TRIGA
QUAESTIONUM,
PRAETENSUM
IN VILLIS ET PAGIS
MERCATURAE, OPIFICIORUM, BRAXATIONIS,
PROPINATIONIS AC DISTRIBUTIONIS
CEREVISIARUM
EXERCITIUM
CONCERNENTIUM,
IPSISQUE JURlUM ET INSTRUMENTORUM
PUBLlCORUM VERBIS
DECISARUM.
ANNO AERAE CHRISTIANAE
M DCC IV.
QUAESTIO PRIMA.
An liceat in viIlis & pagis exercere commercia, ibidemq
fora habere rerum venalium ?
Respondetur	Negando.
Id enim volunt
i.	Constitutio Terrarum Prussiae sub Supremo Magistro
Steg frido a Feuchtwangen, sancita Anno 1309. artic.
8.	 apud Caspar Scbutzium Chron. Prussiae Lib. 2.fol 54.

Alle Waaren und Essen= Spiese sollen in offenen
Marckt gebracht werden / und alle Winckel und
Vorkauffe gantzlich verboten seyn.

Omnes merces & cibaria in forum publicum deduci,
omnesque clandestinae venditiones simpliciter interdictae , ac
propolia vetita esse debent.
Item Artic. 12. apud Eundem Schutz, d.fol. 54, b.

Es sollen weder Edelleute noch Bauren kauffschlagen / auch
nicht Bier brauen und verkaffen / sondern das soll der
Stadte Nahrung seyn.

Neque Nobiles, neque Coloni mercaturam exercere, nec
cerevisiam braxare & vendere tenebuntur, sed Civitatum
victus quaerendi jatio haec esse debet.
2. Constitutio Terrarum de Ao. 1434. in Conventu Dominica
Septuagesimae 24. Januar. Elbingae habito a Magistro
Paulo Rusdorff communi Provinciae consensu sancita
Artic. 9. apud Schutz. Lib. 3. fol. 123, b.

Die Herrschafft sollen alles ungewohnliches Kauffschlagen
und andere Nachrung und Verlegung/ die den Burgern und
Einwohnern zum Schaden und Vorfang seyn/ ablegen.
	A	2	Fra-
(4)
Fratres Ordinis insolitam mercaturam & negoti tiones
reliquas, quae civibus & incolis damno sune & praejudicio,
intermittant.	item, Articul. 13.

Kein handwercker oder Kratschmer soll vor den Stadten
diesen zu Schwaden und Vorfangen wider der Stadte Privilegien
und Gewohnheiten gehalten werden.

Nullus opifex aut tabernator extra civitates harum damno
& praejudicio contra Civitatum Privilegia & Consvetudines
foveri debet. Item: In Suburbiis nemini liceat mercaturam
vel opificium exercere contra Civitatum Privilegia & Consvetudines,
sed ea libertas sit Civitatum.

3.	Gravamina Statuum & Ordinum Terrarum Prussia Magistro
& Ordini Elbingae Anno 1440, primis diebus Januarii
proposita , Artic. 5. apud Schutz. Chron. Pruss.
Lib. 4. fol. 134. b.

Das E. Gn ablege solch viel und mancherley ungewohnliche
Kauffschlagen und andere Nahrung / die unsere herren und
Ampt=Leute eures Ordens treiben/ euren Burgern und Inwohnern
zu grossen Schaden und Verderbnus als E. Gn. den
lenden und Stadten in Vorzeiten zugesaget und verheischen hat.

Ut abstineant ab exercitis hactenus insigni civium &
incolarum cum damno & interitu plurimis ac diversis insolitis
commerciis & negotiationibus Domini nostri & Officiales
Ordinis, quemadmodum Terris & Civitatibus antehac
promiserunt & pollitici sunt.
Item Artic. 4.

Das ein jederman Meel und allerley Getreyde / und imgleichen
allerley Guttere moge ungehindert zum Marche fuhten/
in welche Stadt er will.

Ut cuivis farinam omnisque generis frumenta, merces,
& bona sine impedimento ad fora devehere liceat, in 
quamcunqne civitatem ipse voluerit.	4. Cau-
(5)
4.	Causa & Articuli gravaminum, eb quae Status & Ordines
Terrarum Prussiae jugum Crucigerorum excutere coacti
fuerunt, in scriptis oblatae Anno 1440. artic. 37. apud
Schutz. Chron. Pruss. Lib. 4. fol. 138.

Das die Gebietiger brauchen nicht allein allerley ungewohnliche
elgenmitzige Kauffmannschafft den Burgern und
Unterthauen zum Schaden und Verderb/ sendern auch des
Winters Korn und Haber auffkauffen lassen/ nicht zu ihrer
Nohtdurfft/ sondern auff den Vorkauff.

Cracigeri passim non solum omnis generis insolita commercia
& negotiationes in detrimentum & perniciem civium
exercent, sed etiam propolas agunt, & hyeme per proxenetas
suos frumentum undique non ad necessitates proprias,
sed ut aliis denuo pluris vendant, coemunt.

5.	Statutum D Sigismundi I. de Ao. 1507. apud Herburtum
Statutor. Regm Poloniae Lit.F.Tit. Fora seu Targi L. Providere
volentes &c.p.ig. 172. & Ltt.U.Tit.Ulnap 522.

Providere volentes indemnitati Oppidorum & eorum subditorum,
in quorum praejudicium mercata in villis fieri consveverunt,
statuimus & decernimus, ut Capitanei locorum
mercata in villis per publicas proclamationes exerceri prohibeant,
& maxime, ne in villis & caeteris locis, quibus fora
ex Privilegio non sunt concessa, ulnis & talento , fiat rerum
venditio. Secus sacientes per rerum venditioni expositarum
receptionem puniantur, exceptis frumento, pecoribus,
pecudibusque.

6.	Constitut. Anni 1511
Item ex quo Civitates & Oppida vehementer conqueruntur,
se plurimum incommodari per publica & privata fora, quae
per forenses, extraneos, & incolas Terrarum Prussiae contra
vetustum morem & consvetudinem eriguntur & frequentantur,
ordinamus, quod nemini prorsus liceat cum merci-
A 3	bus
(6)
bus & rebus venalibus aliqua fora in villis observare, sed
quod quilibet merces & res suas in civitates & oppida juxta
antiquam consvetudinem in his Terris observatam deponat
& ibidem vendat, sub rerum venalium amissione.

Item : Nullus Nobilium, Terrigenarum, & Villicorum negociari
& mercari debet, potest tamen quodcunque genus
frumenti ex propria agricultura acquisitum & nequaquam
ab alio comparatum vel coemptum libere vendere.

7.	Pax perpetua inter D, Sigismundum l. Regem Poloniae , &
Albertum, Ducem Prussiae , Cracoviae Sabbatho in vigilia
Palmarum 8. April. Ao. 1525. inita, §.Caeterum Fora &c.
inter Privilegia Statuum Ducalis Prussiae fol. 35.

Fora in villis contra fas & antiquam consvetudinem instituta
deinceps ubique aboleri, & ad Civitates, ad quas spectant,
reponi debebunt.

8. Constitutiones D. Sigismundi 1. Gedani feria tertia post
Festum Divisionis Sanctorum Apostolorum Ao. 1526. ab Ordine
Equestri impetratae. §. Cum etiam Mercatores &c.
ap. Januschov. Statutor. Regni lib. 7. part. 3. tit. 2. pag.
929. & Sczerbicz. Promptuar. Statutor.part.6. cap 3.p.328.

Cum etiam Mercatores & praesertim peregrini sive exotici
homines in Nobilitatis ac Civitatum injuriam , pelles, frumenta,
humulum, linum & alia mercium genera in villis
ac pagis clam & publice coemere, & negotiationes illicitas
exercere soleant, Autoritate nostra Regia firmiter prohibemus,
ne id de caetero fiat, statuentes, ut deinceps subditi
Dominorum merces & res suas vendibiles in proximas Civitates
ducant, & in foro publico venales exhibeant, legitima tamen
Dominorum suorum cum pellibus ferarum & bestiolarum
sylvestrium habita ratione; Alioquin emptoribus
equos & currus, venditoribus autem res venditas a Praefectibus
nostris adimi & confiscari volumus,
9.De-
(7)
9.	Decretum Commissoriale, oder Constitutio von denen
von Konigl. Majt. zu Pohlen Sigismundo 1. verordneten
Commissariis so wol aus der Ehron zu Pohlen /
als dieser lande Preussen Rahten / zu Elbing
Sonnabends nach Laurentii des heil. Martyrers
Anno 1526. gegeben und verotdnet.

In Betrachtung der grossen und kleine Stadte in diesen
Konigl. landen Preussen und alle gelegen Wolfahrt und
Vermehrung / darinnen sie fast sehr durch das Kauffschlagen
und Ausspunden auff dem lande / wie auch durch
Fuhrung der Schiffe und Weichsel= Kahne auff der Alters
Burgerliche Nahrung belanget / so zu Vorfange und
Schaden der Burger und Einwohner der gedachten
Stadte etliche Zeit her gebrauchet und geubet / untergangen
und in ihrer Nahrung mercklich abgenommen / haben wir
dasselbige Kauffschlagen und Ausspunden auff dein lande / 
so wol in allen Werdern / als auff der Hohe / und sonst
uberall im lande zu Preussen / der gleichen auch die Fuhrung
der Schiffe und Weichsel=Kahne mit reiffem Rahte
und
wolbedachtem Muhte in Krafft Kongl. Majestaten un=
sers allergnadigsten Herrn abhethan und verbohten: Demnach
wir dis alles und ein jedes in oben= beruhrter voller
Gewalt und Macht uns von Konigl. Majt. dismahl verliehen /
vermittelst gegenwartigem / bey dem Preussen / nicht
allein bleiben und dabey verharren / sondern den gedachten
Beschlus / so auch Abthuung des angezeigten Kauffschlagens
und Ausspundens uffm lande / Fuhrung der Schiffe und
Weichsel= Kahne auff der Weichsel hiemit bestatigen und 
bokrafftigen / und also unverrucklich zu wahren erkennen. Und
wo jemand dawider thate / und dis unser Erkantnus uber=-
trere /
(8)
trete / der soll der Schiffe und Euter / damit er also verbotener
Weise kauffschlaget / handelt und ausspundet / so offt er
beschlagen wird / verfallen seyn. Doch sey einem jeden auffm
lande frey und unverbohten / sein Korn und allerlev Getreyde / 
und was er sonst mit seiner Arbeit zuwege bringet / 
und nicht von attdern / er sey freundt oder fremde / erkaufft /
in den Stadten zu verkauffen.

Decretum Commissoriale sive Constitutio a S. R. Majtis Poloniae
Sigismundi l. ordinatis Cemmissariis, tam Regni quam
barum Terrarum Consiliariis , Elbingae Sabbatho post Festum
S. Laurentii Martyris , anno 1526. publicata.

Considerata majorum & minorum Civitatum in Terris his
Prussiae ubivis existentium salute & conservatione, in qua
per mercaturas & cerevisiae distributiones ruri exercitas , nec
non deductiones navium & scapharum in fluvio Vistulae ,
aliasq praeterea negotiationes , quae singulae antiquitus ad modos
& rationes, quibus Cives victum & sustentationem obtinent ,
pertinuerunt, ab aliquo tempore autem in praejudicium & damnum
Civium Incolarum memoratarum Civitatum usurpatae
fuerunt , gravem fere ruinam passae sunt, maximumque victus
quaerendi mediorum senserunt decrementum, dictum
mercaturae exercitium & distributionem cerevisiae tam in omnibus
Insulis, quam locis montanis, & praeterea ubivis in Tervis
Prussiae, pariter & deductionem navium & scapharum per
vistulam maturo consilio & deliberatis animis autoritate Suae
Reg. Majest. Domini nostri clementissimi abrogavimus &
prohibuimus. Quem in finem omnia haec & singula, supradictae
plenae potestatis & autoricatis a Sua Reg. Majest. nobis
adpraesens concessae vigore , mediante praesenti ordinatione
non solum circa anterius Consiliariorum Terrarum & Civitatum
Prussiae conclusum conservamus, eique firmiter infistimus,
sed etiam memoratum conclusum, ut & prohibitum
praedi-
(9)
praedictae mercaturae & distributionis Cerevisiae in villis exercitium,
deductionemque navium & scapharum in vistula hisce
confirmamus & roboramus, atque ita perpetuo & inviolabiliter
duraturae firmitatis vim obtinere debere decernimus.
Quodsi quis contravenire & decisum hocce nostrum transgredi
ausus fuerit, is naves & bona, quibuscum prohibita &
& illicitia ratione mercaturam ita exercet, ac negotiatur,
quoties deprehensus fuerit, amittat. Cuivis tamen ruri degenti
liberum sit siligenem suam, omnisque generis frumenta,
& quae praeterea labore suo acquirit, non vero ab aliis
sive amicis sive extraneis coemit, in Civitatibus vendere.

