DISSERTATIO ANTIQVARIA DE TRIBVS FERIS, Quae IN NVMIS SAECVLARIBVS PHILIPPORVM AVGG. CONSPICIVNTVR, D. XXVII. JVL. anni gyMnasio DantisCano saeCVLaris HORA X. IN AVDITORIO ORDINARIO HABENDA a GOTTLIEB WERNSDORFFIO et JOANNE GOTTFRIDO WACHSMVTH, KEMBERGA SAXONE, OPPONENTIBVS MICHAELE WVLFF, gedanensi. JOANNE GOTTLIEB SCHNAASE, gedanensi. GEORGIO NICOLAO KAHLEN, VARSOVIA - POLONO. G E D A N I Typis THOMAE JOANNIS Schreiberi, magnif. SENATVS Et ILL. ATHENAEI TYPOGRAPHI. FLORENTISSIMAE REIPVBLICAE GEDANENSIS VIRIS MAGNIFICIS, GENEROSIS MAXIMEQVE STRENVIS DOMINO GABRIELI SCHVMANNO, PRIMARIAE CIVITATIS CONSVLI ET SCHOLARCHAE; DOMINO JOANN. FRIDER. SCHVMANNO, PRIMARIAE CIVITATIS CONSVLI ET SCHOLARCHAE; DOMINO GOTTLIEB GABRIELI WEICKHMANNO, PRIMARIAE CIVITATIS CONSVLI; SVMME VENERABILI, AMPLISSIMO, DOCTISSIMO DOMINO FRIDER. WILHELMO KRAFFT, S. S. THEOL. D. REVERENDI MINISTERII I. A. C. SENIORI ET AD AED. D. MARIAE PASTORI PRIMARIO; PRAENOBILISSIMO, AMPLISSIMO ET CONSVLTISSIMO DOMINO ADRIANO GOTTL. SOEHNER, DICASTERII VRBIS PRIMARIAE ASSESSORI GRAVISSIMO; VIRIS SVMME REVERENDO , CONSVLTISSIMO, EXPERIENTISSIMO EXCELLENTISSIMIS ATQVE DOCTISSIMIS COLLEGII PROFESSORII MEMBRIS STVDIORVM SVORVM AMPLIFICATORIBVS, OMNI PIETATIS ET VENERATIONIS CVLTV AETERNVM COLENDIS; AMPLISSIMO , EXPERIENTISSIMO ET EXCELLENTISSIMO DOMINO FRANCISCO GRVTZMACHER, ARTIS SALVTARIS DOCTORI; NOBILISSIMIS, SPECTATISSIMIS, GENEROSIS AC STRENVIS DOMINO JOACH. GOTTL. BARTHOLD, PATRICIO HVJVS CIVITATIS CLARISSIMO; DOMINO JOANNI BENJAM. ENGELCKE, PATRICIO VRBIS HVJVS FLORENTISSIMO ET CENTVMVIRO DIGNISSIMO; MAECENATIBVS PATRONIS AC FAVTORIBVS DEBITO OBSERVANTIAE CVLTV PIE VENERANDIS PROSEQVENDIS MAXIMEQVE SVSPICIENDIS DISSERTATIONEM HANC CVM VOTO SEMPITERNAE FELICITATIS DICAT, CONSECRAT DEVIVCTISSIMVS CVLTOR JOANN. GOTTFR. WACHSMVTH, KEMBERGA - SAXO. M. Jul. Philippum, eognomine Arabem, suo Philippique filii consulatu, anno christiano CCXLVII. qui urbis Romae conditae millesimus existimatur , saeculares ludos summa magnificentia fecisse, nemo nescit, Hos ludos venationibus circensibus, spectaculis scenae, commissionibusque amphitheatri constitisse, pariter certum est: quamvis reliquas cerimonias, quas faeculari lustratione urbis ex librorum Sibyllinorum monitu peragendas suisse scimus, ipsaque sacrisicia, minime tum omissa fuisse arbitror. Sed jam mittimus theatrales seu scenicos ludos, quos in campo Martio tribus diebus totidemque noctibus populo edidit: tacemus etiam gladiatorum munera in amphitheatro & quadrigarum aurigationes circenses, ubi quadraginta missus ipso natali Romanae urbis i. e. a. d. XII. Kal. Majas concurrisse traduntur: Saeculare numi Consulatum patris tertium siliique secundum indicant: unde christhianus annus CCXLVIII. elicitura Jos. Scaligero de emendatione temporum lib. V.p. 493. Tilkmontiohio hist.Imperat. Rom. tom.lll. p.5 7 3. atiisque plerisque. Tamen solertissimus chronologus Ant. Pagius annal, Baron. 247. §. 10. p. 230. ipsos ludos anno CCXLVII. factos putat numos demum sequenti anno in memoriam eorum cusos, Quod luculenter probat Pagius l.c.6. p. 229. 3 DISSERTATIO traduntur: praeterimus musicos agones, naumachias, mimos, Trojae ludum equestrem, & caetera omnia ; namque omnium generum ludis hunc annum celebratum fuisse , Aurel. Victor auctor est; tacemus reliquam publicae laetitiae materiam. In uno Circo Maximo nunc morabimur ferarumque editiones ac venatus paullo diligentius intuebimur. Etenim ibi producebantur innumerae ferae peregrinae, singulis diebus aliae, omnes tamen rarissimae, nonnullae etiam vix antehac Romae conspectae: quas partim Philippus ipse capiendas Romamque deportandas curaverat, partim invenerat in urbe, a Gordiano, cui fuccesserat, jam conquisitas ac persico triumpho destinatas. Quam in rem scribit Julius Capitolinus: Fuerant sub Gordiano Romae elephanti XXXII. quorum ipse XII. miserat, Alexander X. alces X. tigres X. leones mansveti LX. leopardi mansveti XXX. belui i. e. hyaenae X. gladiatorum fiscalium paria mille: hippopotamus & rhinoceros unus, argoleontes X. camelopardi X. onagri XX. equi feri XL. & caetera hujusmodi animalia, innumera diversa: quae omnia Philippus ludis saecularibus vel dedit vel occidit. Has omnes feras mansvetas & praeterea efferas , parabat ad triumphum persicum : sed votum publicum nihil valuit. Nam omnia haec Philippus exhibuit saecularibus ludis & muneribus atque circensibus, cum millesimum ab urbe condita annum in consulatu suo & filii sui celebravit. De eadem re ait Cassiodorius in chronico: His Coss. miliesimus annus urbis Romae expletus esl: ob quam solemnitatem innumerabiles Philippus cum filio suo bestias in circo magno interfecit: ludosque in campo Martio theatrales tribus diebus ac noctibus populo pervigilante celebravit: quadraginta etiam missus natali Romae urbis concurrerunt & Agon mille annorum actus. Haec totidem verbis descripta ex Hieronymi chronico Eusebiano sunt, nisi quod apud Hieronymum legitur initio, regnantibus Philippis, pro, his consulibus, nempe AEmiliano & Aquilino, & quod pro verbis, XL. etiam missus, ibi extat, Atlas mons; utut in ipsus Hieronymi quibusdam codicibus scriptum inveniatur, * Aur. Victor de Caesaribus c. 28. Hieron. chron. num.MMCCIX * Capitolinus ia Gordiano c. 33. p. 174. ANTIQVARIA. missus, i. e. Circenses commissiones. Jos. Scaliger defendi vulgatam Hieronymi lectionem posse putat verbaque de Atlante monte currente intelligenda esse de [...] cum montes ac filvas currentes in Circum induci solitas fuisse certum sit, vel Martiali teste : repserunt scopuli mirandaque silva cucurrit, quale fuisse nemus creditur Hesperidum, & ut apud Calpurnium ferae cum ipsis silvis machinarum arte ex terra emersisse leguntur: ah trepidi quoties nos descendentis arenae vidimus in partes, ruptaque voragine terrae emersisse feras, & iisdem saepe latebris aurea cum croceo creverunt arbuta libro. Quare non est a verosimili alienum, in his Philippi Circensibus cum tot lybicis feris etiam lybicum montem Atlantem exhibitum procurrisse. Quod autem Capitolinus feras aut datas aut occisas scribit, id quidem duo spectaculorum genera indicat, sed ita, ut alterum eorum ambiguum relinquatur. Occisas quidem belluas quasdam fuisse non dubito , sive in pancarpo sive in circo, sed efferas & pugnaces, ut ursos, tigres, sive immissis bestiariis, quos [...] nominabant, sive coactis maleficis cum iis depugnare, sive eminus sagittis jactis. Editiones autem Circi propriae erant, cum aut producebantur ferae, ut spectarentur solum a plebe, aut diripiebantur donatae. Plerumque autem in silvis ipsis exhibebantur, ut jucundius esset spectaculum: quale quid in Circensibus Carini Calpurnius, in ludis Gordiani senioris Capitolinus, in Probi Vopiscus con-spectum fuisse memorant. Calpurnius quidem: manticoram, inquit, silvis etiam, quibus editur, alcem vidimus. Vopiscus autem silvam Probi & populi direptionem dilucide ita describit: *Scaliger in animadversioibus Eusebianis p. 234. f.9 *Cons. Salmasium ad script.histor. Auguste tom.II.p. 79.& Jul.Caes. Bulengerum de veoatione Circi c.9.p.30 sq.c.26 & 27. p. 124 sq. * Martialis spectacul. epigr. 