U / ' V T
\
0
(f-    fifiH- />/*»'' ,*>• y*^ fU^ri^L
^ne^ v-t/tlr*> a>*  /+ * *^*<t . «y i-^    //6f.
DISCURSUS
DE
ReMonetaria
REGNI POLONIAE
Ostendens
Damna, Enormissima,
Ex Vilioribus Monetis novis
Argenteis & Cupreis
EARUMQ; REMEDIA
Ad trutinam
Serenissimae Reipub. Polon.
Mente bona Sinceraq[ue] conscriptus ANNO CHRISTI 
1665.
C
Enuinam Indolem, necessitatem & utilita-
tem pecuniae sive Monetarum, nervose exponit JCtus in l. I. ff. de Contrah. Emt. quod sc: propter difficul-tates permutationum (cum raro eveniret, ut pro re quam abalio desiderarem, ego in etributionem aliud quid reddere possem quod ipsi ut aequivalens placeret)
electa sit materia (Metalica) cujus publica [et] perpetua astimatio, difficultatibus per mutationum subveniret, [ae]qualitate quantitatis, eaq[ue] materia forma publica
sit per cuss[ae], qua usum dominiumq[ue] non tam exsubstantia prabet quam ex quan-titate. Utilitas est ut pro pecunia omnes merces ab omnibus omni tem-pore & fere ubiq; acquirere possimus, quod permutatione fieri nequit. Ex quibus (ne latius Artis Monetariae sive Probatoriae verba Technica, diversarum lingvarum, ponderaq, modos calculandi, & alia subtiliora excutiamus) apparet; quod ex Materiae, id est auri, argenti, Cupri qua-litate & quantitate (quae vulgo granum & pondus, Schrot und Korn vo-cantur) oriatur valor forensis Monetarum (qui in) Civili dicitur quan-titas. Ita ut tanais Valor tribuatur nummo quantum efficit ejus in-terna bonitas seu precium rudis metalli, cum impensis fabricationis, seu Characteris, perinde uti Aurisabri  argentea vasa sua taxnt, ex labore impenso & materiae ipsius qualitate & pondere? Character enim publi-cus    qui    nummis    imprimitur    ad    excludendas    fraudes    est    inventus,    non
vero    ut    Principes    lucrum    inde    captare    debeant,    hoc    enim    ubi    sit,    non
potest publica aestimatio esse perpetua, sed semper magis magisq; dete-riores fiunt Monetae; & inde rerum precia atq; Commercia turbantur. Sane quaestust talis (sive Signoraggio) olim nodieq; captatus passim fuit. In      Polonia      tamen     salutariter     prohibitus    est,    jam    An.    1368.    per     Statutum
Casim: M. quod una perpetua [et] bona in pondere [et] valore debeat esse moneta. Nam     si      quaestus     pro     Charactere     percipitur,      bonitati     &     ponderi      argenti 
id detrahitur nec potest una aut perpetua manere moneta.
Obvia sunt apud Herburt saluberrima Statuta sub Vladislao Jagell, Am 1422. & 1443. & Sigism. Aug. A. 1550, atq; pacta Regum quod absq; Consensu Reipubl. monetae cudi non debeant neq; imminui seu deteriorari: Sed quia id non fuit semper observatum, ideo Respubl, A. 1633. in Electione D. Vladislai IV. ad medelam mali, rem moneta-riam sibi ita reservavit, ne ullum pro Rege lucrum captaretur, propter quod     villiores     fieri     possent     Monetae.      Nam     olim     in     Prussia      &      Polon.
optimae
o[p]timae ferunt Monetae; In Prussia enim uti ex Antiquissimo Priv. Culm A. 1250. patet, Denarii ex bono argento fieri debebant, ita ut ex argento Marcam ponderante cuderantur 60. solidi (Schillinge) qui in pondere ferme aequabant Drachmam feu Ungaricalem Credo enim quod Crucigeti monetas Gallorum cum quibus in Palestina militarunt, &      Germanorum      tunc      imitari      voluerint:        Poloni      vero      Bohemorum.