10. Landes = Ordnung durch die Konigl. desgleichen
des Dertzogen Rahte der lande Preussen / zu Marienburg
auff gehaltener Tagefahrt Martini des
1629. Jahres verg ichen; Tit. Von Kauffen und
Verkauffen.

Es soll forder kein landmann / es sey ein Edelmann / 
Freyer/ Priester / Schultze / Kruger oder Bauer kauffschlegen / 
handeln oder fuhrwercken / sondern jeglicher soll seines
Thuns uns Ampts warten. Auch soll niemand seine Waare
daheim verkauffen / sondern Kauffmanns=Waare in
seine naheste Marckte / Stadte und Flecke bringen / damit
die Bauren zu ihrem Verderbnus keine Kauffleute
werden. Wer diese zweene Artitul ubertreten wurde / soll
der Waare verlustig / oder sonst nach Erkantnus seiner herrschafft
hart gestraffet werden. Doch sollen die von Adel
ihre Waaren / so sie erbauet / oder von ihren Unterthanen
vor Zintz empfangen haben / nach ihrem Gefallen zu verfuhren
oder daheim zu verkauffen Macht haben.

Constitutio Terrarum per Regios & Ducales Constliarios Terrarum
Prussiae Mariaeburgi in Conventu Festo S. Martini
Ao. 1529. habito, sancita. Tit. de.Emptione Venditione.
B	Nul-
(10)
Nullus imposterum ruri degens, sive is Nobilis , sive liberae
conditionis, Clericus, Scultetus, Caupo vel rusticus & colonus
sit, mercaturam exercere & commercari debet, sed quilibet
suo vacare muneri & officio tenetur. Neque etiam ulli
merces suas domi vendere liceat, sed quilibet mercimonia in
proxima fora, civitates & vicos deducat, ne coloni in propriam
suam ruinam mercatores fiant. Qui binos hos articulos transgrederetur,
merces amittere, vel alio modo pro arbitrio Superiorum
gravi poena affici debet. Nobiles tamen bona sua
ex propria agricultura acquisita, vel a subditis pro censu recepta ,
prout ipsis placuerit alio devehendi vel domi vendendi
facultatem habeant.

11. Coustitutiones Terrarum Prussiae aufgemeinem land=
Tage zu Graudentz den 6. Octob. 1537. geordnet/
§. Es soll auch hinfort &c. Et §. Es wird auch
am grosten Theile &c. Et §. Desgleichen wird 
befunden &c.

Es soll auch hinfort kein Edelmann oder Pauersmann
auff dem lande handel und Kauffmannschafft / als
mit Korn / haber / Gerst / Saltz und Stadten zum Vorfang
(ausgenommen den loblichen Adel / der sein eigen Gemachs
und nicht gekaufft / oder an den Zins genommen / zu
seinem Nutz und Frommen / auffs beste er kan / nutzen und
gebrauchen mag) treiben / sondern sich schlechts desselbigen
kauffens enthalten / bey Verlust der Waare. Item: Es
wird auch fast am grosten Theile die Nahrung denen Stadten
benommen durch die Vorkoffer / so von Dorffe zu Dorff
im lande umbziehen / und denen Einwohnern der Stadte
zu Vorfang Vorkauffe thun; Derowegen so gebieten wir
hiemit ernstlich / das solche Vorkauffe / als nemlich an Fel=
len / Wolle / Wachs / Flachs / und sonst allerley andere
Waa=
(11)
Waaren / nehmlich was Wesens die seyn / verbohten seyn
soll / bey Verlust der Waare / Wagen und Pferde. Item: Des=
gleichen wird befunden / das die Schorten / landstreicher / und
sonst andere / die sich des nahren / mit gemachten Kleidern
von vertruckenem Tuche und sonst falscher und betrieglicher
Waare / desgleichen mit Krahmwerck manchem umb das
seinige belistigen; hierumb soll ihnen dasselbe untersaget und
verbohten seyn / sich in solchen handeln nicht mehr finden
oder spuhren zu lassen / bey Verlust der Waaren.

Constitutiones Terrarum Prssiae in Conventu Graudentinensi
d. 6. Octob. 1537 sancita.	 §. Imposterum quaque &c. Et §.
Magna quoq exparte &c. Et§. Similiter experientia docet.

Imposterum quoque nullus nobilis aut colonus ruri degens mercaturam
& negotiationes, utpote cum siligene, avena hordeo,
sale & halecibus &c. vel navigationem sursum vel deorsum
per vistulam in praejudicium Civitatum ( excepto Statu
Equestri, cui proprias, non autem coemptas, vel census loco
receptas crescentias in rem & commodum suum pro meliori
posse convertere licebit) exercere, sed ab hujusmodi commerciis
absolute abstinere debebit. Item: Magna quoque ex parte
victus quaerendi ratio Civitatibus adimitur per Propolas , qui
de pago ad pagum in his Terris circumvagantur, atque in
praejudicium Incolarum Civitatum propolia exercent: Quapropter
serio hisce mandamus, ut hujusmodi propolia, videlicet
cum pellibus, lan&, cera, lino & reliquis diversi generis
mercibus, cujus substantiae illae sint, prohibita maneant,
sub amissione mercium, currum & equorum. Item : Similiter
experientia docet, Scotos, circumforaneos, aliosque
victum inde quaerentes, cum paratis vestibus ex panno exsiccato,
& aliis falsis & fraudulentis mercibus, juxta ac mercimoniis
Institoriis plures defraudare. Quamobrem idipsum
interdictum ipsis & prohibitum esse debet, ne ulterius circa hujusmodi
actus se deprehendi sinant sub amissione mercium.
(12)
12. Constitutiones Terrarum Prussiae in publicis Comitiis Thorunii
Festo S. Stanislai Ao. 1537. conciliatae, & D. Sigismundi
I. Regis autoritate Cracoviae Fer. 5. post Festum
nativitatis B. V. Mariae proxima Anno 1538. confirmatae,
art. Cum enim Mercatores &c. 27. inter Jura municipalia
Terrarum Prussiae.

Cum enim Mercatores & praesertim peregrini sive exotici
homines in Nobilitatis ac Civitatum injuriam, pelles, frumenta,
humilum, ceram, linum & alia mercium genera in
villis ac pagis clam & publice coemere, & negotiatjones illicitas
exercere soleant, autoritate nostra Regia firmiter prohibemus,
ne id de caetero fiat, statuentes, ut deinceps subditi
Dominorum merces & res suas vendibiles in Civitates juxta
veterem consvetudinem ducant, & in foro publico venales exhibeant,
legitima tamen Dominorum suorum cum pellibus
ferarum & bestiolarum sylvestrium ratione habita. Alioquin
emptoribus equos & currus, venditoribus autem res venditas
a Praefeifctis nostris adimi & confiscari volumus.

13. Vergleich zwischen der Adelschafft und den kleinen
Stadten des Bierbrauens und Kauffhandels
wegen / in gemeiner Tagefahrt auff Stanislai Ao.
1542. zu Marienburg gehalten / getroffen.

Es haben sich die Geschickten gemeinen Adels an einem / 
und die Geschickten der kleinen Stadte andern theils vereiniget / 
das keinerley Kauffmasis. handthierung / wie die
Nahmen haben mogen / zu verkauffen und zu verfuhren
von dem Adel gesucht werden soll. Welcher bieruber
solches nicht haltende bruchlich befunden wird / sell funfftzig
Gulden Landes=Warung / je 30. gl. vor einen Gulden
gerechnet / unablasiger Busse / dem gemeinen Triesel dieses
Ladne Preussen die eine / und dem versehrten und leidenden
Theile die andere helffre abzulegen verfallen seyn.
(13)
Transactio inter Nobilitatem & Civitates minores Terrarum
Prussiae , ratione braxationis & negotiationis in Conventu
generali Festo S. Stanislai Anno 1542. Mariaeburgi
habito, inita.

Nuncii communis Nobilitatis ab una , & Deputati minorum
Civitatum ab alteri parte inter se convenerunt, quod nullius
generis mercaturas, quocunque veniant nomine, vendendi &
devehendi libertas ab Ordine Equestri affectari debeat. Qui
huic transactioni contravenisse cognitus fuerit, quinquaginta
florenos receptae in his Terris aestimationis, computatis in
quemlibet florenum 30. grossis, irremissibilis mulctae loco,
pro medietate thesauro Terrarum harum Prussiae inferendos,
pro alteri vero medietate parti laesae & damnum passae solvendos
luet.

14. Confirmatio D. Sigismundi I. pramemorata 7*ransactiionis,
facta Cracoviae Fer. 5. ante Festum SS. Simonu & Judae
Apostolorum, Anno Domini 1542.

Sigismundus D. G. Rex Poloniae &c. Significamus tenore praesentium
quibus expedit universis. Quod productae sint coram
nobis Literae sub sigillo impresso Terrarum nostrarum Prussiae
germanica lingva scriptae concordiae cujusdam inter Nuncios
Nobilitatis Terrarum nostrarum Prussiae & oppidorum
de coctione cerevisiae, deque frumentorum emptione, supplicatumque
est nobis, ut illas approbare, ratificare & confirmare
dignaremur. Nos itaque Sigismundus Rex Poloniae
praefatae supplicationi juste & benigne annuentes praeinsertas
literas approbandas, ratificandas & confirmandas duximus,
prout praesentibus ratificamus, approbamus & confirmamus,
decernentes iilas robur obtinere debere perpetuae firmitatis,
harum testimonio literarum, quibus sigilium nostrum praesentibus
est subappensum. Datum Cracoviae &c.
B 3	15.Lan-
(14)
15. Landes Edict wider die Juden / Schotten / Paudel= 
Krahmer / Landstreicher &c. auff gemeiner
Tagefahrt Stanislai zu Marienburg den 20 sten
Maji 1551. beliebet.

Wir setzen / ordnen und gebieten hiemit ernstlich im Nahmen
und Krafft Konigt. Maj. unsers allergnadigsten Herrn/
das forthin nach Publicirung dieses unsers Mandats kein
Jude in Stadten / Fiecken und Dorffern gelitten werde/
sondern wo sich irgendsivo im lande jemand derselben niedergelassen/
soll ihm durch den hauptmann oder Rath des
Orts oder Stadt angezeitget worden / sich von dannen zu erheben/
und laut dieses unsers Mandats und Befehls aus dem
lande zu machen / ihm auch zur Stunde alles sein handeln
und Wandeln verbohten und geleget seyn. Desgleichen
soll kein Schotte / Paudelkrahmer / landstreicher oder wie
die Nahmen haben mogen / sich auff dem lande / in Stadten
oder Dorffern / aufferhalb gemeiner Jahrmackte mit
Kauffen oder Verkauffen / bey Verlust seines Krahmes/
Waare / Pferde und Wagen / auch sonst harter Straffe / zu
Vorfang dem gemeinen handchierenden Manne mehr umbthun /
auff=und niederlauffen / noch irrkein Rauchwerck / Wild=
Fell und andere Waaren auffm lande kauffen / oder durch
einerley Wege an sich bringen. Worauff ein jeder Woyd=
wod in seiner Woydwodschafft / die hauptleute in ihren Aem=
tern / und die Rahte der Stadte in ihren Stadten gute Acht
geben sollen / und uber diesem unserm Verboht ernstlich halten.