2 I. * Calpurnius bucol. VII, 54. * Capitolinus in Gord. c. 3 4 DISSERTATIO describit : Venationem in circo amplissimam dedit, ita ut polulus cuncta diriperet Genus autem spectaculi fuit tale. Arbores validae per milites radicibus vulsaee connexis longe lateque trabibus affixae sunt, terra deinde superjecta, totusque circus ad silvae consitus speciem gratia novi viroris effronduit. Immissi deinde per omnes aditus struthiones mille, mille cervi, M apri, M. damae, ibices, oves ferae, & caetera herbatica animalia, quanta vel ali potuerunt, vel inveniri. Immissi deinde populares: rapuit quisque, quod voluit. Tale quid, objectis populo diripiendis bobus, camelis, asinis, cervis, fecisse etiam Antoninum Elagabalum Lampridius docet. De ejusmodi direptione nostrum Capitolini locum, de quo quaerimus, intelligendum putat Jac. Oiselius. Antea dari populo ferae solebant per tesseras in vulgus sparsas : quod a Nerone facttum Svetonius affirmat & a Domitiano idem atque Martialis: * omnis habet sua dona dies, nec linea dives cessat & in populum multa rapina cadit. Nunc veniunt subitis lasciva numismata nimbis: nunc dat spectatas tessera larga feras. Nunc implere sinus securos gaudet & absens sortitur dominos, ne laceretur, avis. Etiam Aurelianus a Vopisco narratur elephantos ferasque mansvetas statim posl triumphum privatis donasse , ne fiscum annonis gravaret. Ergo variis modis feras populo datas fuisse, patet. Neque tamen omnes, quae datae dicuntur, etiam singulis de plebe donatae debent existimari. Namque & in spectaculum modo dabantur saepe, ut populo naumachiae dari aut gladiatores dari solebant. Hoc Sveronius publicare feras noninat, cum de Augusto ait: * Si quando quid inusitatum dignumque cognitu advectum esset, id extra ordinem quolibet loco publicare solebat, ut rhinocerotem apud Septa, tigrim in scena, * Vopiscus in Probo c. 19. * Lamprid. Heliogabalo c. 8 * Martialis lib. VIII, epigram. 78. Conf. Bulengerum de venat. circi cap. 24.P. 110. * Oiselius thesauro numism.p.154. * Vopiscus in Aureliano c. 33. * Svetonius in Augusto c. 43. * Sveton. in Nerone c. II. * Sveton. in Domitiano c. 4. ANTIQVARIA. 5 & c. Graeci id [...] dicunt. Ita de elephantis, quos Romani a Carthaginiensibus ceperant, scribtr Plinius: * L.Piso ait inductos duntaxat in Circum & ab operariis per circum totum actos; nec quid deinde iis factum sit, auctores explicant, qui non putant interfectos. Jam vellem nobis auctores explicarent, quid factum iis feris fuerit, quas Philippus non occidisse, sed dedisse, scribitur. Sed neque de his laecularibus solemnibus, neque de toto Philipporum imperio, qui ex instituto exposuisser, ullus scriptor extat. Superest, ut conjecturaliter hanc editionem ferarum traductione earum per circum aut exhibitione in silva , ut ab omni populo spectari possent, absoluram fuisse suspicer. Neque enim donatas popularibus eas ait Capitolinus aut direptas: neque tam attentus ad fisci commoda fuit Philippus, ut donare privatis, quam porro alere maluisset: neque vel mansvectarum ferarum usus plebejo esse poterat, vel caeteras innoxias rarasque non saevas pecudes, sed luxuriantis arenae delicias, pompam nemorum , uti Claudianus loquitur, * nisi ut spcctentur, prodesse puto. Itaque, ut postea Capitolinus ait, eas exhibuit modo. Satis oblectamenti in spectaculo fuit, satis magnificentiae in editione earum. Namque insigniter rarae erant inter eas beluae & raritate praecipue commendabantur. Praecipua nempe, inquit Spanhemius, * hae fuit cum saecularium, tum aliarum editionum munificentia, ut a peregrinis iisque ignotis, ut plurimum, animalibus, muneribus suis dignitatem ac famam conciliarent editores, ubi elephantum , tigrum, leonum, leopardorum, hippopotami aliaruinque belluarum libycarum vulgaris jam voluptas evaserat. Jam quaenam fuerint iilae ferae, quas saecularibus ludis dederit Philippus, a nullo docetur hisiorico ; quamvis quae alias edi consveverint plerasque recenseat Buiengerus. * Vnus Capitolinus, quae a Gordiano relictae ad Philippum pervenerint, enumerat: quas hic ipse conquifierit, non addit; tamen Hieronymus innumerabiles bestias iis ludis interfectas fuisse scribit, * Plinius hist.nar. VIII, 6. * Claudianus in Stiliconem lib. III, 316 * Ezech. Spanhemius de usu & praestantia numismat. diss.III. p.147. * Bulengerus l.c. cap. 19.p. 62. s DISSERTATIO ac prorsus verisimile sit, cum non vulgaris triumphi ludos, non aedilitium munus, non quinquennale spectaculum, quo saepe quinque millia ferarum ab aliis principibus confecta fuisse traduntur, ederet Philippus, sed saecularia solemnia. iisque non centuriam annorum, sed chiliadem, seu uti ipse in numis proseribit, * militarium saeculum conderet, cumque ipse haud ita pridem ex ultimis Orientis partibus, ubi ferae plurimae in Europa non conspiciendae reperiuntur , cum exercitu victore revertisset, cumque in ipsis ejus numis saecularibus plures ferae, quam a Capitolino numerentur, appareant, eum decus omne timoremque silvarum & omne genus ferarum acceptis a Gordiano adjecisse. Historiarum monimenta, quae hic deficiunt, ex parte supplebit numorum veterum, quosi magno numero Philippus cudendos curavit, narratio. Hos saeculares numos describunt Ez. Spanhemius , Ans. Bandurius, Mediobarbus, Jac. Oiselius aliique: ex iisque, ferarum rariorum imaginibus plerumque insignitis, quasnam beluas aut bestias ediderit, Philippus, quodammodo intelligi potest. Ibi enim conspiciuntur leones, pantherae, hippopotani, elephantes , ibices, alces, hyaenae, caprae Africanae, cervi, strepsicerotes & ignotae formae aut incertae plures. Ipse in museo meo numos tres asservo saeculares, quorum nullus quidem [...] aut eruditis incognitus est, cum apud Mediobarbum deprehendantur, tamen juvat, hunc misfum trium saltim rariorum ferarum hisce nostris saecularibus edere. Primus est Otacillae, Philippi uxoris, aereus secundi moduli, expressus satis & integer. Ejus una facies habet esfigiem Otacillae capillis vinctis tortisque illorum temporum more, cum inseriptione: MARCIA. OTACIL. SEVERA. AVG. Altera facies sistit figuram hippopotami, cum verbis: SAECVLARES AVGG. intra figuram legitur: S. C. Hanc posteriorem numi faciem aere expressam conspicias in Spanhemio & Oifelio. * In argenteis hujus typi numis, non in meo, pro S. C. quaternarii numeri nota IIII. subscripta invenitur, quae Antiqua- * Apud Mediobarbum Biragium Imperatorum numism. p.346. * Spanhemius l.c diss. III, p. 130. & Oifelius l.c. tab. 34. 10.p.153. / ANTIQVARLA. 