi bene est: Vt Dij im- mortales beneficiis immortalibus vestram prosequantur pietatem; qui beneficio vestro pietatem hujus juvenis exornastis. E 2 15. Rei 15. Rei Gratiarumactoria. SI forte, Quirites, provestris immortalibus in me be-neficiis, minores vobis, quam debeo, gratias egero summa cum observantia obtestor, ne ingrati animi vitio potius, quam magnitudini vestrorum meritorum id tri-buendum putetis. Neminem enim usquam existere re-or, cui tantum sit ingenii flumen, quiq; tam divino atq; incredibili dicendi genere excellat, ut possit vestra in me promerita, non dicam complecti ornando, sed percense-re numerando: Vos enim non uxorem, non liberos, non dignitatem, non fortunas amissas, quibus nihil po-test esse jucundius, sed vitam mihi & meipsum restitui-stis. Hoc die vestra, Quirites, autoritas, a supplicio contumeliosissimo me liberum esse jussit. Quod si mors bellica, quae est honorificentissima, animum per-cellit etiam fortissimum: quanto magis optimus quisq; ad suppliciu a lictore inflgendum cohorrescat? In bello qui occumbit, non jam deinceps juvare potest patriam virtute sua; sed honesta manet recordatio & meritorum & praeclarae mortis: hic si quis moritur, eadem homini & meritis prioribus mors est. Ab hoste qui percussus fuit, jacturam patitur honorum, quibus ad huc virtutem ejus coronari oportebat; sed ultimo vita ejus ohsigna-tur praemio & honore, memoria immortali: hic si quis pereat, totus interit. Per virtutem qui peritat, vivit per glorram: per contumeliam vero qui moritur, ejus quoq; vitam honeste actam ignominiosa mors absorbet. Vosme ab ista exemistis hodie, Quirites, cotumelia: vos & vitam, & virtutem, & mortem meam liberastlis ab i-gnominia: vos honorifico testimonio virtutem meam appro- approbastis. Neq; approbastis tantum, sed etiam ef- fecistis, ut mea mihi deinceps virtus & vita prodesse; quin ut Reip. & vobis usui esse possit: Nunquam e-nim utilitatem meam a commodis Reip. sejunctam esse volui; sed, quod boni est civis, in salute populi Rom. salutem meam constituo. Non potest sibi non congra-tulari animus meus vehementer; quod vester, Quirites, consensus, quem omnes faciunt maximi, in pietate mea acquiescat. Etenim si benefactori satis est, apud ho-minem gratum posuisse beneficium; quanto rectius me-am ego virtutem collocasse videbor, quando populus Rom. labores meos & titulo meriti, & gratiis dignos censuit? Hinc initium gratiarum, quas debeo pro tan-ta gratia, facturus sum; ut piacularibus sacrificiis non tantum legibus, & Diis legum tutoribus satisfaciam; sed vestrum quoq; beneficium, Quirites, publico argu-mento profirear. Deinceps vero vitam saluti vestrae meam dedico, quibus debeo: Patriae salutem meam sa-cram esse volo; cui bis hoc pectus spiritum suum debet; semel quod natus; icerum, quod liberatus sum. Dimi-cavi antea voluntate vestra pro patria; ut vel morerer, vel vincerem: Vici virtute mea, ut viverem patriae: nunc vivo jussu & beneficio vestro, ut mori liceat fortiter pro patria: quod si tandem contingat, in una morte gloriam vitae & virtutis meae constituam. E 3 Con- Conclusio totius actus GRATIARUMACTIO. NE AD SPECTABIL. SENA TUM, ET RELIQUUM CONSES-sum honoratissimum. Am me Parnassi pr[ae]clar[ae] per ardua dulcis IRaptat amor, juvatire jugis, qua lapsa superne Castalii mentes illabitur aura favoris, Et cantare pias laudes memorandaq[ue] facta, Nos quibus Astriferi Rex accumulavit Olympi, Rite novenarum colimus dum sacra Sororum, Et l[ae]tas, inter vel mille pericula rerum, Felici studio, qu[ae] vestra est cura, secundis Auspicijs sequimur tranquilla per otia Musas, O favor, o supra numerum clementia IHOVAE, Qua nos, qua nostram, nostram complectitur vrbem Pr[ae] multis aliis, dans illi munera pacis, Pacis, quam toties stygio duce tristis Alecto Frustra conata est ausis turbare nefandis. Aspice, quam toto Mars saeviat impius orbe, Quam celebres, ruptis inter se legibus, vrbes Arma fer ant, ut nullus [ae]gris, ut nullus [ae]r[ae]tro Iam sit dignus honos, ut c[ae]esis arva colonis Tristentur, pereatq[ue] situ male vinea cult[ae], Iuraq[ue] cum Musis placidis legesq, filescant. Qu[ae] mala quod nostras, fatis melioribus, oras Non tetigere, Deo decet vni [ae]ccepta feramus, Immensa cujus tuti bonitate sedemus. Magne Deus, just[ae] qui libras omnia lance Et tamen irarum mediis in stuctibus alto Respi Respicis ex coelo, te supplice voce precantes Qu[ae]sumus, hanc nostram porro defende Sareptam, Nec patere, accensam postremo hoc tempore, lucem Calestem extingvi, [et] tenebrarum offundier vmbris. Pelle regliscentis dira contagia pestis, Pelle lupos Scythicos, s[ae]vum frenaq[ue] furorem Crudelis Mahometigen[ae]: cui nocte dieq[ue] Non quicquam, est potius, quam nostras perdere sedes, Funditus [et] Christi venerandum tollere nomen. Rursum etiam, indignis iris tumid[ae] [ae]quora placa, Constanti [et] religans discordia pectora pace Colluctantum armis inter se, redde quieta. Conservaq[ue] scholas doctrinarumq[ue] professos: Vt nunqvam desint qui sancti oracula verbi Spargant, qui sacrum jus, justuiamq[ue] tuentes, Propugnent dulci pro libertate penatum. Nunc vobis PATRES MECOENATESq[ue] colendi Cura quibus summa est, studium quibus omnibus unum, Templa, Scholas, patriam communem ornare, juvare: Nec non [et] reliqu[ae] pr[ae]stanti laude coron[ae], Qu[ae] veluti stellas micat inter Luna minores, Ex animo studii pleno studios[ae] juventus Grates promeritas, cum ludipr[ae]side, solvit, Vmbram hujus quod judicii decorare sereno Pr[ae]sentes vultu voluistis: [et]amplius orat, Vt studiis eadem deinceps quoq[ue] gratia nostris, Patroni, a vestris animis ad spiret, eundem, Conservet, quem spes promittit l[ae]ta, favorem. Sic vobis vit[ae] faustissim[ae] qu[ae]q precatur Pr[ae]sentis, simul [et] post gaudia plena futur[ae]. Dixi, vos omnes jubeo salvere valere. Gregorius Menninger Elbingens.