Edictum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae contra Judaeos,
Scotos, Venalitiarios, Circumforaneos &c. in Conventu
generali Mariaeburgi Festo S.Stanislai celebrato die
20. Maji 1551. sancitum.

Statuimus, ordinamus & mandamus ferio praesentibus nomine
& autoritate Regiae Majestatis Domini nostri clementis-
	simi,
(15)
simi, quod imposterum post publicationem praesenris mandati
nostri nullus Jadaeus, in civitatibus, vicis & pagit tolerari
debeat, sed si alicubi in his Terris quisquam ipsorum domicilium
constituerit, ei per Capitaneum ejus loci, aut Magistratum
Civitatis denunciari debet, ut inde migret, ac juxta
tenorem mandati hujus nostri e Terris his discedat, omnisq
ipsi negotiatio & conversatio eo ipso momento interdicta &
prohibita sit. Pariter nullus Scotus, Venalitiarius, Circumforaneus,
vel quocunque tandem nomine veniant, in Terris his,
Civitatibus aut Pagis, solo nundinarum publicarum
tempore excepto, emendi vel vendendi causa, sub amissione
tabernae suae, mercium, equorum & curruum, aliis denique
gravioribus poenis, in praejudicium commercandum versari,
sursum deorsum cursitate, vel pelliceas, aut alias merces ruri
coemere, vel ulla ratione acquirere debet. Cui rei quilibet
Palatinus in Palati natu suo, Capitanei in Capitaneatu , atq;
Magistratus Civitatum in civitatibus suis sedulo attendere,
& hoc nostrum interdictum severius exsequi tenebuntur.

16. Confirmatio superioris Edictia D. Sigismundo Augusto Gedani
Fer. 6. post Festum Assumptionis B. V. Mariae proxima
Anno 1552. concessa.

Significamus praesentibus literis nostris, quorum interest universis
& lingulis. Exhibitas esse coram nobis Literas in charta
pecorina idiomate germanico scriptas per Consiliarios Terrarum
nostrarum Prussiae in Conventu Mariaeburgensi Ordinationem
& Constitutionem de Judaeis, Scotis & Institoribus
sive Mercatoribus externis factam in se Continentes, Sigilloque
appenso Ducatus nostri Prussiae obsignatas, salvas, integras
& nulli suspicioni obnoxias, supplicatumque est nobis
per Consiliarios nostros ejusdem Ducatus nostri Prusfiae, ut
easdem literas approbare, ratificare & confirmare dignaremur:
Nos itaque supplicationi ejusmodi annuentes, literas
praein-
(16)
praeinsertas & omilia ac singula in eis contenta approbanda,
ratificanda & confirmanda duximus, approbarnusque, ratisicamus
& confirmamus praesentibus literis, decernentes eas
robur debitae & perpetuae firmitatis obtinere debere. Quod
omnibus Palatinis, Castellanis, Capitaneis, Vice-Capitaneis,
Burggrabiis, Nobilibus, Pro - Consulibus, Consulibus, Advocatis ,
caeterisque Officialibus in Terris nostris Prussiae constitutis
& eorum loca tenentibus denunciamus & mandamus
districte, ut ea omnia & singula superius expressa pro fide
& officiis suis diligenter tueantur sub poena Nostra Regia. In
cujus rei fidem & testimonium evidentius Sigijlum nostrum
praesentibus est appensum. Datum in Civitate nostra Gedanensi.

17. Confirmatio Jurium minorum Terrarum Prussiae Civitatum
ratione usurpatae a Nobilibus & Vilianis negotiationis
& cerevisiae coctionis a D. Sigismundo Augusto Varsaviae
in Conventu generali Regni Fer. 6. post Festum Conceptionis
B. V. Mariae Ao. 1556. facta.

Sigismundus Augustus D. G. Rex Poloniae &c. Significamus
tenore praesentium, quorum interest universis, quod cum
Civitates minores Terrarum Prussiae per nuncios suos in praesentem
generalem Regni conventionem missos, graviter nobis
questi essent, omnem victus rationem praereptam sibi
esse a Nobilitate Terrarum nostrarum Prussiae, ac subditis
eorundem aliisque incolis, atque villanis, negotiationibus &
mercaturis, coctioneque cerevisiarum contra publicas Terrarum
illarum Constitutiones & Transactiones, unanimi solennique
consensu tam nuntiorum ipsius Nobilitatis, quam
Civitatum minorum iri Comitiis generalibus Terrarum Prussiae
confirmatas, nisique gratia & clementia nostra Regia
tempestive succursum iis fuerit, ad extremam inopiam &
desolationem propediem reducturas esse; Supplicassent nobis
Terrarum Prussiae per literas Consiliarii, vellemus certum
modum
(17)
modum inire statuereque, quo ed nomine memoratae Terrarum
Prussiae Constitutiones & Transactiones debitae exsecutioni
mandarentur; Proinde cum libenter justis subditorum
nostrorum precibus annuere, soleamus simulque perpendentes,
frustra leges publicas ferri, si exsecutioni mandatae
non fuerint, volentesque ut ea ipsa exsecutio suum sortiatur
effectum autoritate nostra Regia facimus potestatem civibus
minorum civitatum, sive per se, sive per Plenipotentes &
Mandatarios suos, frumenta aliasque res per Nobiles aut eorum
subditos aliosque quosvis incolas & villanos earundem
Terrarum, contra superius recenfitas constitutiones & transactiones,
emptas vel venditas, tam terra ductas, quam fluviis
defluitatas, arrestandi atque lociCapitaneis, in cujus Capitaneatu
arrestatae fuerint, deferendi, exceptis frumentis
Nobilitatis proprii laboris, non tamen iis quae a subditis suis
coemerint; Qui quidem Capitaneus, sub mulcta quingentorum
florenorum polonicalium per 30. grossos computatorum
Fisco nostro irremissibiliter luenda, tenebitur, adstrictusque
erit, Constitutiones publicas transactionesque extendere
secundum praescriptum earum, frumenta resque arrestatas
confiscare & in commissi poenam lapsas toties quoties
Constitutiones Transactionesque memoratae a quopiam transgressae
fuerint, detinere, in eos vero, qui cerevisiam extra
tabernas suas divenderent, aliis poenis constitutionibus &
transactionibus eisdem sancitis animadvertere ; Quorum alteram
partem Fisco Majestatis Nostrae, alteram loci Capitaneo,
tertiam vero Civitati ejusmodi frumenta, sive res, arrestanti
cedere volumus & decernimus, non obstantibus literis
nostris quibuscunque, quae juri communi, constitutionibus,
transactionibus Terrarum Prussiae contrariae essent.
Harum testimonio literarum, quibus sigillum nostrum est appensum.
Datum Versavia in Conventu generali Regni Fer. 6.
C	pof
(18)
post Festum Conceptionis B. V. Mariae Anno 1556. Regni vero
nostri 27.

18. Tractatus Portorii inter D. Stephanum Regem & Civitatem
Gedanensem , Varsaviae in Conventu generali Regni ,
die 26: Februar. Anno 1585. initus. §. Cum etiam 
mercatores &c. 32.

Cum etiam Mercatores, & praesertim peregrinos, in Nobilitatis
ac Civitatum injuriam, pelles, frumenta, humilum, ceram,
linum, & alia mercium genera in villis ac pagis emere ,
vendereve, & opificia ac negatiationes illicitas exercere solere
intellexerimus, firmiter posthac, ne id de extero fiat, prohibemus,
statuentes, ut nemo posthac peregrinorum contra jura ,
Privilegia & Consvetudines Terrarum Prussiae ulla in Civitate
locove alto negotia exerceat.

19. Confirmatio Privilegiorum minorum Civitatum a D. Sigismundo
III. Rege Varsavia 12. April. 1593. facta. §.
Mercatura exercenda &c. §. Institutas &c. Item §.
Emptiones & venditiones &c.

Mercaturae exercendae facultas Civibus in Civitatibus & 
oppidis libera sit, neque Capitanei per se & suos samulos Villarumq
Incolas se ingerant , secundum Privilegium & Decretum
D. Sigismundi Augusti, Avunculi nostri.

Institas, cum id proprium sit ubiq Civium in Civitatibus ,
ad vendendum haleces, fal & alia quavis mercimonia nullas
habeant. Emptiones & venditiones frumentorum ailiarumve
rerum quarumcunque non nisi in foro publico Civitatum exerceantur,
prohibeantque Capitanei ne in viis publicis, villis
aut altis quibuscunq locis ad Jurisdictionem Castrensem, spedantibus
tale quid in praejudicium Civitatum fiat, deprehensos
etiam, praecipue extraneos & circumforaneos, Scotos, Judaeos,
similesque poenis in Constitutionibus Prussiae & Privilegiis
Civitatum descriptis coerceant.
	20.	Con-
(19)
20. Constitutio Comitiorum Regni Varsaviae die p. Novembr.
Anno 1611. celebratorum, Tit. O Ludziach loznych przy
miescie się bawiacych. fol 27.

Iz w miastach naszych przednieyszych naiduia se sila loznich,
ktorzy Prawa mieyskiego nie majac Jurisdictioni Civili niechca
parere, ani oney subesse, a Mieszczanom przez edprawowanie
roznych handlow , Rzemteslnikom tez Cechowym przez
swoie roboty zywnosc odcymuja do zadnych ciezarow , podatkow,
y placey Nam y Rzeczypospol. nalezacych nie
przykladaia sie : Postanowiamy, aby tacy wszyscy przez
Urzedy Staroscie y mieyskie od miast odpedzeni byli, y
Kupiectwo, takze odprawowanie rzemiesla y przekupstwa onym
zabronione, ktorym protekcya tak ludzi Stanu Duchownego jako
tez Swieckiego sluzyc nie ma ; jednak w domiech tak Duchownych
jako y Szkcheckim osobom sluzacych nie maja
ich imac, ale prawem repctowac; y owszem urzad Grodzki
pod wina sta grzywiem, nullo respectu habito , exequucya
ad primam requisitionem z takich wszystkich powinien
czynic.

Quandoquidem in Civitatibus praecipuis nostris plurimi
vagabundi reperiuntur, qui jura Civitatis non habentes
jurisdictioni Civili parere nolunt, neque subesse, Civibus vero
per diversae mercaturae exerecitium, Opisicibus juxta contubernalibus
per operas suas victum adimunt, ad nulla onera, contributiones
 & tributa Nobis & Reipubl. debita sese accommodant:
Constituimus, ut omnes hi per Officia Capitanealia &
Civitatensia ex Civitatibus expellantur, atque ejusmodi negotiationes
& officiorum exercitia at propolia ipsis inhibeantur,
quibus pretectio tam spiritualis Ordinis , quam secularis status
hominum servire nullatenus debet; Ut tamen in domibus Spiritualium,
atque personis Nobilitaribus servientes apprehendere
non liceat, sed jure vindicare oporteat; imo vero Of-
C 2	ficium
(20)
ficium Castrense, sub mulcta centum marcarum, nullo respectu
habito, ad primam requisitionem contra omnes tales 
exsecutionem praestare tenebitur.

21. Gravamina Statuum & Ordinum 'Terrarum ac Civitatum
Prussiae Sacra Regia Majestati per Nuncios Terrarum ac Civitatum
oblata. Anno 1613. art. 13.

Ut poenalibus mandatis coerceantur ii, qui contra Constitutiones
publicas frumenta & alias merces passim coemunt, &
illicitis mediis defluitant, item qui merces ad fora Civitatum
convehi prohibent.

22. Laudum contra eos qui in pagis & villis mercaturam faciunt
ac singularia depositoria constituunt ia Conv. Thorunii
d.3. Octobr. 1613. habito sancitum.

Reperiuntur, qui in pagis & villis mercaturam faciunt ac singularia
depositoria constituunt, atque ita quaestibus privatis
inhiantes, fora autem consveta Civitatum posthabentes, victus
quaerendi modum in Civitatibus tollunt, earumque conditionem
in dies deteriorem reddunt, idque in Privilegiorum
Civitatibus cancessorum transactionumque Authoritate Regia
confirmatarum insigne praejudicium, atque adeo Constitutionum
Prussicarum illicitas ejusmodi negotiationes prohibentium
derogationem & vilipendium.