7 Antiquariis ancipitem relinquit interpretationem. Mediobarbi conjecturam, * quam probare P. Jobertus * & Pagius videtur, *si amplectaris, quarto ludorum die hippopotamus in circo datus fuisse exiftimabitur. Sic enim ille: Ludos vero pluribus diebus perdurasse, assignato singulo die ferarum peculiari genere docent numi, in quibus SAECVLARES AVG. I. II. & III. usque ad X. videmus, ex quibus genus ferarum primo secundo vel decimo die exhibitarum indicari credo. Est ira verbis numerum istis subscripta deprehenditur numerorum nota ab I. ad X. idque etiam consirmat Carolus Patinus, * notas I- VI. cum variis animalibus tunc temporis productis in suis numis animadvertens. At notas VII. VIII. IX. repertas hucdum in saecularibus numis esse, non scio. Tamen quam Mediobarbus affert rationem, labefactari eo patet, quod in numis numero II. notatis Romulum Remumque lactans lupa cernitur, quam nemo profecto secunda ludorum die in circo datam fuisse autumabit; item eo, quod numerus III. ferae certum genus non retinet constanter, sed mox ibicem, mox elephantum, mox alcem, diversae formae patriaeque feras exhibet. Praestabit de numeris cum Pythagora tacere. Melius agnoscitur numerorum ratio in numis Philippi liberalitatem secundam aut tertiam laudantibus. Habeo ipse argenteum moduli tertii, cujus altera pars exhibet caput Philippi patris corona radiata redimitum, cum epigraphe: IMP. M. JVL. PHILIPPVS. AVG. altera parte legitur : LIBERALITAS. AVGG. IL. atque conspicitur muliebris figura stolata, eo cultu, quo in Romanis numis liberalitas designari solet, & quem parirer video in aereo meo Gordiani junioris, secundi moduli, clarius expressum , nempe figura intra ulnam sinistram tenens unum cornu copiae, dextra manu protensa elatam tenens quadratam punctisque notatam ac manubriatam capsulam. Hanc capsulam, uti ego quidem appello , alii tabellam vocant falso. Namque non plana est, sed, ut distincte video ia meo Gordiano, * Mediobarbus l.c. p. 346. * Pagi 1. c. § 10, p. 330. * Jobert la scicnce des medailles instruction 9. p. 313. * Patin. impeiatorum numismata ex aere p. 304. 8 DISSERTATIO diano, in medio aslurgit, quinque simul punctis prominentibus, & margine extantiore ambiente. Alii cum Oifelio * mensurae quoddam genus esse, qua frumentum admensum fuerit, existimant. Sed vix credo mensuram ullam manubrio longo instructam fuisse; neque etiam congiaria imperatorum tam frumento constabant, quam pecunia. Alia prorsus figura frumentorum largitio in numis significari solet: qualem possideo ipsius Philippi hujus, aereum tertii moduli, ubi proscribitur: ANNONA. AVGG. ac conspicitur figura muliebris dextra demissa tenens spicas super vase panario spicarum pleno. Denique alii, ut Mediobarbus, tesseram frumentariam vocant; quae in congiario plebi dando dislribui solebat, ut, qui eam afferret, panem aut srumentum aut aliud quid de publico acciperet. * Vbicunque cerre imperatoriae largitionis aut liberalitatis aut congiarii aut donativi imago visitur, ibi etiam tesselatam hanc figuram reperias. Neque tamen tesseras ipsas sive frumentarias sive pecuniarias aur tam grandes fuisse crediderim, cum saepe missilium modo spargerentur, aut manubriis munitas, aut plerumque quadratas, cum rotundas seu {...] fuisse dicantur. Mallem suspicari, arculam seu capsulam quadratam a Liberalitate teneri, sed tesseris repletam aut numis, easque sive tefferas sive numos punctis istis significari. Talem igitur capsulam ter Philippus, fide numorum veterum, in populi munus vacuefecit, primum sub adventum ad urbem, iterum secundo Consulatu ob silium Augustum, ut puto, declaratum, tertium Consulatu tertio ob victoriam, ni fallor, Carpicam. Etiam alios principes congiaria sua in numis constat numerasse. * Quare hicce nosler Philippeus, qui congiarii secundi memoriam servat, cusus fuerit ipso anno saeculari, quo Pagius putat ludos factos fuisse. Sed jam non missilis tessera aut panis gradibus dispensus ab altis exspectatur, sed Circensis voluptas. Revertamur igitur ad Otacillae saecularem numum in eoque contemplemur rarum * Oifelius I. c. p. 397. * Vide Spanhemium de usu & praeft. num. differtat. IX. pag. 818 sq. * Conf. Salmafium ad Vopisci Aurelian. c. 35. p. 502. ANTIQVARIA. 9 rarum & mirabile animal, hippopotamum, cujus vera forma e numis affabre factis melius, quam aliunde, agnoscitur ; ut plane vera sic Spanhemii sententia, * naturali etiam scientiae lumen aliquod ex antiquis numis affulgere, sive proprietates animalium, sive formas earundem consulamus. Describitur haec belua ab Herodoto, * Aristotele, * Diodoro Siculo, * Achille Tatio, * Plinio * acSolino, * itemque inter recentiores a Thevenoto, * Aldrovando, * Jobo LudoIfo, * Petro Belono, * Fabio Columna, * Merolla, * Kolbio, * Jo Jonstono, * O. Dappero, * & nostrate Jac. Theod. Klein, eruditissimo ac de noc litterarum genere immortaliter merito viro, * ita tamen, ut magnus dissensus inter eos observetur , & verissima ferae illius forma ex vetustis numis cum hisce faecularibus tum aliis Trajani & Hadriani intelligatur. Quos diligentius intuenti forsan cuilibet mirari lubebit, eccur Veteres hanc beluam equum fluvialem appellandum duxerint, cum tam parum similis equo deprehendatur, &, si excipias caput, cum urso potius aut elephanto comparanda videatur. Sed Graeci, inquit Ludolfus, cum id nominis reperirent, caput tantum ex undis exsertum viderunt; rostro enim * Fab. Columnae aquatilium & terrestrium animalium obfervationes cap. 15.p 28. *Merolla apud Auctor. der Sammlung aller Reisebeschreibungen, tom. V. pag. 96.I. XII,c. VIII, 5. * Petr. Kolbe Beschreib. des Vorgeburges der guten Hofnung P. I p. 167 sq. * Jonston. hist. naturalis Iib.I p.76. * O. Dapper Beschchreibung von Africa, p. 123. * Kleinius quadrupedum dispositione § 12. p. 3 5. & in summa dubiorum circa classes quadrupedum Linnaei §. 14. p. 21. * Spanhem. l. c. diss. III. p. 123. * Herodotus lib. II. c. 71. * Aristoteles historia animalium I. II, c. 7.p. 221. tom. 2. * Diodorus lib.I p. 22. * Achilles lib. IV. p. 221. * Plinius hist. natur. lib. VIII. c.25. * Solinus cap. 32. * Voiages de Mr. de Thevenot tom. 2. chap. 72. p. 787. * Vlyssis Aldrovandi de quadrupedibus viviparis lib.I. c. 12. p. 181. * Ludolfi historia AEthiopica lib. I. cap. II. * Pierre Belon Ia nature des poissons liv. I.p. 17. IO dissertatio enim & oculis & maxime auribus equo persimilis, corporis vero & pedum forma prorsus dissimilis est. Verior est Jonstoni, Aldrovandi, ac Dapperi opinio: Dicitur vero, inquiunt, fluviatilis equum, non quod equum similitudine referat, sed quod magnus sit, ut [...] vim augendi significatum habeat. Magis alucinantur, qui vaccam marinam appellant, aut, ut Itali, bomarino, aut ut Turci, porcum marinum, cum, si ventris crassitudinem excipias, nil porcinum aut taurinum habeat. Paullo melius Achilles elephantum aegyptium nominat. Figura beluae in aes incisa conspicitur non modo, ut dixi, in numis Spanhemii & Oifelii, eaque, praeter caput, vera itemque in colossea statua, quam Romae in Vaticano conspectam atque cum numorum figura fac confentientem exhibent Bellonus & Aldrovandus, * sed etiam in Ludolfo, at multo vitiosior, & in Itinerario Vniversali magis accurata, praeter caput, quae ex Jo. Jonstono repetita videtur, porro in Dappero, * quae, si exceperis caudam, fatis bona est, bis in Aldrovando, nempe altera maris, altera foeminae, utraque bona, in Belloni libro de piscibus, in Fabio Columna, patiter vera, in Kolbio, quae ex Jonstono expressa est, denique in Celebr. Kleinio, ubi accuratissimam ac verissimam deprehendi affirmo, ut taceam, quia non vidi sed a Kleinio excitatum inveni, Niedenthalium. Moles corporis est huic belluae ingens, &, ut Herodotus atque Achilles ajunt, quanta tauri maximi, ut Plinius, major altitudine, quam crocodilus, ut Ludolfus, duplo major bove, ut Mero!Ia, duplo major equo, ut Kolbius, magnitudine rhinocerotis , ut Thevenotus , altitudine cameli, crassitudine dupla tauri atque ut Diodorus, longitudine non minore quinque cubitis, denique ut Columna, * longitudine a capite ad caudam pedum tredecim, latitudine corporis pedum quatuor cum dimidio, altitudine pedum trium cum dimidio, ut videatur Aristoteles errare, qui ei magnitudinem asini tribuit,[...] cum vel pulli lactentes, Kolbio teste, arietis magnitudinem habeant. Idem Kolbius adultam belluam pondus III M. librarum seu triginta cen- *Bellon des poissons p.20. AIdrovandus p. 192. *Columna p. 32. *Dapper l.c.p. 119. ANTIQVARIA. centenariorum habere assirmat. Quam corporis molem eique consentaneum virium robur aestimantes, vituperare non possumus Sam. Bocharti, probatam a Ludolfo aliisque multis, sententiam, * qui hanc ipsam beluam a sacro scriptore Jobo cap. XL. sub nomine Behemoth describi opinatur.. Externa ejus corporis forma non elegans aut aspectu jucunda, sed horribilis ac monstruosa, ut merito deforme pecus a Calpurnio appelletur. * Neque tamen ita extenditur in longitudinem, felis aut crocodili modo, ut in Ludolfi pictura, sed multo brevior est, ad speciem tauri: quin in ipsa Itinerarii Vniversalis icone justo longior apparet. Crassitudo ejus est, qualis elephanti aut rhinocerotis, ventre obeso & prope aequaliter rotundo, ac magis plano, quam carinato. Cutis colore fusco est, ut in rhinocorote, ac rugosa. In meo numo circa collum tanta apparet ruga, quam pro monili possis habere. Eadem cutis tota glabra & calva absque pilo, ut in elephanto, nisi quod in cauda rari renuesque pili & in rostro fetae asperiores gignuntur. Ea vero insignem sirmitudinem & pollicis integri crassitudinem habet, ut nullo ferro ac vix globo plumbeo penetrabilis sit. Quin affirmat Kolbius, * in uno capite cutem, quippe leviter dispansam, perforari posse, nempe juxta tempora aut super oculis in fronte. Vnde Herodotus ex pelle arefacta[...] hastas fabricar: scribit, idque Aristoteles ac Plinius confirmant, * uorum posterior, corii, inquit, crassitudo talis, ut inde tornentur hastae: Etiam galeae & scuta ex eo conficiebantur firmissima. Tergus, inquit Plinius, * ad scuta galeasque impenetrabile : idemque hodie ab AEthiopibus fieri,Ludolfus docet. Sub cute carni obducta est arvina, quinque pollicum crassitudine, quam ajunt salubriorem & sapidiorem esse porcina arvina. Vt vero ad singulorum membrorum descriptionem accedam, a capite incipio, quod non veteres modo, sed The venetus * Bochartus Hierozoico P.II.lib.IV 15.p.754. Ludolfus J.c. & commentario hist. aethiop.p.156. * Calpurnius ecloga VII.V.61.Scribit Belonus de piscibus p. 17. pource quil ha la forme de monstre plustost que d'autre beste. * Kolbus l.c.p.169. * Plinius hist. nat. lib.XI, 39. * Plinius lib. VIII, 25. 13 dissertatio venotus quoque ac Ludolfus & Kolbius equino simile esse pronunciant, secus sc mihi videtur. Esl: omnino ad reliqui corporis molem vastum & praegrande &, ut in meo quoque numo apparet, fere portentosum. Habet de Columnae lententia longitudinem trium pedum, latitudinem duorum cum dimidio, ambitum septem pedum, ut fere rotundum sit atque, ut Achilles ait, [...] Maxillae fat longae & deformes, atque, ut Achilles vult, equinis finitimae. * Nonnus eas vocat [...] * Superior earum moveri, a Columna dicitur, in manducando: inferiorem negant moveri, quod etiam crocodilo usu venire ajunt ; inferior paullo minor est. Rostrum equino magis latum, quale bovis, &, uti leonum aut felium, horridis pilis asperum: idem satis longum, crassum & carnulentum, tamen, quod jam veteres omnes sciverunt, simum ac repandum. [...] praeditum a Nonno dicitur. * Rictus oris enormis est, pedemque integrum latus & ad collum fere patulus: [...] * Nares pariter apertae, ut prope ad tres pollices pateant diffissae:[...], inquit Achilles,[...] ex iisque calidum spirari igneumque halitum, idem affirmat, sed, cum bellua ex undis attolatur, aquam ex iis, tanquam e sontanarum aquarum sistulis, projici, Kolbius docet. Fauces utrinque dentibus horridae, quorum situm, ordinem, numerum, naturam copiole describit Fabius Columna, ejusque delineationem plerumque Kolbius & Thevenotus confirmant. Sunt scilicet in maxilla inferiore dentes sex iique diversae formae: namque utrinque bini exteriores aprorum modo parumper flexi retrorsum, non adunci tamen neque exerti, sed admodum conspicui, iique habent semipedis longitudinem, latitudinem, cum triquetri sint, duorum pollicum ac dimidii, ambitum dimidii pedis: cornu taurini magnitudinem iis tribuit Kolbius, ac pendere decem pondo, ait, effeque supra * Nonnus dionysiacis lib. XXVI. p.690. * Belon des poissons p. 17.scribit: & ha louverture de la bouche si grande, qu il ne se trouve rinu parcil aux aultres bestes. ANTIQVARIA. 13 supra modum candidos, ac quia candorem nunquam amittant, ebore pretiosiores, etiam eo firmiores durioresque esse docec Bochartus. * Cosmas Indicopleustes se testatur dentes quosdam emiste tredecim pondo. * Ex iis hodie etiam eadem opera, quae ex ebore, conficiuntur, & jam antiquis temporibus caput Cybeles Proconnesiae ex hippopotami dente fabrefactum fuisse. Pausanias narrat. *1 Inter holce quatuor medii stant duo alii parumper a gingiva exerti & recta linea prominentes. Les deux autres droites, inquit Thevenotus, avanqoient en long en dehors. Hi cum quatuor exterioribus aequalem crassitudinem eamque rotundam habent, longitudinem semipede majorem, aciem triangularem inque externis partibus planam & digiti longitudine praeditam. Kolbius pro sex quatuor dentes numerat, duo eurvos, totidemque rectos, utrinque binos: sed a caeteris refellitur. Sex hosce dentes video antiquis probe observatos, quamvis numerum situmquenon indicant. Jam Herodotus atque Aristoteles hanc bestiam [...]ait, eosque inferiori maxillae infidere Pausanias docet: * & Diodorus nmerum quoque, licet discrimine eorum non animadverso, prodit: [...] vocis [...] fit vis, doceat Salmasius: *3 brocchos Latini nominabant. Eosdem hippopotami dentes Achilles [...] Plinius vero instructam esse ait dentibus aprorum aduncis, sed minus noxiis: imo valde noxiis. Praeter illos quatuor curvos ac duo rectos exertos habet bellua in inferiore maxilla adhuc utrinque maxillares dentes septem, crassos, latos, breves admodum & secundum Belonum equinis simifes. Porro in superiore eaque mobili maxilla conspiciuntur sex anteriores, qui sex inferioribus responaent iisque ita adaptantur, ut, clauso ore, acies utrorumque conjungantur spatiumque nullum re lin- * Bochartus l. c.p. 759. * Pausanias lib. VIII. p.694. * Cosmas apud Le Clcrc dans la bibliotheque ancienne & moderne, to. IV.p.53 * Pausanias lib. V.p. 405. * Salmafius exercit. Plinian c. 3 2. p. 323. 