23.	Laudum Renovationis Edictorum contra Judaeos &c. 20.
Maji Ao. 1551, & 10. Junii publicatorum in Conventu
generali pro Festo S. Michaelis 3. Octobr, Ao. 1616.
Thorunii celebrato sancitum.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in Conventu hoc
generali pro sesto Michaelis Thorunii congregati: Notum
facimus omnibus & singulis, quos hoc scire attinet: Quod
etiamsi ex prioribus aliquot annis universale Edictum ab 
Antecessoribus nostris emanatum, & sub sigillo harum Terrarum
(21)
rum publicatum fuerit, ne videlicet ullibi per Terras Prussiae
in Civitatibus vel extra eas in agris & villis, Judaeis, qui cum
magno nobilitatis & civitatum praejudicio & damno commercia
& foenerationes in his Terris exercent, commorari
liceret; Verum tamen animadvertamus, quod id genus hominum
in magna rursus frequentia his locis inveniatur, qui
terrigenas more suo consveto variis artibus & technis desraudare
& circumvenire haud cessent; Ideo Edictum hoc reassumendum
& renovandum censuerimus, prout hoc ipso reassumimus
& renovamus, statuentes & mandantes omnimodo
quod porro post publicationem hujus nostri Edicti nemo Judaeorum
in civitatibus, oppidis & vitiis tolerandus sit. Sed si
quis in his Terris commoretur, ei per Capitaneum ejus loci
sive Magistratum Civitatis ejus illico denuntietur inde migrandi
& vigore hujus ex hac Provincia excedendi. Quo
simul protinus omnis ipsi negotiatio, omneq Commercium excepto
nundinarum tempore prohibita & interdicta esse debent,
sub amissione currus, equorum & mercium, aliaque gravi
poena contra reos deprehensos reservata Cujus rei quilibet
Palatinus in suo Palatinatu, Capitanei in Capitaneatu, itemq;
Magistratus in Civitatibus diligentem inspectionem habere,
& hujus interdicti autoritatem exacte custodire debent, prout
etiam hoc in omnibus Palatinatuum districtibus & locis,itemq;
Civitatibus publicare, & post publicationem severius exequi,
atque transgressores ejus nomine Regiae Majestatis punire
mandamus.

In defectu Sigilli Terrarum Prussias Reverendissimi & IIlustrissimorum
Domini Episcopi, nec non Palatini Culmensium
& Civitatis Thorunensis sigilla & c. sunt apposita. Thorunii
in Conventu generali pro Festo Michaelis die 3. Octobris,
Anno 1616.
C 3	24,In-
(22)
24. Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prusssiae Nunciis
Terrarum ad generalia Regni Comitia Varsaviae 17. Martii
celebranda Deputatis ex Conventu generali Mariaeburgensi
12. Februarii Ao. 1606. dato §. Ne Mercatura &c.

Ne mercatura ab iliis, ad quos non pertinet, exerceatur, neq
Opifices diversi generis in fundis Spiritualibus & Castrensibus
cum praejudicio Civitatum foveantur.

25. Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nunciis
ex Conventu generali ante Comit. Graudenti di 4. April.
1674. celebrato ad Electionem novi Regis Varsaviam ad
diem 20. ejusdem Mensis & Anni indictam data. §. Quia
Sua Regia Majestas &c.

Quia Sua Regia Majestas totaque Respublica per Constitutiones
Regni non tantum expensas civitati Gedanensi restituturam,
sed propter servitia toti Reipubl. fideliter praestita atq;
per ea in & extra civitatem qua publice qua privatim immensa
damna perpessa, desideria ipsius exaudituram & iis satisfacturam
declaravit, id autem hactenus dilatum sit, instat civitas
Gedanensis, quatenus Respubl. apud Illustrissimum & Reverendissimum
Dominum Episcopum Vladislaviensem intervenire
dignetur, ut ipsius, nec non Reverendissimi Abbatis
Pelplinensis consensu Episcopalis & Abbatialis seu Pelplinensis
Schotlandia cum attinendis civitati Gedanensi approprietur,
modernis vero Dominis Possessoribus a Republ. aequivalens
aliquod pro iisdem alibi conferatur, idque tam propter
secutitatem Civitatis, quam propter multifaria & intolerabilia
praejudicia in Commerciis , tum & propter coinquinationem
fluminis Raduniae.

26.	Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae in Conventu
generali Mariaeburgensi d. 3. Januar. Anno 1676,
sancitum, ne in caupona prope civitatem Neoforensem
sita ad Venerabile Capitulum Culmseense spectans 
nundinationes amplius exerceantur.	Nos
(23)
Nos Status & Ordines Terrarum Prussise in moderno Conventu
generali Miriaeburgensi congregati universis & singulis,
quorum interest, notum testatumque facimus. Quandoquidem
per certam notitiam ad nos deductum est, in caupona
prope Neoforensem Civitatem per Arendatorem modernum
bonorum Spiritualium ad venerabile Capitulum Culmseense pertinentium
haud ita pridem extructa varias ab omnis generis hominibus
exerceri nundinationes , ac diversae in eadem sortis venum
exponi emiq mercimonia , quae omnia in summum praejudicium
ac victus & amictus acquirendi detrimentum praefatae Neoforensis
Civitatis vergunt: Proinde Laudi praesentis vigore
abusum ejusmodi abrogando statuimus, ne quisquam imposterum
ejusmodi mercimonia aut mercantias in foris Civitatum
ad id destinatis exerceri solitas in supra memorata caupona
instituere praesumat, sub gravi poena Contraventoribus irroganda.
In cujus rei fidem Sigillum Terrarum Prussiae hisce
subappressum est. Actum & datum Mariaeburgi &c.

27. Declaratio Laudi praeallegati pro Neoforensibus, facta in
Conventu generali Graudenti 14. Julii Ao. 1676. celebrato.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in Conventu generali
Graudentinensi congregati, universis & singulis quorum
interest notum testatumque facimus, quia nos declarando
Laudum nostrum Conventus Mariaeburgensis die 3. Mensis
Januarii anni prassentis celebrati occasione cauponae prope
Neoforum civitatem in fundo bonorum venerabilis Capituli
Culmensis exstructae, in qua in praejudicium & damnum
praefatae civitatis fora rerum venalium & nundinationes exercentur,
slatuerimus & decreverimus, prout autoritate hujus
Conventus statuimus & decernimus, quod hujuscemodi praejudiciosae
nundinationes & fora in & extra dictam cauponam,
confiscatione mercium & rerum venum expositarum,
praevia visione, noii obstantibus ullis exceptionibus, coerceri
&
(24)
& aboleri debeant. In praemissorum fidem Sigillum Terrarum
hisce subappressum est. Actum & datum Graudenti &c.

28. Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nuntiis
ad Comitia Coronationis 4. Februar. Cracoviam indicta
ex Conventu generali Mariaeburgensi 3. Januar. Anno
1676. data. §. Quia Sua Regia Majestas &c.

Quia Sua Regia Majestas totaque Respubl. per Constitutionem
Regni non tantum expensas Civitati Gedanensi restituturam
&c. uti supra num. 25.

30. Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae contra
cirumforaneos Graudenti in Conventu generali d. 28.
Junii 1677. sancitum.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in Conventu generali
Graudentinensi congregati universis & singulis quorum
nterest notum testatmnque facimus, quoniam palam constat
plurimos circumforaneos varias merces dorso gestantes
alias Krupkarze, in his Terris vicatim vagari, in publicum
inutiles privatis damnosos, & victum oppidanis praeripientes:
Proinde autoritate praesentis Conventus decernimus, ejusmodi
vagos homines nunquam receptari, sed ubi dcprehensi
fuerint a Dominis & Magistratibus locorum confiscatione
mercium mulctari debere, In praemissorum fidem Sigillum
harum Terrarum hisce subappressum est. Actum &
datum Graudenti &c.

30. Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae de Judaeis
in bonis Spiritualibus Civitati Gedanensi adjacentibus
non tolerandis Mariaeburgi w Conventu Generali 16. Septembris
1680. constitutum.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in moderno Conventu
Generali Mariaeburgi congregati universis & singulis,
quorum interest, notum testatumque facimus. Quod cum
contra
(25)
contra anteriora Lauda eo nomine pluries publicata, quam-
plurimi ad praesens Judaei in bonis Spiritualibus circa Civitatem
Gedanensem adjacentibus, utpote fundis Pruthenicis , reperiantur,
qui perpetua ibi domicilia figere, variaque inTerris
hisce ut liberrima atque extra publicos mercatus exercere
commercia & propolia, eoq competentem ac debitum praedictae
civitais civibus & incolis victus quaerendi rationem praeripere
praesumant : Proinde antiquorum temporum Lauda etiam
a Divis Regibus Poloniae roborata reassumendo, autoritate
praesentis Conventus laudamus & ordinamus, ne Judaeis
in harum Terrarum, ubi nullum omnino locum habere debent ,
ac memoratae civitatis praejudicium , commercia in supra
dictis territoriis exercere; Quo nomine poenam conficationis
bonorum ac mercium, ad requisitionem cujusvis a judicio Castrensi
exsequendam in eos sancimus, nec eorundem locorum
spiritualium incolis domicilia sua ad commodandum &
Commercandum Judaeis permittere, vel pretio locare liceat.
In praemissorum fidem &c. Actum & datum &c.

31. Literae Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae nomine ad
Illustrissimum & Reverendissimum Episcopum Cujaviensem
ex Conventu generali Mariaeburgi 16. Septembris
1680. expeditae.

Praeterea cum gens in fraudem Christianorum nata, Judaei ,
per Ordinationes Laudaque publica jure merito a Terris hisce
& Civitatibus, laudatissimo Majorum nostrorum Zelo, ut invisa 
propago proscripta sit & vero non absque jucto dolore
factum constet, eandem in bonis lllustrissimae Reverendissimaeq
Excellentiae Vestrae per commercia & negotiationes illicitas jus
aliquod civitatis sibi vindicare, quo ipso Civitatis Cedanensis
incolas, centra ejusdem Jura & Privilegia , in libero commercondi
usu & exercitio praepedire audet: Exinde id in sinum Illustrissimae, 
Reverendissimaeque Excellentiae Vestrae deferentes
D	pluri-
(26)
plurimum rogamus, ut quandoquidem nobis Lauda anteriora
desuper sancita reassumere , Judaeosque sub poenis seriis a
Territoriis locorum civitati suprafatae immediate adjacentium
arcere, e re fore Provinciae visum sit, & Eadem, severiori
inquisitione praemissa, sancitis publicis autoritate sua vigorem
praebere dignetur.

32. Literae Statuum &Ordinum Terrarum Prussiae ad lllustr.
Abbatem Pelpinensem Mariaeburgi ex Conventu Generali
die 16. Septembr. 1680.missae.

Quam inimica Christiano nomini & exosa suo merito sit
Judaeorum gens, neminem fore credimus, qui ignoret; Unde
detestabilem hanc colluviem a confiniis univesae prussiae tum
potissimum civitatis Gedanensis bonisq, Reverendissimae lllustritatis
Vestrae Capitularibus & aliis fundis spiritualibus circa eandem
civitatem adjacentibus , abesse voluerunt Ordinationes, Laudaq
pluries in Conventibus nostris eo nomine edita & publicata,
quae eo efficacius vigori suo restituenda esse duximus,
quo majora per eorundem neglectum juribus patriis adferuntur
praejudicia ac detrimenta. Enirn vero justo cum doloris
sensu nobis percipiendum fuit, quatenus Judaei in bonis
Reverendissimae Illustritatis Vestrae Capitularibus non tantum
commorari & domicilia perpetua figere, verum etiam commercia
& negotiationes ibididem exercere, & civitatis Gedanensis
incolas, contra expressa jura & Privilegia eidem civitati competentia ,
in libero mercaturae usu turbare atque praepedire praesumant.
Hunc ergo dolorem in sinum Reverendissimae Illustritatis
Vestrae deponimus, cumque reassumi Conventus hujus
autoritate priora Lauda, ei in re unanimi consensu firmata,
Judaeosq; sub poena confiscationis bonorum & mercium
a territoriis praedictorum locorum excludendos censuerimus,
Reverendissimam Illustritatem Vestram plurimum rogamus,
ut severiori inquisitionis Zelo in profanam gentem imposte-
rum
(27)
rum uti, & autoritate sua gravissima exsecutionem sancitorum
publicorum adftruere haud gravata esse velit &c.