14 DISSERTATIO linquant, nisi quod duo medii inferiores, cum recti jaceant, contingi nequeunt. Molares ibi iterum septeni sunt, sed priores bini exigui ac rotundi caeteris dislant, ut medium palatum inter dentes anteriores occupare videantur. Omnium dentium, maxime fulminum istorum, ea est durities, ut cultello percussi ad instar silicum scintillas emittant. Inter maxillares dentes, inquit Columna, * locus linguae semipedalis remanet, h. e. ni fallor, in faucibus lingua residet latitudine dimidii pedis. Porro in capite bellue sunt oculi gemini, pro capitis modo exigui, patentes in pollicis latitudinem & duorum pollicum longitudinem. Aures pariter exiguae, fere rotundatae, ac tenues, trium pollicum longitudine, &, quod in meo numo apparet, rectae acutaeque, ut non valde errare Diodorus videatur , cum [...] equinas, appellat: rectius tamen cum ursi auribus comparat Belonus. Merolla, parum gravis auctor, in his auribus ait reperiri duo lapides, ovi gallinacei magnitudine, ad medicinam utiles. Pectus beluae non robustum torosumque est , ut equi ac tauri, sed attractius: cervix non elata, ut generosi caballi, sed depressa ac brevissima, ut elephanti; quin, ut Belonus ait., * collum non magis, quam in pisce, adest: neque ulla ibi juba , quod & meo numo & Columnae Ludolfique recentiorumque aliorum testimoniis & Kolbii Kleiniique iconibus potius credo, quam veteribus, jubatum hippopotamum fingentibus. Jam Herodotus ei [...] tribuit, & Aristoteles [...] ac Plinius jubam hinnitumque equi. Dorsum besliae leniter attollitur, veluti gibberosum, tanquam porci , ut parum recte Solinus dorsum equi faciat. Venter, ut dixi, crassus ac fere distentus. Femina, quemadmodum vaccae, mammas duas habet sat exiguas inter femina : ubi simul notari meretur, quod Kolbius memorat, * cum tot belua: quotannis occidantur, cumque ipse viderit plurimas, femellas modo a se fuisque amicis repertas fuisse. Intestina ait Ariftoteles * Columna p. 33, * Belon p. 18. mais cc chevalriha point de col, non plus que Ies poissons * Kolbius p. 173. ANTIQVARIA. 15 Aristoteles esse equinis & asininis similia: [...] Quod mihi parum verisimile est, cum amphibiorum natura a terrestrium animantium indole non leviter discrepare debeat: neque valde credibile est, ipsum philoso- phum unquam conspexisse beluam, nedum dissecuisse. Cauda bestiae brevis est , ut porci & elephanti, ac minus adhuc pilosa. Achilles: [...]recteque [...] tribuit Aristoteles, itemque Solinus, qui tamen falso caudam facit tortuosam: cum testudinis cauda eam comparat Belonus, ac nondum semipedem aequare ait Columna. Multum igitur errant & Herodotus, qui [...] fingit, & Diodorus, qui [...]. Clunes & armi sunt validi & crassi: crura vasta ac rotunda & brevia. Kolbius pedes affirmat breviores, quam in rhinocerote, esse, ut prorsus falso Achilles hippopotamum [...]esse perhibeat. Est enim pedum longitudo a talo ad ventrem, secundum Columnam, trium pedum cum dimidio, latitudo pedis, ambitus trium, ut nulla similitudo cum equi teretibus & gracilibus cruribus relinquatur. In ungularum figura major scriptorum dissensus. In eo quidem, ungulas non solidas, ut equorum, esse, consentiunt omnes; sed bifidas cum faciant antiqui omnes, quadrifidas contra affirmant recentiores. Herodotus:[...]Diodorus:[...]cum eoque consentiunt Aristoteles, Plinius, Solitius, Ammianus. Contra Thevenotus: les pies tresgros, avec quatre doigts chaeun, comme ceux du crocodile. Denique Kolbius ungulam fissam esse negat, sed, talo integro, anticam ungulam esse ter sulcatam eoque in quatuor ungulas dispertitam: tamen in ejus icone video quatuor uncos unguiculos, quales felium aut vulturum sunt, ungulis perperam additos. Ludolfus, Columna & Battelius pariter quadrisidos pedes ponunt. Ex numo haec lis dijudicari nequit; tamen absque dubio potior fides habenda recentioribus est , qui animal non auditu , sed visu cognoverunt diligentiusque multo explorarunt. Scilicet pedum talus callosus solidusque est, qualis in bobus , sed eum cingit ungula cornea ter sulcata, ut promineant quatuor ungues, singuli trium pollicum longitudine i6 DISSERTATIO dine, iique non un6i aut rostrati, ut in canibus, sed rotundati atque obtusi, quales fere in elephanto, nigro colore. Vocem an emittat bellua, dubium. Veteres hinnire eam affirmant,[...] ei tribuunt Herodotus, Arislotelcs, Diodorus, Plinius, Solinus. Se ipsum eam audivisse hinnientem Merolla testatur: itemque apud Dapperum Petrus van Brucke eam hinnitum emisisse in conspectu suorum nautarum narrat. Sed recentiores, inquit Jonstonus, negant hinnire. Inter amphibia sine dubio numerari debet. Stabulatur in paludibus inter arundineta, diemque fere exigit in aqua, noctem in terra. Fama stimulatus in terram exit, prius tamen, ut Kolbius scribit, sublato capite & in omnes partes converso, an omnia seeura sint, conspectu & odoratu satis explorans. Vescitur graminis herba & frumentis iisque maturis, quod AElianus, 7 Nonnus, 8 Nicander, 9 Plinius, Ammianus, 1 Solinus, aliique docent & recentiores omnes consirmant.[...] inquit Achilles,[...] Quin & oryzam & colocasiam, tesle Columna, depascit. Etiam Theophrastus eam cibum capere e terra, monet. 2 Qua re fluviorum accolis sat damni inferunt, sed eaedem hominibus quoque insidiantur & saepe lembos unguibus subvertunt. Quare inter [...] eas numerat Judaeus Philo, ipse AEgyptius; 3 hominesque ab eis devorari, consirmant praeter Pausaniam 4 recentiores nonnulli. 5 Ideo insularum, quas Zairus fluvius in ostiis efficir, incolae tuguria sua solent in columnis ponere elata, ut per scalas, quas post se attrahunt, illuc aseendant indeque descendant. 6 Nihilo tamen secius domari posse id animal hominibusque asvecere videtur. Apud Romanos certe quidem, prodigialium rerum cupidissimos, id factum fuisse constat. Firmum, Africae 7 AElianushist.anim. V,53.p.399. 4 Pausanias Iib.IV. p. 364. 8 Nonnusl.c.v. 242. 5 Auctor navigationis Hamburgensis apud Bochartum pag.764. Aldrovandum p. 188. & Ludolsus l.c. 9 Nicander in theriacisp, 40. 1 Ammianusl.c.p. 261. 2 Theophrastus de piscibus p. 468. 3 Philo de praemiis & poenis p. 924. 6 Itineraria Vniverfa tom.V. p.97. ANTIQVARIA. cae tyrannum, narrat Vopiscus, 7 elephantum rexisse & hippopotamo sedisse, & sedentem ingentibus struthionibus vectum fuisse. Quomodo capiatur, exponunt Diodorus, Achilles, Aldrovandus, Merolla, alii. Quoties & quot pullos edere soleat, compertum mihi non est. Diodorus eam [...] esse ac singulis annis parere, diserrte negat; Jonstonus foecundam esse ac quotannis parere, affirmat. Marem cum foemina semper una ambulare conjunctimque pascere, Merolla narrat. Astutiam ejus in demetendis segetibus AElianus & Plinius laudant. Contra insamari ea bellua solct, quod suum parentem perimat ac devoret, ut coire cum matre possit: testes sunt AElianus, Plutarchus & Damascius. 8 Vnde in hieroglyphicis impietatis injustitiaeque symbolum fuit hippopotamus. 5. Non multis locis ea belua deprehenditur. In mari an vivar, dubium est. Plinius quidem communes mari & amni & terrae hippopotamos & crocodilos esse affirmat, I. & Edoardus Vuot apud Aldrovandum eos in mari indico errare ait, iremque Barbosa apud Jonstonum se conspexisse juxta Sofalam in orientali Africae ora, affirmat, hippopotamos e mari in terram pabuli causa egredientes ; nisi hoc forsan in ostiis potius stuminis Cuamae, quam in maris littore, acciderit. Namque Merolla eos in salso mari vivere posse negat. In ora maris juxta Promontorium Bonae Spei & in arundineo lacu stabuiari, etiam Kolbius auctor est. 2. Fluviale tamen magis animal est & in maximis quibusque Africae fluminibus invenitur. Romani id Nili proprium esse putarunt saepeque Niliacum equum vocarunt. Spectavi, inquit Calpurnius, 3. & equorum nomine dignum, sed deforme, pecus, quod in illo naseitur amni, qui sata riparum venientibus irrigat undis. Vnde Nili imagini id animal appingi solebat, testibus Philostrato, 7. Vopiscus in Firmo cap. 6. p. 71 5. 8. AElianus hist.anim.VII, 19. pag. 407. Plucarchus de solertia animaliu tom. 2.p. 962.e. Damascius Photii cod.242.p.1048 8. Vid.Damascium l.c.& Hor.Apollinem hieroglyph.55.p,64.& Pierii Valeriani hieroglyph.l. XXIX, 14. p.294. & Aldrovandum p. 189. I. Plinius hist.nat. XXXII,II 2. Kolbius l.c.epist.VII.p.83. 3. Calpunius ecoga VII, 61. *8 DISSERTATIO strato, Luciano & numis apud Spanhemium. 3 Praecipue in Saitica praerfectura AEgypti reperiebatur, Plinio teste 4 ac Nicandro: 5 [...] Belonus etiam solummodo in palustribus Nili regionibus esse putar. 6 Poslea in aliis quoque Africae amnibus reperiri, cognitum est. Namque in Nigro, qui in occidentalem oceanum exit, frequentem hippopotamum esse, cymbisque insidiari, quae mercibus onustae secundo Nigro ferantur, easque dorsi frequentibus gyris agitatas demergere, Jo. Leo Africanus auctor est, 7 eique adstipulans Dapperus. In Zairo regni Congoici fluvio non minus eum versari, Clusio apud Aldrovandum & Merollae credo. In marino littore ad Promontorium Bonae spei pariter eum conspici, Kolbius tradit. 8 Denique in Cuama, orae dextrae flumine juxta Sofalam oppidum vivere, modo ex Lusitano Barbosa notavimus. Praetrerea in Asiae maximo flumine Indo, quem alterum quendam Nilum esse scimus, an reperiantur hippopotami, apud veteres incertum suit. Namque apud Strabonem 9 Aristobulus id negat, Onesicritus affirmat: negat quoque Pausanias, 1 sed affirmat Panopolitanus dionysiacon auctor. 2 Recentiores seriptores utri addant calculum, jam mihi non licet explorare. In Jo. Petri Maffei historia orientali quidem, quae sola ad manus est, nil reperio. Ac rerum naturalium periti extra Africam conspici negant. Rariorem hanc beluam esse, dubio caret. Romae quando primum conspecta fuerit, ambigi potest. Namque Dio Cassius ab Augusto quintum Consule A. V. C. 725. primum & rhino- 7 Leo descript. Africae lib. IX. pag. 758 8 Kolbius l. c. p. 83. & apud Auctores Actorum Erud. Lips A. 1720. p.203. & apud Auctores Itinerarii Vnivers. tom. V. p. 208. 9 Strabo lib. XV. p. 486. 1 Pausanias lib. IV. p. 364. 2 Nonnus lib. XXVI. V. 235. pag. 690. 3 Philostratus in iconibus lib.I, 5. p. 769. Lucianus in rhetorum praeceptis tom.2.p.443. Spanhemiusl.c. diss. III. p. I32.& P. Jobert la science des medailles, instr, 9.p.308 4 Plinius hist. nat. XXVIII, 8 5 Nicander l.c.p. 40. 6 Belon de la nature des poissons p. 17. ANTIQVARIA. 19 rhinocerotem & hippopotamum'populo datum suisse, conceptis verbis narrat: 3 [...] At jam A. V. C. 696. in aedilitio magnificentissimo munere M. Scaurum hippopotamos edidisse, Plinius, Solinus & Ammianus affirmant. 4 Postea crebrius hae beluae populo fuerunt spectaculo, quippe quas exhibuit Antoninus Pius, 5 Commodus, 6 Ant.Elagabalus, 7 Carus ac Carinus; 8 tamen minus frequenter, quam caeteras peregrinas atque ex ultimis orbis terrarum partibus advectas seras, cum hippopotamus & in ipsa AEgypto minus frequens esset & difficillime caperetur. Quod vel ex ipsis Philippi ludis intelligi potest , in quibus caeterae quidem peregrinae ferae praesto erant denae ac vicenae, sed hippopotamus unus. Centum annis post nulli fere amplius in ipso Nilo supererant. Scribit enim Ammianus Marcellinus: nunc inveniri nusquam possunt, ut conjectantes regionum incolae dicunt, insectantis multitudinis taedio ad Blemmyas migrare compulsi. Et ejusdem aetatis scriptor Themistius: 9 [...] Cosmas indicopleustes, quamvis domo AEgyptius, conspexisse eam belluam negat, quam tamen depingit. Pariter AchillesTatius, homo Alexandrinus, ex auditu eam describi a se indicat, dum verba: [...] narrationi suae praemittit. Hodie albo corvo rarior est. Petrus Bellonus tamen se In Nilo captum & Constantinopolin deductum ibi conspexisse & simillimum eorum, qui in Romanorum numis appareant, reperisse, testatur, 1 eundemque in libro suo de piscibus data opera descripsit. Narrat Thevenotus, quo tempore ipse in AEgypto peregrinaretur, in supcriore 3 Dio Cassius lib.LI. p.460. 7 Lampridius in Heliogabalo c.28.p.864 4 Plinius lib. VIII, 26. Ammianus lib. XXII, 15. p. 261 8 Calpurnius ecloga VII. 5 Capitolinus in Antonino c. 10. p.275. 6 Dio seu potius Xiphilinus lib. LXXII. p. 826. 1 Bellon observations des singularitez trouvelesen Grece ch.32.lib.II. fol.103.b.edit.Par.1554,4 9 Themistius Orat. X.p.140.a. 20 DISSERTATIO re AEgypto intersectum hippopotamum fuisse ac Memphin seu Cairam deportatum, ubi diu ante conspectus non fuerit. II s'en prit un a Gilge l'an 1658- quon ametia aussitot au Caire, ou je le vis la meme annee au mois de Fevrier, mais il etoit mort. - - II fut amene mort au Caire par des Janissaires, qui le tuerent a coups de mousquet a terre, ou il etoit venu pour paitre. - - Il y avoit long tems qu'on n'avoit vu de ces animaux au Caire. Gratias igitur habeamus vetustis numis, qui hoc & rarum & mirabile animal nobis intuendum sistunt, summa solertia & accuratione expressum. Sed hactenus de hippopotamo. Circenses Philippi contemplari pergamus, ut alias ferarum formas videre licear. En alius numus tertii moduli, argenteus, perquam, integer neque inelegans, qui exhibet caput Philippi patris modice barbatum ac radiata corona cinctum, cum titulo hoc: IMP PHILIPPVS. AVG. Aversa numi facie apparet animal capri figura, cum verbis: SAECVLARES, AVGG. & inferius: VI Animal istud parum grande est, procero corporis habitu, cute neutiquam villosa, pedibus gracilibus ac praelongis, cervice alta & recta, mento barbato hircorum more, cauda brevi, ut cervus, cornibus duobus caprinis rugosis ac nodosis absque ramo ac versus dorsum leniter curvatis. Jam haec fera qualis sit, explorandum est, quamvis quae ad caprigenum & cervarium genus pertinent animantia difficulter internoscuntur, capreae, dorcades, rupicaprar, ibices, damae, oryges, pygargi, bubalides, caprae libycae, strepsicerotes, tragelaphi, hippelaphi, alces, platycerotes seu palmati cervi; maxime cum ipsi scriptores haec nomina saepe confundant. Ausim tamen affirmare, mei numi animal ibicem esse. Ei rei argumento est, primum, quod, Capitolino teste, in ludis Philippi ibices spectatos fuisse constat. Et merebatur ferae hujus memoria numorum monimentis conservari, cum & peregrina esset & aspectu jucunda &, quoniam difficillime capitur, satis rara. Deinde convenit figurae huic, quam descripsi, ea ibicum forma, qualis ea nobis a veteribus & recentioribus informatur. Graecis quidem omnino ignotum id animal videtur fuisse, cum neque nomen, neque indicium ejus ullum uspiam appareat: neque id mirum, cum Alpium fere ANTIQVARIA. 