33. Laudum renovatum de Judaeis in bonis Spiritualibus circa
civitatem Gedanensem adjacentibus non tolerandis in
Conventu generali Graudentmensi d. 30. Junii 1687.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae &c. notum testatumque
facimus, quod cum contra anteriora Lauda &c. uti
supra num. 30. de verbo ad verbum.

QVAESTIO secunda.
An Artificibus & Mechanicis in pagis & villis habitare ,
suaq ibi opificia exercere liceat ?
Respondetur	Negando,
Hoc enim disponunt

1. Articuli a Praelatis, Equitibus , Nobilibus & Civitatibus
Terrarum Prussiae Magistro generali in Conventu Mariaeburgi
Festo SS. Trium Regum 6. Januarii Anno 1414.
habito oblati & ad eos Magistri data Responsa artic. 16.
apud Bornbach. in Recess, d. Ao. 1414.6.Januar.

Das die Herren kein handwercker und Kratschmer vor
den Stadten setzen / den Stadten zum Schaden.

Ne Commendatores & Domini Ordinis ullos opifices aut
caupones recipiant in suburbiis, in damnum & 
detrimentum civitatum.

2. Constitutio Terrarum Prussiae in Conventu Elbingae Dominica
Septuagesimae d. 24. Januar. Ao. 1434. habito a
Magistro generali Paulo Rusdorff cmmuni Provinciae consensu
sancita. art. 13. apud Schutz. Chron. Pruss. lib. 3.fol.
123. b.	D 2	Es
(28)
Es soll kein Handwercker vor den Stadten diesen zu Schaden
und Vorfange wieder der Stadte Privilegten und Gewohnheiten
gehalten werden.

Nemini liceat in suburbiis exercere opificium contra civitatum
Privilegia & Consvetudines, sed ea libertas sit civitatum.

5.	Constitutiones Terrarum Prussiae in Conventu Graudentinensi
d. 6. Octobr. Anno 1537. sancitae. §. Dieweil auch
befunden &c.

Dieweil auch befunden / das die Bohnhasen / als verdorbene
kirchner und Schumacher / Schneider &c. die bey guten
Meistern mit ihrer Arbeit nicht bestehen / oder auch ihre
handwercke nach landes=und handwercks Gewonheit nicht
ausgelernet / hin und her auff dem lande den handwerckern / 
so in den Stadten gesessen / zum Schaden umslauffen / 
sollen auch nach diesem tage nicht gehauset / oder
bey dem Adel noch in den Dorffern gelitten werden / 
bey der Busse 5. gutter Marcke / der sie halten wird / zu verfallen.
Da aber dem Adel irgend eines Meisters oder Gesellen
zu seiner Arbeit vonuothen / soll ihm ungewehret
aus den Stadten an sich zu fordern.

Cum etiam conftet, nocivos, utpote pelliones, Sutores,
Sartotes &c. apud bene gnaros Magistros cum operis suis locum
non reperientes, vel qui opificia sua juxta terrarum &
opificiorum consvetudinem non didicerunt, hinc inde in villis,
maximo contubernalium & opificum in civitatibus habitantium
damno circumcursitare, posthac nocivi hujtumodi non foveantur,
aut apud nobilitatem neq in pagis & vittis tolerentur,
sub mulcta 5. Marcarum bonae monetae a fovente ipsos luenda.
Quodsi Nobilitas magistro aliquo aut sodali operarum
perficiendarum causa opus habuerit, concessum ipsi erit, eum
ex civitatibus accersere,
4.Con-
(29)
4.	Consirmatio praeallegatarum Constitutionum aliorumq
Jurium Civitatibus servientium a D. Sigismundo Augusto
Varsaviae in Conventione Regni Generali Fer: 6. post Fest:
Concentionis B. V. Mariae Amo 1556. facta.

Vide supra Quaest. 1. num. 17.

5.	Tractatus Portorii inter D. Stephanum Regem & Civitatem
Gedanensem Varsaviae in Conventu generali Regni
26. Februar. 1585. initus §. Cum etiam Mercatores &c.

Vid supra. Quaest. 1. num. 18. ibi: in villis ac pagis opificia
contra publicas Terrarum Prussiae Constitutiones exercete &c.

6.	Confirmatio Privilegiorum mitioribus civitatibus competentium
D. Sigismundi III. Varsaviae 12. April. 1593. §.
Opificum contubernia &c.

Opificum contubernia ut in civitatibus fiant fequentiora &
incrementa sumant, ex villis & fundo Castrensi civitati contiguo
Opifices tollantur , nec ibidem amplius locum habeant, praesertim
lanei, pistores, sutores, sartores, pelliones & vietores
seu doliatores, & id genus alii. Si quis vero artisicium in
fundo castrensi civitati contiguo exercere velit, a sui generis
artificibus contubernium impetrare & ea ratione contubernii
legibus subjectus esse debet.

7.	Constitutio Comitiorum Regni Varsaviae 9. Novembr. 1611.
celebratorum: Tit. O Ludziach loznych &c.

Vide supra Quaest. 1. n. 20.

8.	Instructio Statuum & Ordinum Prussiae Nunciis Terrarum
ad Comitia Regni generalia Varsaviae 17. Martii celebrarda
deputatis ex Conventu generali Mariaeburgi 12. Februar.
1666. data. §. Ne mercatura &c.

Ne mercatura ab illis, ad quos non pertinet, exerceatur,
neq Opfices diversi generis in fundis spiritualibus & castrensibus
cum praejudicio civitatum foveantur.
D 3	9.Me.
(30)
9. Memoriale a Statibus & Ordinibus Terrarum Prussiae
lllustri Domino Joanni Gninski Thesaurario Curiae Regni
& Succamerario Pmmeraniae ad Suam Regiam Majestatem
deputato Nuncio ex Conventu generali Graudentinensi d.
21. Novembr, 1667. datum, §. Quod in lisdem minoribus
Civitatibus &c.

Illustris & Magnificus Dominus Thesaurarius Curiae Regni
atque Succamerarius Pomeraniae Suae Regiae Majestati, eo quo
par est devotissimae subjectionis cultu exponet. Quod Opisices
legibus contuberniorum non subjecti, in spiritualibus & 
capttanealibas fundis , foventur.

10.	 Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nunciis
ex Conventu generali Ante -Comitiali Graudenti 4.
April. 1674. celebrato ad Electionem novi Regis Varsaviam
ad diem 20. ejusdem mensis & anni tndictam data.
§. Ne civibus sive per braxationem &c.

Ne civibus sive per braxationem propinationemque cerevisiae,
vini, cremati aliorumque liquorum tam in locis spiritualibus,
quam subcastrensibus , multo minus in Jurisdictione
civili, sive per mercaturam & opificia, illam sibi tam
Spirituales quam Seculares personae de facto usurpando, haec vero
fovendo , cum maximo civitatum detrimento, unica victus
ratio praeripiatur.

11. lnstructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nunciis,
ad Comitia Coronationis 4. Februar. Cracoviam indicta,
ex Conventu generali Mariaeburgensi 3. Januar. Anno
1610. data. §. Ne civibus sive per braxationem &c.

Ne civibus sive per braxationem propinationemque cerevisiae,
vini, cremati &c. &c. uti numero praced. 10.
QUAE-
(31)
Quaestio tertia
An in pagis & villis habitantibus jus braxandi &
propinandi cerevisiam competat ?
Respondetur Negando,
Ex subsequentibus Legum Juriumque dispositionibus.

1. Landes. Constitution unterm hochmeister Siegfried
von Feuchtwangen de Ao. 1309. art. 12. apud Schutz.
Chron. Pruss. lib. 2. fol. 54. b,

Es sollen weder Edelleute noch Bauren kauffschlagen /
auch nicht Bier brauen und verkauffen / sondern das soll
der Stadte Nahrung seyn.

Constitutio Terrarum Pr. sub Magistro Sigfrido a Feuchtwangen
de Anno 1309. art. 12.

Neq nobiles neq coloni mercaturam exercere, nec cerevisiam
braxare & vendere tenebuntur, sed Civitatum victus quaerendi
haec sit ratio.

In Statutis harum Terrarum de Ao. 1474. provisum, ne
ulla distractio Cerevisiae potusve vel ex Monasterio fiat, vel
ex Cauponis Provinciae, neque ultra braxent quam ad suam
necessitatem.

Ita in Conventu generali Ao. 1506, Mense Septembri statutum,
ne quisquam tam ex claustralibus cujuscunque Status
& Ordinis ex suis Curiis, quam etiam ex Nobilibus & Rusticis
in terris Prussiae morantibus cerevisiam aut aliquem alium
potum venalem per se vel per alium braxare, & cum tonnis
& cantharis, vel etiam alteri qui eundem propinet,
vendere praesumat.

Id quod Anno 1507. a Consiliariis harum Terrarum sub
amissione cerevisiae confirmatum.
2. Con-
(32)
2. Constitutiones D. Sigismundi 1, Gedani fer.3.post Festum
Divisionis Sanctorum Apostolorum Anno 1526. ab Ordine
Equestri impetratae. §. Ad praecludendas autem varias &c.
Apud Januschov. Statutor. Regni lib.7.part.3.tit.2. pag.
929. & Sczerbicz Promptuar. Statutor.part.6. cap.3. pag.
328. vers. cerevistam nobiles &c.

Ad praecludendas autem varias hinc inde obloquendi vias &
controversiarum occasiones, quae solent oriri a Civitatibus &
oppidis contra Nobiles & Tabernatores tam Secularium, quam
Spiritualium, qui coquunt & aliis per tonnas vendunt cerevisiam,
ita ordinatum est, quod Nobiles, pro utilitate eorum propria ,
coquere libere possunt ipsam cerevisiam. Et si quid ex illa
eis super abundaverit , id vendent ad suas tabernas , verum 
negotiationem cerevisiae non exerceant, quod statui eorum foret
indignum. Tabernatores qui ultra militare distant ab Oppidis vel
Civitatibus, & qui habent in suis Privilegiis facultatem coquendi
cerevisiam, coquere illam possunt, quantum ad propinandum
in eorum tabernis sufficiet, nequaquam tamen per integras
vel medias tonnas vendendi ipsam cerevisiam potestatem
habeant, sub poena decem marcarurn toties quoties huic 
Constitutioni contravenerint solvendarum.

3. Decretum Commissoriale oder Constitutio von denen
von Konigl. Majestat zu Pohlen Sigismundo I. verordneten
Commissariis so wolaus der Chron zu Pohlen / 
als dieser lande Preussen Rahten zu Elbing
Sonnabends nach Laurentii Anno 1526. gegeben
und verordnet.

In Betrachtung der grossen und kleinen Stadte in diesen
Konigl. landen Preussen uber alle gelegen Wolfahrt und
Vermehrung / darinnen sie sonst andere handel / welches alles
von Alters Burgerliche Nahrung belanget / so zu Vor-
fange
(33)
fange und Schaden der Burger und Einwohner der gedachten
Stadte etliche Zeit her gebraucher und geubet/
untergangen und in ihrer Nahrung mercklich abgenommen / 
haben wir dasselbige Ausspunden auffin lande / so wol in
allen Wedern / als auff der Hohe / und sonst uberall im
lande zu Preussen / mit reiffem Rahte / und wolbedachtem
Muhte in Krafft Konigl. Majestaten unsers Allergnadigsten
herrn abgethan und verbohten: Allein vorbehaltend dem
Adel auffin lande nach Vermogen Konigl. Majten Statuten
am fungsten zu Danzig auffgerichtet / welcher zu seinem
eigenen nutzen frey zu brauen / und ob ihm was
also uberbliebe / dasselbige mag er in seine Kruge verthun /
und sonst nicht auszpunden / denn ein solches
seinem Stande nicht ansteher / besonder die Kruger auff
den Dorffern / welche uber eine Melle weges von den
Stadten zitzen / und Privilegia haben Bier zu brauen / die
mogen brauen solch ihr eigen Bier in ihren Krugen zu verschecken / 
und mit nichten bey gantzen und halben Tonnen
zu verkaffen / bey zehn Marck Busse / so offt und viel
zu verfallen / als jemand hergegen zu thun wird befunden.
Demnach wie dieses alles und ein jedes in ober beruhrter
voller Gewalt und Macht &c. vid. supra Quaest. 1. num. 9.