21 proprium sit, quamvis Bochartus 2 caprae libycae nomine apud AElianum & per [...] Homero ibicem designari putat. Contra Romanis, qui Alpibus magis vicini habitarunt, omnino notissimum fuit. Plinius ibicem ita designat: 3 Sunt ibices pernicitatis miranda, quamquam onerato capite vastis cornibus gladiorumque vaginis, in haec se librant, ut tormento aliquo rotati in petras, potissimum ex monte aliquo in alium transilire quaerentes; atque recussu pernicius, quo libuit, exuitant. Oblcurior hic locus a B. Rhenano totus ita resingitur: Sunt - - cornibus lateque vagis. Ibex in haec se librat &c. Sed Harduinus auctoritate codicum slandum esse ratus, gladiorum vaginas ait esse cornua gladiorum vaginis similia, intus cava, in mucrone concrera. Igitur gerit ibex, Plinio auctore, cornua vasta, i. e. in longum excurrentia, eademque non solida sed hircorum modo cava, simul etiam, cum iis librare se queat, in dorsum gravius reclinata: eaque re satis discernirur ab Alpina rupicapra, cui cornua sunt erecta, parva, antrorsum declinata, mucrone tamen retrorsum uncinato: quibus profecto librare se ac tornare nequeat. Consirmantur haec recentiorum quoque deformationibus, cum scriptis, tum in aes incisis: quales reperiuntur in Jonstono, 4 Bellono, 5 Bocharto, 6 Celebr. Kleinio. 7 Secundum horum sententiam ibex formosum animal est & corpulentum, specie fere cervina, colore cutis fusco: capuc pro corporis cornuumque modo parvum, cervino simile: oculi vividi & pulcri: mas prolixam nigricantemque barbam gerit, seu aruncum hircinum, quod nulli ferae cervinis pilis praeditae, praeterquam hippelapho, contigit: crura gracilia, minus tamen, quam cervorum: ungulae bisidae & acutae: cornua praegrandia magnique ponderis, ad dorsum reclinata, aspera ac nodosa; quin nullum animal tam ingentia cornua habet, quae a capite usque ad clunes protenduntur, eoque magis, quo grandior aetas processerit. Reperitur ibex. 2 Bochart I.c. p. 917. 3 Plinius hist. nat. VIII, 53. 4 Jonston.l.c. I,6. 2.p. 53 5 Bellon observations ch.13.f.14. 6 Bochartus hierezoico P.I.lib. III, 23.p.916 sq. 7 Klein quadrupedum dispositio §. 7. p. 16. 22 DISSERTATIO in Alpibus, Plinio etiam teste, in Valesia, in ditionibus Salz-burgensibus, quin etiam, ut Bellonus & Kleinius V.C. docent, in creta & Africa. Alia omnia nobis persuadere tentat Jo. Harduinus, 8 ad singulares opiniones pronus, sidemque immerito reperit apud recentiorem lexici Fabriani auctorem. Scilicet Plinii ibicem ait esse illam Alpinam feram, quam Galli chamois vocevt, nostri Gemse, contra illam,quam Galli bouquetin, Germani Steinbock, Bergbock, Felsenboch dicant, esse rupicapram. Sed cum e Plinio ipso confutari potest, qui vasta cornua ibici tribuit, quae Harduinus lata, quamquam exigua interpretari vellet, tume numis, ibicem exhibentibus. Malo etiam Bocharto, D. Buissieu, a Harduino laudatis, Bellono, 9 Richeleto in lexico, itemque Du Fresne cangio, 1 quinque Gallis credere, ibicem bouquetin, rupicapram chamois appellari. Deprehendere etiam licet in aliis numis ibicis figuras. Oifelius quidem 2 inter saeculares Philippi exhibet animal, pariter numeri VI. nota signatum, sed prorsus dissimile nostri numi figurae, quod ipse strepsicerotem putat esse, & recte quidem. At apud Spanhemium 3 video in numo Ennensium Siciliae animal e caprino simul ac cervino genere, magnitudine instar cervi, cum caprinis cornibus, cum barba seu villo e mento dependente, pedibusque bisulcis. Id ipse illustris numorum explanator suspicatur esse Africanam damam seu Gazellam, Hanc vero arunco hircino carere, constat, ut ibex potius esse videatur, qui in montibus Siciliae forsan conspectus fuerit. Licet enim breviora gerat cornua, quam quae vulgo ibici picto tribuantur, tamen cornuum nodos pro rata portione annorum in ibicibus augeri scimus, ut vetulus praelonga magnique ponderis, juvenis breviora habeat, formae tamen ejusdem. Sed satiati jam secundo spectaculo Alpini ibicis, contemplemur tandem tertium animantem ferum in Philippi circo. Tertius prodeat numus, sereus secundi moduli, isque junioris Harduinus ad Pliniam l. c. pag. 482. 1 Du Fresne glossarium latin. voce camoccia. 2 Oifelius tab. C. num. 9. * Bellonch. 13. & ch. 53 3 Spanhemius l. c.diss. III. p. 156. antiqvaria 2 3 Philippi, tum primum Consulis, exhibens hujus Augusti juvenile caput laureatum, adscriptis verbis: IMP.IVL. PHILIPPVS. AVG. & in aversa parre figuram animantis cum epigraphe: SAECVLARES. AVGG. S. C. Hujus numi effigies aere artisicis expressa sistitur ab Oifelio. Animal scilicet adest cervo simillimum, corpore cervino, cauda fere equina, cruribus fortioribus, quam cervi, ac prope equinis, capite oblongo & fere acuto, mento barbato, cervice pectoreque villis tecto, auribus equi, cornibus geminis iisque rectis, ut caprearum, latis ac ramosis & modice longis. Hanc feram Mediobarbus nescit, cervam an alcem vocare debeat: Oifelius cum Rubenio tragelaphum nominat: Spanhemius alcem, 4 (namque & hic numum nostrum vulgavit, ira tamen, ut artisicis errore cornua omissa sint, quae eruditus vir conspici ait.) 5 Ego vero hippelaphum, seu tragelaphum, seu alcem, esse affirmo, cunctaque haec nomina ad unum ferae genus pertinere contendo. Primum ajo hippelaphum esse. Ita certe quidem nominavit Aristoteles, 6 & qui cum philosopho loqui amarunt.[...] Tam accurate nostrum animal philosophus pingit, ut mimum nostrum videatur describere. Etenim hippelaphum, ait, armos habere villosos: cervicem collumque leviter villosum quasique jubatum, unde & nomen, cum juba equorum propria sit, sortitus esse videtur: porro sub gutture habere aruncum hircorum more: esse magnitudine aequalem cervo : cornua habere denique, qualia sint caprearum. Eandem vero feram affirmo tragelaphum esse, nomine hirci a barba imposito. Sed tragelaphi nomen video duplici sensu usurpari, 4 Spanhemius I.c.p.152 6 Aristot. historia animalium lib.II.c.I.p.215.C.10.2 5 Ibid.p.154 24 DISSERTATIO usurpari, alio a recentioribus, alio ab antiquis. Recentiores quidem intelligunt hircum Numidicum, quem Jonstonus ibicem Sardum, AElianus capram silvestrem Libycam, Afri Muflo appellant. Eum describit pictumque exhibet Petrus Bellonus 7 itemque Jonstonus: 8 describit etiam Celebr. Kleinius: 9 ac memini, ipsum me plures hujus generis hircos videre Vittebergae Saxonum, qui Augustissimi Regis Augusti II. jussu e Mauritania ab D. Hebenstreitio advecti navibus Dresdam deportandi erant cum aliis multis Africanis feris, anno 1733. Est animal magnitudine paullo inferior cervo, pilis, pedibus, cauda, cutis colore simillimum cervo, cervice pingui & villosa, sine arunco: capite prorsus arietino, cornibus validis, annulatis, extrorsum ad latera reflexis atque in anfractus quasique spiras convolutis. Hanc bestiam, affirmat Cl. Kleinius, rectius ad hircinum genus, etsi barba hircina careat, referri, quam ad cervinum. Ejus effigies vera conspicitur in Panormitano numo apud Ezech. Spanhemium, 1 qui tamen tragelaphum esse negat, scilicet veterum sensu vocem accipiens, atque arietem Barbariae aut damam Africanam vocare malit. Eadem fera describitur ab AEliano ita:[...] Quibus verbis Conr. Gesnerus, AEliani editor, & Sam. Bochartus ibicem describi putant: perperam, me judice: cum ibex hirsutus villosusque non sit, nee rotundo capite, neque cornua gerat oblique versus armos deflexa, sed recta & ad dorsum reclinata: denique, quod addit physiologus , eadem ob capacitatem idonea esse 7 Bellon observations ch. 53. f. 54. 8 Jonstonus l.c. tab.XXVIII, I. 9 Klein hist. piscium naturali, missu IV. §.5-p.8.it. dubiis ad classem quadrupedum §.15.p.23. it quadrup.dispos. p.20. I Spanhemius I.c.p.161. 2 AElian.hist.animal.lib.XIV.c.16. ANTIQVARIA. 