Decretum Commissoriale sive Constitutio a S. R. Majtis PoIoniae
Sigismundi l. constitutis Commissariis tam Regni quam
Terrarum harum Consiliariis Elbingae Sabbatho post Festum
S. Laurentii Martyris Ao. 1526. publicatum.

Attenta majorum & minorum civitatum in Terris his Prussiae
ubivis existentium salute & conservatione, iri qua per
mercaturas & cerevisiae distrbutiones ruri exercitas, aliasque
praeterea negotiationes, quae singulae ab antiquissmis retro
temporibus ad modos & rationes, quibus cives victum & sustentationem
obtinent, pertinuerunt, ab aliquo autem tempore in pra-
E	judi-
(34)
judicium ac damnum civium ac incolarum memoratarum civitatum
usurpatae fuerunt, gravem fere ruinam passae sunt, maximumque
victus quaerendi mediorum senserunt decrementum,
dictam distributionem cerevisiae tam in omnibus Insulis
quam locis montanis ubivis in Terris Prussiae maturo consilio
& bene deliberatis animis aueoritate Suae Regiae Majestatis ,
Domini nostri clemenetissimi, abrogavimus & prohibuimus reservando
solum Nobilitati, vigore Statutorum Regiae Majestatis
noviter Gedani sancitorum, facultatem pro utilitate sua propria 
libere coquendi cerevisiam. Quodsi quid ex illa superabundaverit ,
id vendent ad suas tabernas , neque aliter negotiationem
cerevisiae exerceant, id enim statum ipsorum dedecet ;
Tabernatores vero in villis & pagis , qui ultra mtlliare a civitatibus 
distant, & per Privilegia concessam braxandi habent facultatem ,
coquere possunt, atq propriam hanc cerevisiam in tabernis
suis propinare, ne quaquam tamen integris vel mediis tonnis
distrbuere, sub poena decem marcarum toties luenda, quoties
quis contravenisse cognitus fuerit. Quapropter haec
omnia & singula supradictae plenae potestatis & autoritatis a
S.	R. Maj. nobis ad praesens concessae vigore mediante praesenti
ordinatione &c. vid supra Quaest, 1. num. p.

4. Constitutiones Terrarum Prussiae auff gemeinem Land=Tage
zu Grandentz den 6. Octebr. 1537. geordnet.
& Ins erste &c.

Ins erste / das allen Pauets= Leuten und Kialschmern
in diesem lande zu Preussen / wo / und unter was
herrschofft / geistlich oder weltlich d escibe gesessen / vermittelst
diesem untersagt und verbohten seyn soll hinfort kein
Bier zu brauen / oder ihr Gebrau zu schencken / noch
auszuspunden / bey der Busse 10. guter Marck / ausgenommen 
die Kruge / so daruber mit beweislichen Privilegien versehen
seyn / die Bier brauen / und von ihrem Kruge schen-
cken /
(35)
cken / aber daselbst und in andere Dorffer oder Kruge nicht
ausspunden Micht haden sollen / jedoch also / das sie sich
mit den beyliegenden Stadten ihrer Ordnung nach / wie
allda ehalten / im selbigen Bierbrauen vergleichen sollen / 
bey der Busse obberuhret.

Constitutiones Terrarum Prussiae in Conventu generali 
Graudentinensi 6. Oct br. 1537. sancitae §. Primo & c.

Primo ut omnibus Colonis & Tabernatoribus harum Terrarum
ubicunq & sub quacunq Jurisdictione Spirituali vel Seculari
commorantur , vigore horum interdictum & prohibitum
esse debeat posthac cercvisiam coquere vel a se coctam propinare
aut per tonnas distribuere sub mulcta 10. marcarum, exceptis
Tabernatoribus desuper Privilegia, quae verificari possunt,
habentibus, quibus coquendi cerevisiam & ex tabernis suis propinandi
facultas relicta maneat, nullatenus autem ibidem vel
ad alias villas aut tabernas per tonnas distribuere concessum sit,
ita tamen ut cum adjacentibus civitatibus secundum receptam
ordinationem super hac cercvisiae braxatione conveniant,
sub mulcta praememorata.

5. Vergleich zwischen der Adelschafft und den kleinen
Stadten des Bierbrauens und Kauffhandels
wegen / in gemeiner Tagefahrt auff Stanislai Ao.
1542. zu Marienburg gehalten / get: offen.

Es haben sich erstlich die Geschickten gemeinen Adels an
einem / und die Geschickten der kleinen Stadte andern theils
vereiniget / das ihren eigenen Krugen von ihrem Gewachs
zu Verlegung derselben zu brauen / auch / wo es die Nohtdurfft
erforvert / von den Bauren und ihren Leuten in solchem
Obliegen an Zinsen Getrende zu nehmen frey seyn soll.
Es sollen auch ferner die haupleute und die so Konigl. Guter
halten / Bier in die Kruge auszuspunden oder sonst
E 2	zu
(36)
zu verkauffen umbs Geld unterlassen und nicht Macht
haben. Desgleichen die Kruger / so in Dorffern von Alters
gebrauen und Privilegiret sind / sollen nicht mehr denn
zu Nohtdurfft ihres eignen Kruges zu brauen / aber keines
weges bey halben oder gantzen Tonnen / wie es genant
moge werden / weder in dem Dorffe/ da sie wohnhaffcig / 
noch in den Krugen / oder den Bauren in den
andern Dorffern aus zuspunden oder ums Geld zu verkauffen
Macht haben / sondern sich des gantz und gar
enthalten / und ihres Ausschenckens warten. Wo aber jemand
einer oder mehr solches nicht achtende / und wider solches
unser Verbot gethan zu haben wurde befunden werden /
soll ohne alle Wiederrede funfftzig Gulden landes= Wahrung/
je 30. gl. vor einen Gulden gerechnet / abzulgen schuldig seyn.

Transactio inter Nobilitatem & Civitates minores Terrarum
Prussiae ratione braxationis & negotiationis Mariaeb. in Conventu
generali Festo S.Stanislai Ao. 1542. inita.

Primo Nuncii communis Nobilitatis ab una & Deputati minorum
Civitatum ab altera parte inter se convenerunt, quod
Nobilitati harum Terrarum in usum tabernarum suarum
propriarum ex crescentiis suis braxare, nec non exigente necessitate
a rusticis & incosis ipsorum census loco frumenta accipere
concessum esse debeat. Porro etiam Capitanei & Tenutarii
bonorum Regalium cerevisiam ad tabernas distribuere,
aut alias pro pecunia divendere intermittant , nec facultate hac
gaudeant. Pariter Tabernatores ab antiquis jam temporibus
braxantes & Privilegiati pro solis tabernae propriae necessitatibus
cerevisiam coquendi, nulla vero ratione integris aut mediis
tonnis, quocunq id nomine veniat, nec in villa ubi habitant,
nec in tabernis , vel villanis aliis in villis vendendi, neq alias
pro pecunia distribuendi petestatem habeant, sed omnini hac
negotiatione abstineant, suaeque propinationi vacent. Quodsi sin-
guli
(37)
guli vel plures id non attendentes huic nostro interdicto contravenisse
deprehensi fuerint, sine ulla excusatione quinquaginta
florenos recepti in his Terris valoris, triginta grossos
in quemlibet florenum computando, solvere tenebuntur.

6. Confirmatio D. Sigismundi l. praallegatae Transactionis,
facta Cracovia fer. 5. ante festum SS. Simonis & Juda
Apostolorum Ao. Dom. 1542.

Sigismundus D. G. Rex Poloniae &c. Significamus tenore 
praesentium quibus expedit universis. Quod productae sint coram
nobis literae sub Sigillo impresso Terrarum nostrarum Prussiae
germanica lingua acriptae &c. vide supra Quaest. 1. num. 14.

7. Confirmatio Jurium minorum civitatum Terrarum Prussiae
ratione usurpatae a Nobilibus & Villanis negotiationis
& braxationis a D. Sigismundo Augusto in Conventu generali
Comitiorum Regni Varsaviae fer. 6. post Festum Conceptionis
B. V. Mariae Ao. 1556. facta.

Sigismundus Augustus D. G. Rex Poloniae &c. Significamus
tenore praesentium quorum intereit universis, quod cum Civitates
minores Terraram Prussiae per nuncios suos in praesentem
Regni generalem Conventionem missos graviter nobis
questi essent &c. per totum vide supra Quaest. 1. n. 17.

8. Decretum lllustrissimi & Reverendissimi olim Petri
Kostka Episcopi Culmensis inter Conventum Ordinis S. Dominici
& Civitatem Thorunensem Ao. 1586. latum.

Nos Petrus Kostka Episcopus Culmensis &c. &c. Tandem
cum ex proposita querela & quae ad ipsam responsa sunt, 
animadvertamus Domini Prioris institutum, prout intendit, non
modo in damnum & detrimentum Civitatis Thorunensis ejusdemque
Civium vergere, ut taceamus odii, quod non exiguum
Conventus hinc sibi conciliat, sed etiam omnis generis
scandali quod ex propinatione vini & cerevisiae originem
trahit, non levem dignitatis labefactationem Venerando Con-
E 3	ventui,
(38)
ventui, qui tamen uti locus sacer ab omnibus hisce rebus
quam alienissimus esse debet: Nos partim ex potestate nobis
concessa tanquam Ordinarius loci & Episcopus Venerabilem
Dnum. Priorem & sui Conventus Fratres benigne monuimus ,
serioque injunximus, ut imposterum ab incepto
suo desistant, & tum a vini cerevisiaeq propitiatione abstineant,
tum opifices civitati noxtos nec assumant nec foveant, & deinceps
nihil tale admittant quicquam quod in damnum civitatis ejusq
Incolarum quomodocunq cedat &c.

9. Confirmatio Privilegiorum minorum civitatum a D. 
Sigismundo III. Rege Varsaviae d. 12. April. Ao, 1593. facta,

§. Nimirum quando quidem braxatio cerevisiae &c.

Nimirum quando quidem braxatio cerevisiae & ejus propinatio
ab antiquissimis temporibus civitatum & oppidorum peculiaris
facultas fuerat, nec cuipiam extra civitates & oppida cerevisiam
braxare & propinare jus erat, ea quoque subsequentibus
seculis, Decretis Sercnissimorum Antecessorum nostrorum &
Ordinationibus Ordinum Terrarum Prussiae ita constituta est,
ut in bonis Regalibus ea potestas braxandi & propinandi cerevisiam
Capitaneis, Tenutariis, eoruinque incolis omnino
praecluderetur: Ideo inhaerendo Decretis Serenissimorum
Antecessorum nostrorum & Ordinationi publicae Terrarum
Prussiae, statuimus & ordinamus, ne deinceps Capitanei &
Tenutarii bonorum nostrorum in Terris Prussiae braxatione
cerevisiae, excepta necessitate pro illis & praediis nostris, nec etjam
propinatione & per tabernas omnes , tam per se quam per
submissas personas cujuscunq, conditionis, distrbutione, civitatibus
& oppidis victus rationem praeripiant, sed ut tabernarum
usum braxandiq exercitium ad effectum propinationis, perpetuis
temporibus, civitatibus & oppidis relinqvant, nec vel interdictis
quibusvis vel hordei emendi obtrusione aliisque modis
aut oneribus turbent, nec tabernatores & villarum incolae
braxa-
(39)
braxationem cerevisiae ullam usurpent Ideoque braxatorta in
villis nostris Regiis constructa in praejudicium Givitatum, ab officialibus
aboleantur , vel in alium usum transferantur, iis tamen
exceptis, qui antiquitus juxta publicam Terrarum Prussiae
ordinationem eam braxandi propinandique potestatem
Principum Privilegiis concessam habent. Porro ea Privilegia,
quae forte post praedictum tempus cuiquam concessa sunt,
ea, uti in praejudicium jurium civitatum & oppidorum emanata,
irrita & nullius roboris esse volumus.

10. Gravomina Statuum & Ordinum Terrarum ac Civitatum .
Prussiae S. R. Majestati per nuncios Earundem Terrarum
ac Civitatum oblata Ao. 1613. art. 13.

Ut, ne civitates contra antiqua Privilegia Regiaq Decreta in cerevisiae
coctione turbentur, contravenientes poenalibus mandatis
coerceantur.

11.	Instructio Nuntiis ad Comitia ex Conventu Graudentinensi
d. 13. Januar. 1615, habito data; Item Instrct. 
Convent. Mariaeb. d. 9. Martii 1616.

Ne Hollandis vel quibuscunqne aliis bonorum Regalium 
Emphyteuticariis liberum sit, cerevisias coquere. Eo enim ipso
non tantum antiquissimis harum Terrarum Juribus ,& Libertatibus
derogatur, verum etiam accisae civitatum in praejudicium
& damnum Reipubl. notanter imminuuntur. Add.
Instructio Nuntiis ad Comitia Graudenti 30 Decembr. 1636. a Statibus
& Ordinib. Terrar. dat. Item Graudenti 22.Febr. 1638.
& Mariaeb. d. 23.Jan. 1645. Ut Villanis braxandi & propinandi
cerevisiam facultas serio interdicatur.

12.	Constitutio Comitiorum extraordinariorum Regni Varsav.
die 17. Martii Ao. 1659. celebratorum. Tit, Assecuratia
Miast naszych &c. pag. 33.

Iz wiele się znayduje takich tak ex Equestri quam ex Spirituali
statu quam Civili przychodniowie, ktorzy fundos przy
mia-
(40)
miastach zasiadszy nie tylko domy y dwory na nich, ale y
browary y domy szynkowne pozakladali, y owszem piwa
robiac in praejudicium miast przewozne szynkuja, abo w
domu one bez Cechu robiae slody w ręcznych abo wietrznych,
abo wodnych mlynach melaja przez co miasta nasze
pustoszeja Przezto autoritate proeseatis Conventus nikomu bez
Cechu piw robiac w miastach y na przedmiesciach sub poena
peculatus nie będzie się godzilo.

Assecuratio civitatum nestrarum & dtversorum proventuum
publicorum.

Quandoquidem plurimi reperiuntur tam ex Equestri quam
& Spirituali statu quam Civili transgressores, qui fundos penes
civitates possidentes non solum domos & curias, sed &
braxatoria tabernas propinatorias iis inaedificarunt. Cerevisiam
braxant, inque praejudicium Civitatum, extraneam
propinant, vel domi eam absque impetratione contubernii
coquentes brasea in molendinis manualibus, aut pneumaticis,
aut aquaticis molunt, per quod Civitates nostrae depopulantur;
Proinde autoritate praesentis Conventus nemini jura
Contubernii non habenti , cerevisiam braxare in Civitatibus &
suburbiis sub poena peculatus licebit.

13.	Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Mariaeb.
in Conventu generali 12. Februar. Ao. 1666. de non invehendis,
in Prussiae Regalis Terras, Cerevisiis Prussiae Ducalis.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in moderno Conventu
generali Mariaeburgi congregati notum testatumque
facimus, quod cum Ducalis Prussiae incolis interdictum sit,
cerevisiam ibidem coctam in Terras Regalis Prussiae advehendi
ac divendendi: proinde autoritate moderni Conventus
ordinamus ac constituimus, nemini ex incolis Ducalis Prussiae,
cerevisiam ibidem braxatam, divendendi propinandiq causa
in hasce advehere Terras, sub ejusdem confiscatione, licitum esse
debere
(41)
debere praesentis Laudi vigore. In praemissorum fidem Sigillum
harum Terrarum hisce subappreilum. Actum & datum
Mariaeburgi &c.

14.	Reassumptio Laudi praellegati Mariaeburgi in Conventu
generali Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae die 14.
Februarii Anno 1667. facta.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae &c, notum testatumque
facimus, nos autoritate moderni Conventus, inhaerendo
anteriori Laudo Mariaeburgi die 12. Februarii Anno
praeterito sancito, ordinasse ac constituisse, nemini ex incolis
Ducalis Prussiae cerevisiam ibidem braxatam in Terras hasce
exportandi, & propinationis causa divendendi licentiam esse debere
sub ejusdem confiscatione, praesentis Laudi vigore. Cujus executio
Illustrissimo Domino Palatino Mariaeburgensi in Palatinali
sua Jurisdictione exercenda committitur. Horum in
fidem &c, Actum & datum Mariaeburgi &e.

15.	Memoriale a Statibus & Ordinibus Terrarum Pruaaiae Illustri
Domino Joanni Gninski Succamerario Pomeraniae
ad S. R. Majestatem Deputato Nuncio ex Conventu generali
Graudentinensi d. 21. Novembr. 1667. datum. §. Quod
in iisdem minoribus civitatibus &c.

Illustris ac Magnificus Dominus Thesaurarius Curiae Regni
&	Succamerarius Pomeraniae Suae Regiae Majestati eo, quo
par est, devotissimae subjectionis cultu exponet, quod in minoribus
civitatibus braxatio & propinatio cerevisiae a Spiritualibus
Capitaneis & Tenutariis honorum Regalium non solum exercetur,
sed & Scotis in anendam datur.

16.	Laudum Statuum & Ordinum Mariaeburgi in Conventu
generali die 17. Octobr. Anno 1668. sancitum, ut civitas
Mariaeburgensis circa liberum usum cerevisiae civitatesis
in tabernis Oeconomiae Mariaeburgensis propinandae ac
distribuendae conservetur,
F	Nos
(42)
Nos Status & Ordines &c. Notum testatumque facimus.
Quandoquidem nihil justius aequiracique magis congruum sit,
quam ut quilibet Status & Ordo in Terris hisce circa jura
sua antiqua, libertates & immunitates conservetur : Idcirco
ne civitatibus in juribus suis & libertatibus , quibus ab antiquo
gaudent & utifuuntur , aliquod praejudicium accrescat , praeprimis
vero Civitas Mariaeburgensis in possessione tabernarum in
Insulis ad Oeconomiam pertinentibus sitarum, liberoq cerevisiam
civitatensem ibidem aliisq, in locis Jurisdictioni oeconomicae
& Castrensi subjectis propinandi & distribuendt jure & 
usu, quo ab antiquo vigore Jurium, Privilegiorum & Decretorum
Regiorum gavisa est & adhuc gaudet, in omnibus sine
ulteriori onere & aggravatione conservetur : Proinde Laudi
praesentis vigore ordinandum & constituendum esse duximus,
prout ordinamus & constituimus, Nos civitatem Mariaeburgensem
conservaturos, & ut conservetur provisuros ac ab impetitionibus
defensuros esse. In praemissorum fidem. &c.
Actum & datum &c.

17.	Laudum Statuum & Ordiuum Terrarum Prussiae Mariaeburgi
in Conventu generali d. 8. Julii 1671. sancitum ratione
braxationis cerevisiae in fundis Olivensium.

Nos Status & Ordines &c. Notum testatumque facimus, quod
cum nobis nomine Religiosi Conventus Olivensis & aliorum
expositum est, ab Emphyteutis fundorum ad eundem Conventum
pertinentium jureque braxatorii gaudentium extraordinariam
contributionem in proximo praeterito Conventu
Graudentinensi sancitam ratione braxationis cerevisiae exigi,
proinde eo perpenso quod praememoratus Conventus vigore
Privilegii impertiti liberam cerevisiae in fundis suis privilegiatis
braxationem sibi concessam habet, praesatos Emphyteutas
ad exsolutionem ejusdem contributionis teneri non posse
hisce declaramus, eo tamen praecustodito, ut cerevisia in iis-
dem
(43)
dem fandis braxata ad alia loca non devehatur, aut distrabatur ,
sub confiscatione ejsudem Xenodochiis applicandae. In praemissorum
fidern &c. Actum & datum &c.

18. Laudum Statuum & Ordinum Prussiae in supradicto Conventu
generali Mariaeburg. 8. Jul. 1671. sancitum ratione
Spiritualium cerevisiam propinantium.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae &c. Notum testatumque
facimus, quod coram nobis conquestum sit, nonnullos
Spirituales in Parochiis ac Scholis cerevisiae propinationem,
contra jura harum Terrarum, ac cum diminutione proventuum
Thesauri, nec non praejudicio Civitatum & privatorum
instituere, idcirco praecavendo ejusmodi nocivas & praejudiciosas
novitates ordinamus & constituimus, ut quicunq Spirituales
nullum jus cerevisiam propinandi habentes in suis Parochiis 
& fundis Parochialibus eandem propinare, aut ad alia loca
devehere ac divendere praesumpserint, quod ejusmodi Cerevisia
confiscationi subjacere ac Xenodochiis applicari debeat, neque
ipsis licitum esse debere, cameras institorias alias Hackbuden
erigere ac ibidem edulia & potabilia venum exponere, sub earum
rerum confiscatione & ad usus pauperum applicatione. In
quorum fidem &c. Actum & datum &c.

19. lnstructio Statuum & Ordinum 'Terrarum Prussiae Nunciis
ex Conventu generali Ante Comitiali Graudentinensi
4. Aprtl. 1674. ad Electionem novi Regis Varsaviam ad
diem 20 eiusdem mensis & anni indictam data. §. Ne
Civibus sive per braxationem &c.

Ne Civibus sive per braxationem propinationemq cerevisiae ,
vini, cremati, aliorumq liquorum tam in locis spiritualibus ,
quam Subcastrensibus, multo minus in Jurisdictione Civili ,
sive per mercaturam & opificia , illam sibi tam Spirituales
quam Seculares de facto usurpando, haec vero fovendo cum
maximo civitatum detrimento, unica victus ratio praeripiatur ,
F 2	usus-
(44)
ususque propriaram tabernarum intervertatur, sed ut in
integrum restituatur.

20.	Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nunciis
ad Comitia Coronationis 4. Februar. Cracoviam indicta
ex Conventu generali Mariaeburgensi 3. Januar. Anno
1676. data. $. Ne Civibus sive per braxationem &c.

Ne Civibus sive per braxationem propinationemque cerevisiae,
vini, cremati, aliorumque liquorum tam in locis Spiritualibus,
quam Subcastrensibus &c. uti num. proaedenti 19.

21.	Laudum Statuum & Ordin Pr, Mariaeb. in Conventu generali
d. 3. Januar. Ao. 1676. sancit. de non invehenda in
Terras, has cerevisia Stolpensi & Heiligenbeilensi.

Nos Status & OrdinesTerrarum Prussiae &c. notum testatumq;
facimus. Quandoquidem anterioribus Laudis Mariaeburgi d.
12.	Februar. Ao. 1666. & itidem Mariaeburgi d. 14. Februar.
Ao. 1667. sancitis ordinaverimus & constituerimus, ut nemini
ex Incolis Ducalis Prussiae cerevisiam ibidem braxatam
in Terras hasce invehere, & propinationis causa divendere
licitum sit, eo tamen non attento cerevisia cumprimis Heiligenbeilensis
in magna copia in has Terras invehitur ac divenditur:
Ideo non tantum illa Lauda anteriora renovamus,
sed & insuper ordinamus ac constituimus, tit praenominata 
Heiligenbeilensis atq Stolpensis cerevisia in has Terras non invehatur
vel divendatur propinationis causa. Quodsi huic nostrae
prohibitioni contraventum fuerit, cerevisiae illae confiscationi
publicae subjiciantur, cujus executionis facultas unicuique in
sua Jurisdictione exercenda committitur. Braxatores vero
imprimis Gedanenses, ut istae cerevisiae prohibitae tanto magis
arceantur, dabunt operam, bonam cerevisiam coquendi,
praesentis Laudi vigore. In quorum fidem &c. Actum &
datum Mariaeburgi &c.
22. Re-
(45)
22.	Reassumptio Laudi de cerevisiis Heiligenbeilensfi & Stolpensi
Graudenti in Conventu generali die 14. Julii Anno
1676. facta.