25 ad aquam e fluvio aut fonte hauriendam, id metuo, ut ibicis cornibus conveniat, grandibus quidem & capacibus, tamen fere rectis, ut incommode teneantur ab homine aquam hausturo, cum curva contortaque hirci Numidici cornua commodiorem ansam habere videantur. Veruntamen hoc Numidicum anima! cum hippelapho comparare nollem. Potius Romanorum tragelaphum ajo eundem cum hippelapho Aristotelis este: idque cum auctoritate Conr. Gesneri, Bocharti, Jonstoni, Harduini, aliorumque approbo, tum descriptione Plinii ac Solini. 3 Plinius: 4 Eadem cervi est specie, barba tantum & armorum villo distans, quem tragelaphon vocant, non alibi, quam juxta Phasin amnem, nascens. E quibus verbis patet, tragelaphum barbatum esse, unde & nomen accepit, armos villosos habere, cornua cervina cruraque cervina habere: quae omnia suae ferae Arirtoteles tribuit. 5 Contra vero hippelaphi mentionem Plinius facit nullam, facturus omnino, si diversum a tragelapho existimasser. Talem intelligit Pierius, cum ait: 5 tragelaphus habet cornua propter latitudinem & strias hircinis similia, ramosa tamen, sed non in acutum tendentia. Talem se vidisse narrat Salmasius: 7 Visus mihi ante annos XV. verus tragelaphus Lutetiae Parisiorum. Is cornua plane cervina gerebat, mentum promissa hirtum barba & villosos armos, velocissJimi in primo cursu impetus, sed cito deficientis. Hircum Barbariae eum nominabant, qui circumferebant. Ex quibus omnibus satis inltelligitur, antiquos Patres ecclesiae, qui alias miracula portentaque multa libenter crediderunt, hae in parte nimis incredulos suisse, cum tragelaphum commentitiam bestiam habuerunt, 8 ejusque nomen ita, ut Galli hodie chimaerae appellationem, usurparunt. Quare Oifelium minime putaverim falli, qui in nostro Philippi numo tragelaphum exhiberi pronunciet. Sed non magis errare magnum Spanhemium judico, eam figuram ad alcem veterum referentem. Cujus rei id primum habet 3 Solinus cap. 19. p.27. 4 Plinianius lib.VIII,33 5 Vid. Jonston l.c. artic. 8.p.63. 6 Pierius Valer.hieroglyph.lib.VII,17 p.71 7 Salmasius exercitat. Plinius cap. 19.p.162.b. 8 Vide Borchartum I.c.P. II.lib. VI, I.p.810 VI, 1. p. 810. 25 DISSERTATIO bet argumentum, quod in solcnnitate milliaris faeculi a Philippis celebrata alces quoque exhibitas conslet: deinde, quod in tota ferie animalium a Capitolino nominatorum diversisque missionibus datorum nullum reperiatur, ad quod securius hunc numum referre queas: tum, quod ea fera hucdum Romanis vix nota ac rara prorsus meruerit in numo signari: praecipue vero, quod veterum descriptiones alcis huic figurae respondeant, cum appareat consimilis capro, nec dissimilis equo, geratque cornua. Etenim de alce scribit Caesar: 9 Sunt item, qua appellantur Alces. Harum est consimilis capris figura & varietas pellium, sed magnitudine paullo antecedunt, mutilaeque sunt cornibus & crura sine nodis articulisque habent. Cum capris confert Julius, propter barbam ac villos armorum: quare inutilis est Salmasii conjectura, 1 licet a Dionysio Vossio probata, 2 qui pro capris, legi mallet capreis, quia varia pellis non sit caprorum: namque & graecus Caesaris metaphrastes: [...] Quod vero Caesar mutilas cornibus affirmat esse, aut ideo fit, quod feminam alcen viderit, aut, si marem, eo tempore, quo cornua more cervorum deciderant. Extremum denique illud, quo alcis crura nodis articulisque privantur, aut prorsus fabulosum est, aut ex consusi one ortum alterius bestiae, quam Plinius achlin nominat ac suftraginum flexu carere ait. Porro Solinus alcem contendit cum mula; 3 neque id injuria, cum noster numus bestiam exhibeat corpore fere equino, cauda etiam equi, auribusque non parvis. Plinius vero scribit: 4 Septentrio fert alcem, ni proceritas aurium & cervicis distinguat, jumento similem. Quibus verbis feram cum equo aut mula comparat, cervicem proceram tribuit, cornua, dum tacet, demit: sed Plinii temporibus nondum romanus Circus aspexerat alcem. Contra Pausanias: 5 [...] 9 Caesar de bello Gall. lib. VI,27 1 Salmasius l.c.cap.20.p. 164.b. 3 Dion.Vossius ad Caesarem p.167. 4 Plinius lib.VIII.c.15. 5 Pausanias lib. V, 12.p.404. 6 Idem. lib.IX, 21.p.750 3 Solinus cap, 20 27 ANTIQVARIA. [...] Igitur cornua, eaque cervina, ascribit maribus alcibus: dum vero camelo similem ex parte facit, ad villos armorum, credo, respicit. Eandem, ni fallor, alcem innuit apud Strabonem Polybius, 7 non nominat tamen: [...] to Portentosum quoddam animal designat, specie cervi, cervice setisque apri, barbatum. Sed hanc ipsam figuram Jonstonus exhibens, nempe barbatuli cervi, coilo brevissimo, quale aprorum est, praediti, feminam hippelaphi esse ait. Atqui haec, ni sallor, ipsa alces est. Quod primum inde sit verisimile, quod ia Vetere Glossario apud Salmasium legitur: 8 tragelaphus, bestia, quem Elcum vocamus. Etiam Dion. Vossius & Hartknochius 9 a priscis Germanis alcem putant appellatam Elch & Elcke fuisse. Deinde in eadem sententia video esse Celebr. Kleinium: 1 Cervus palmatus, Alce vera, hippelaphus, tarandus, Elent, nomina unius ferae varia, eo judice, sunt. Habet omnino numi nostri animal elata cornua, magis lata, quam rotunda, ramosa quidem, sed non mucronatis ramis, ut vulgares cervi, potius palmatis, ut non dubitem in familiam palmatorum cervorum referre. Idem esse hippeiaphum ac tragelaphum, jam ex descriptione veterum patet. Alcem vero id esse a Romanis nominatum, idemque hoc numo confirmari, libenter mihi persuaderi a Spanhemio patior. Sed extremum nomen, nunc inter Germanos usitatum, Elend, inter Gallos Elan, an alci veterum debeatur, in dubium video adduci. Spanhemius certe quidem pervicaciter negat: 2 Albertus M.ex eoque Harduinus tragelaphum prorsus diversum esse a Germanico hippocervo seu Elend, pronunciant: 3 etiam aruncum caprinum germanico Elend deesse, animadverto, & caudam equinam: quamvis Hartknochius Prussicis eIanibus maribus sed 7 Strabo Geogr. lib. IV. p.142. & in Polybrii fragm.to.II.p. 1504. 8 Salmansius l.c.p.162.b. 9 Christ.Hartknoch altes und neues Preussen, P.I.cap.13,13.p.213 1 Klein quardup.p.24 2 Spanhemius l.c.p.155. 3 Harduinus ad plin.VIII,33.p.458. 28 DISSERTATIO ANTIQVARIA. sed quibusdam modo, barbam acutam sub mento pendentem tribuit ; omnibus tamen pusillam caudam cervinam; idque utrumque imagine in aes incisa exhibet. Vtcunque tamen ea res se habeat, in numo quidem nostro Alcem reprae sentari Pausaniae, seu tragelaphum Plinii, seu hippelaphum Aristotelis, verisimillimum duco. Erat autem ea fera Philipporum temporibus multo rarissima, quod paucis regionibus deprehendebatur. Plinium vidimus asserentem, non alibi eam, quam in Scythia juxta Phasin nasci: tamen alcem in Septentrionibus idem, in Germaniae saltibus Caesar generari affirmant. Eandem feram Alpium jugis inhabitare, Polybius docet. In Arachosia, ultima Persarum provincia, reperiri, testatur Arisloteles: & in Arabia Syriae contermina, Diodorus Siculus: 4 in Prussia ac Lithuania Hartknochius. Hodie in Milniae Bohemiaeque saltibus frequenter conspici, Gesnerus apud Jonstonum 5 & Bochartus volunt. Germani feruntur eam Brandhirsch nominare, quod cutis colore nigrante sit. Sed ne, numorum veterum formas depingentes, illum imitemur pictorem, qui manum de tabula aufferre nequibat, jam in caveam ex arena feras remittamus. 4 Diodorus lib. II. p. 94. c. 5 Jonston l.c p. 63.b.