Nos Status & Ordines &c. Notum testatumque facimus.
Quod cum in anteriori Conventu ante Comitia Coronationis
Suae Regiae Majestatis Domini nostri clementissimi Mariaeburgi
die 3. Januarii anni ad praesens currentis celebrato autoritate
Conventuali inhaerendo etiam diversis anterioribus Laudis
constituerimus & ordinaverimus, quod cerevisiae Heiligenbeilensis
& Stolpensis propinationis causa in has Terras
invehi divendique minime debeant, sub confiscatione illarum
publica, ideo & nunc eadem nostra Lauda, imprimis
novissimum, per omnia reassumimus , atque ut ad exsecutionem
deducantur habere volumus praesentis Laudi vigore.
In praemissorum fidem &c. Actum & datum 
Graudenti. &c. &c.

33. Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Graudenti
in Conventu generali die 28. Junii Anno 1677. sancitum
de invehendis in Schotland cerevisiis civitatensibus.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae &c. Notum testatumque.
sacimus. Quod cum magni abusus in detrimentum
proventuum publicorum in Schotlandia prope Gedanum braxatione
& propinatione cerevisiarum passim inoleverint; Proinde
obviando ei incommodo decernimus, quod liberum esse debeat
cerevisias ex civitatibus majoribus & minoribus, quae accisas
solvunt , & in Thesaurum harum Terrarum inferunt,
in dictam Schotlandiam invehi, distrahi & in usum propinationis
divendi praesentis Laudi vigore. In praemissorum fidem &c.
Actum & datum Graudenti &e.
F 3
24 .Lau-
(46)
24.	Laudum Statuum & Ordinum Graudenti in Conventu
generali die 28. Junii Anno 1677. sancitum contra
braxationes cerevisiarum in fundis ea jura non 
habentibus.

Nos Status & Ordines &c. Notum testatumque facimus.
Quandoquidem diversae in hoc Conventu illatae sunt querelae ,
nonnullos plebejos in praejudicium Nobilitatis ac civitatum
minorum in Fundis nulla jura braxandi ab antiquo habentibus,
cerevisias braxare, propinare & in diversa loca divehere;
Proinde hujusmodi ausibus & indebitis interceptionibus
victus obviam ire ftadentes statuimus, quod nulli,
nisi ejusmodi jura ab antiquo habentes braxare cerevisias &
quocunq, medo distrabere praesumant. Qui vero secus fecerint, 
eorum cerevifiae confiscationi a Dominis & Magistratibus
locorum faciendae subjacere debent. In praemissorum
fidem & c. Actum & datum Graudenti &c.

25.	Laudum prohibitionis cerevisiarum ex Ducali Prusia
& Pomerania invehendarum Graudenti in Conventu
generali :die 23. Octobr. 1679. sancitum.

Nos Status & Ordines &c. Notum testatumque facimus.
Quandoquidem jam antehac pluribus Laudis Conventuum
anteriorum serio & sub Confiscationis poena prohibitiones
factae sunt, quo minus cerevisiae ex Ducali Prussia & Pomerania,
praesertim Heiligenbeilensis & Stolpensis , in Terras
has inveherentur, & propinationis causa venderentur, siquidem
maximo cum detrimento proventuum Thesauri atque
insigni damno Civitatum harum Terrarum contributiones
publicas pendentium id fieret, extraneique onerum immunes 
inde locupletentur, & vero non attentis istis prohibitionibus
nihilominus praememoratas cerevisias copiose
intra fines hujus Provinciae vehi, vendi & propinari nobis
relatum
(47)
relatum sit; Proinde autoritate praesentis Conventus, reassumendo
omnia ameriora Lauda eo nomine saticita &
emanata , poenas confiscationis talium cerevisiarum conniventia
forte intermissas & graviores alias poenas districte in
Contraventores Ordinationum nostrarum extendi praecipimus ,
atque exsecutionem Magistratibus cuique in sua Jurisdictione
committimus. In praemissorum fidem &c. Actum
& datum Graudenci &c.

26. Literae Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae nomine,
ad lllustrissimum & Roverendissimum Episcopum Cujaviensem,
ex Conventu Generali Mariaeburgi 16 Septembr.
1680. expeditae. §. Similiter &c.

Similiter Cerevisiarum, quibus Laudis pariter interdictum
est, Stolpensium & Heiligenbeiiensium invectionem eaedem
Ordinationes Terrarum in proventus Thesauri Eorundem
enormem diminutionem ob oculos ponunt, juxtaque confiscationis
prohibitarum ejusmodi cerevisiarum adversus immorigeros
publicorum sancitorum rigorem etiam atque
etiam commendant.

27.	Litenae Eorundem Statuum & Ordinum ad lllustrem
Abhatem Pelplinensem Mariaeburgi ex Conventu Genereli
16. Septemb, 1680. scriptae, vers. Quandoquidem
praeterea &c.

Quandoquidem praeterea alia quaerela adjecta fuit de propinatione
Cerevisiarum extranearum, ac praecipue Stolpensium
&	Heiligenbeilensium tot Laudis anterioribus prohibiturum
in bonis Reyerendissimae Illustritatis Vestrae Capitularibus
frequentata, maximasque per hujusmodi cerevisiarum invectiones
ac propinationes proventus Thesauri Terrarum Prussiae
patiuntur decessiones: Ideo reassumptis etiam hac in re vigore
(48)
gore praesentis Conventus Laudis anterioribus, Reverendissimam
Illustritatem Vestram enixe rogamus, quatenus Jurisdictionis 
rigorem in Contraventores extendere, eosdemque
sub Confiscatione cerevisiarum vetitarum ad observantiam
publicarum Ordinationum adstringere dignetus.

28. Laudum Statuum & Ordinum Torrarum Prussiae Graudenti
in Conventu Generali 20 Augusti Anno 1685. sancitum
contra braxationes Cerevisiarum in fundis jura haec
non habentibus.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae in Conventu moderno
Generali Graudentinensi congregati universis & singulis
quorum interest notum testgtumque facimus. Quandoquidem
diversae in hoc Conventu illatae sunt querelae ,
nonnullos plebejae conditionis homines in praejudicium Nobilitatis
ac Civitatum in fundis nulla jura braxandi ab antiquo habentibus ,
Cerevisias braxare, propinare, & in diversa loca divehere
audeant; Proinde reassumendo Laudum Anni 1677. in
Conventu Graudentinensi eo nomine constitutum, atque
hujusmodi ausibus & indebitis interceptionibus victus parandi
obviam ire volentes, statuimus, quod nulli nisi ejusmodi
jura ab antiquo habentes braxare cerevisias & quocunq
modo distrabere praesumant, qui vero secus fecerint eorum
Cerevisiae confiscationi & Dominis & Magistratibus locorum faciendae
subjacere debeant. In praemissorum fidem &c. &c.
Actum & datum Graudenti &c. & c.
(o)
(49)
ADDENDA.
Laudum Contributionis in Conventu generali Terrarum
Prussiae Mariaeburgi d. 19. Decembr. Anno 1652. habito
sancitum §. Et cum in pagis &c.

Et cum in pagis Schotlandia , Monte Episcopali, atq Stoltzenberg
prope Gedanum ad Illustrissimum & Reverendissimum
Dominum Episcopum Cujaviensem , ut & in pago Hoppenburg
ad Reverendum Abbatem Pelplinensem spectantibus
maxima quantitas cerevisiae coquatur & vulgo propinetur, ex
iisdem vero nullae hactenus contributiones Thesauro Terrarum
Prussiae illatae sint: Ideo Exactor Districtus Dirschaviensis
eos ad forum fori eapropter citabit, nobis desuper in
proximo Conventu generali rationem daturus.

Literae Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae ad lllustrissimum
& Reverendissimum Episcopum Cujaviensem ex
Conventu generali Graudenti die 28. Junii Anno 1677.
celebrato expeditae. §. Cum etiam adversus Incilat &c.

Cum etiam adversus incolas Episcopatus Illustrissimae &
Reverendissimae Excellentiae Vestrae in Schotland, Stoltzenberg
& Hoppenbrug graves deferantur in publicum querelae, quod
non solum ipsi brasea excoquant, cum nullo jure id illis competat ,
sed etiam advectas cerevisias exoticas, quales sunt
Stolpensis & Heiligenbeilensis , aliasque publice propinent,
eoq non parvum in publicum per defraudationes proventuum
Thesauri detrimentum afferant, verum & aliis victus rationem
praripiant: Proinde Illustrissimam & Reverendissimam
Excellentiam Vestram rogamus, ut serio in id animadvertere
& hujusmodi praesumptiones cohibere dignetur.
Lati-
(50)
Laudum Statuum & Ordinum Tertarum Prussiae Mariaeburgi
in Conventu Ante - Comit, 16. Decembr. Amo 1689.
habito sancitum de non invehenda cerevisia Stolpensi in
Schotland, Stolzenberg Hoppenbrug.

Nos Status & Ordines Terrarum Prussiae &c. &c. Notum
testatumque facimus: Quandoquidem invectio cervisiae Stolpensiis
antiquis harum Terrarum Laudis proscripta, cum grandi
in publicum Thesauri detrimento, privatorum artibus continuatur
& sub variis jurisdictionibus, praesertim in Stolzenberg ,
Schotland & Hoppenbrug propinatur: Proinde ne abhinc
hancce cerevisiam Stolpensem Administratores praefatorum
locorum propinari permittant, imo serio inhibeant praesentibus
sancimus & declaramus, paenam centum Ungaricalium
peremptorie in primo citationis termino coram Officio Castrensi
Skarscheviensi ad cujusvis instantiam in contravenientes
Laudo praesenti luendam imponendo. In quorum fidem
&c. &c, Actum & datum Mariaeburgi &c. &c.

Instructio Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae Nuntiis
ad Comitia Regni generalia Varsaviae die 16. Januarii
Anno 1690. celebranda ex Conventu generali Mariaeburgi
die 16, Decembris Anno 1689, data §. Quoniam 
Civitas Mariaeburgensis &c.

Quoniam Civitas Mariaeburgensis ab incolis fundorum subcastrensium
& spiritualium per usurpationem omnis generis commerciorum
& opificiorum propinationemq tam propriae quam
per Lauda publica aliquoties prohibitarum cerevisiarum Prussiae
Ducalis aliorumque liquorum in Juribus suis antiquissimis
& fundamentalibus gravissima patitur praejudicia, quae
non parum augent utriusque Insulae inhabitatores per promiscuam
non statis temporibus more antiquo ad necessitatem
sed quovis anni tempore ad luxum & convivia ccre-
visiae
(51)
visiae braxationem , novorumque braxatoriorum & tabernarum
in perniciem civitatensium privilegiatarum erectionem,
variasq alias in civium perniciem inventiones, quibus praedicta
non solum civitas cujus tamen circa jura & immunitates
suas Provinciae Inclutae, imo totius Reipublicae, conservatio
multum interest ) ad incitas redigitur , sed Thesaurus* quoq.
Terrarum Prussiae notorie damnisicatur , Idcirco Domini Nuncii
haec singuia Civitatis praedicte Gravamina Suae Regiae
Majestati exponere , eorundemque abrogationem procurare,
atque ut Civitas circa Jura ac Privilegia sua conservetur,
summopere promovere studebunt.

Laudum Statuum & Ordinum Terrarum Prussiae in Conventu
generali Mariaeburgi die 7. Decembris Anno 1700.
celebrato sancitum.

Ne Parochi cerevisiam atque vinum crematum propinent, 
reassumendo Laudum Conventus generalis Terrarum Prussiae
Mariaeburgi die 8. Julii Anno 1671. habiti ratione Spiritualium
cerevisiam propinantium, sub poena copfiscationis 
Xenodochiis applicandae, supta Quaest. 3. num. 18.