Nam magno labore tandem exhistoriis & ipsis nummis vetustis repe-ri Clavem seu fundamentum ad antiquam menetis, rem monetariam Poloniae & Prussiae, ex harmonia cum vicinarum gentium monetis, genuine expli-candam, unde ostensi poterit Solidos argenteos, drachmales, tunc Gal-lis Saxonibus & Prussis ferme aequales fuisse, & Ungaricum aureum tune I 2. solidos valuisse: Ita enim plerumq; solet esse proportio valoris inter Aurum & Argentum. Poloni vero circa An. Chr. 1333, in usu habuerunt grossos more Bohemorum, qui grossi ex bono argento (non tamen ex-acte puro) erant fere e drachmales sub rege Bohem, Juhanne Lucelburg An. Chr. 1311.   Tales grossi Pragenses in Polonia numerabantur per Sexagenas. (Kopa,) & Marca seu grzivvna polona valebat 48. grosses Solidorum vero tunc non invenio nomen in Polon. Quid autem Scoti, & quid Aurei fuerint & valuerint in Polonia, alibi explicandum refer-vo, nec non prolixam deductionem qualiter & quibus causis per aliquot secula creverit Valor Aurearum & argentearum Menetarum atq, rerum precia, & quae valoris auiri & argenti varians fuerit proportio, quodq; superiore Seculo exigua deterioratio Monetarum fuerit, hoc seculo vero major, nulla tamen damnosior quam quae ab An. 1658. orta est in Orto-nibus & Sexgrossalibus & aucta est per tot Milliones solidorum Cupre-orum & per Florenales Bidgostienses, idq; omne dissuadentibus Civi-tatibus quae ad consulationes monetales pertinent. Sciendum au-     tem     quod     Prussia      Regalis     ab     Anno    1454.     quo    ad     Polon.    accessit     usq;
ad Annum 1528. per 74. annos minutas species Polonicarum Moneta-   rum non receperit, sed tantum Monetis JGent. hoc est Thaleris & Ungaricis, suisq; propriis usa sit, An 1528. vero in Conventu Mariaebur-gensi conventio inter Regnum Poloniae, Ducem Prussiae atq; Regalem Pruss. est celebrata, ut legitimae ubiq; Monetae valerent, & fabricarentur, sc: quatenus unanimi consensu Statuum Regni, Ducis Prussiae & Civi-tatum jus Monetandi habentium, fuerit conclusum, Hinc ad consul-tationes Monetales vocati sunt & admissi isti interessati, ipsorumq;  A   2                                                      ratio-
rationibus  (ut  alia  salutaria  taceamus  id  conclusum  Ao.  1631.  A.  1633. & iterum A. 1650, quod ex aequali liga seu mixtura argenti majores & minores Monetae cudi debeant, & solo pondere differre ita enim facilius quivis paterfam. nummorum vitia in quantitate & qualitate Metalli de-prehendere posset, quam ex diversa liga. Sed parum sunt observata talia, quia Monetariis Regni utilius fuit, variis Mixturis uti. Nam inter causas deterioratae semper monetae, referri potissimum debet. quod in Polonia, non per certos Reipub. officiales ad id juratos & gnaros neq; sumtibus publicis AErarii Reip. fabricantur Monetae, quod utrumq; simul necessarium est ad vitandes fraudes & lucra minia, atq; fieri solet in Regnis atq; Civitatibus aliis, severis contra avaros transgressores poe-nis, Ubi enim officinae Monetariae locantur privatis, ut suis aut alio-rum Participantium sumtibus cudant Monetas tunc inter Impensas computant usuras largas & his aliisq; praetextibus villiores faciunt nummos.
In Germania praesertim in Civitatibus id salutare est, quod summa solertia, per juratas, ex publico salariatas personas Monetae fabricantur, & vicinorum Monenae soepe explorantur, nam eae quae justo villiores sunt, etiamsi ipsius Imperatoris forent, possunt & solent rejici
Porro inquirendum est qualia & quanta damna publica & privata oriontur ex vilioribus Monetis, ut respondeatur his qui putant damna esse exigua, eaq; evitari per leges de preciis rerum non augendis. Nemo ita simplex est, quin sentiat cum minus argenti recipere, qui in solutum accipit viliores novas monetas, pro antiquis melioribus. Sed non nul-li id existimant leve esse & privatum damnum, imo nullum: praesertim si initio pro viliore floreno tantum vini, panis, pannorum, aromatum [et]c. possunt caemere. Nam Inperitum vulgus, non ita Cito & ex-acte,     sicut     periti     Mercatores     qui      cum      Exteris      negotiantur,     novit     precia 
rerum pro interna bonitate. argenti determinare & augere.
Non nulli istam auctionem preciorum conantur lege publica pro-hibere, putantes ita praecaveri damna omnia. Verum experientia & aequitas ostendit, quod valor mercium fluat, ex interna bonitate Mo-netarum, & ideo per aliquot secula aucta sunt rerum precia, quia ita de-terioratae fuerunt Monetae.
Alii in necessitatibus Reipubl. damna aliqua privatis inferri posse per      viliores      Monetas      statuunt,      praesertim      ubi      Contributiones       non      ita
cito,
cito, nec tanto mole possunt colligi: Asserunt enim quod per tales mo-netas cito subveniatur Reipubl & anticipetur atq; evitetur Contri-butio; quasi paria sint damna, & idem sit subditis, an conferant Millio-nem florenorum per tributa, an vero per deteriores monetas ad sum-mam I. Millonis laedantur. Nam par damnum esse sibi persvadent nonnulli, neq; putant laedi Rempubl. sed illi optime consuli. Sed plau-sibilia ista prorsus erronea, & monetas Viles Reipubl. atq; privatis vehe-mentius quam durissimas Contributiones, aut hostiles direptiones da-mnosas esse, patebit ex sequenti explicatione damnorum inde proflu-entium.
1. Rerum precia omnino tandem crescunt, ut pro 100. flor. vi-lioris monetae non tantum emere possis, quantum pro priori pecunia cui plus argenti inest. Nam Mercatores apud Exteras Nationes non tan-tam copiam Mercium novarum, pro Vilibus Monetis possunt coemere & in vehere, quia extra territorium nulla moneta valet, neq; aestimatur ultra internam argenti bonitatem. Et ita Mercatores non possunt pro 100. florenis vilioribus vendere, quod pro 100. florenis Melioribus an-tiquis, emerunt; Itaq: vel coguntur augere precia, vel cessare. Sic rusticaplebs, quae initio servabat incaute antiqua precia, jam sapit, & ista augere incipit, vel merces devehit in loca ubi bonam recipit Mo-netam,
2. Precium quoq; & valot Monetarum Majorum scil. Ungarica-lium & Thalerorum excrescit, quia in speciebus minutis v. g in 6. flo-renis Sexgrossalibus, grossit, folidis imo & orthonibus atq; florenalbus longe minus inest argenti quam in quobus thaleris in specie (uti loqui-mur) & ita corruptus est Pesmonetalis, unde multa mala oriri, vetus & ve-rus est Aphorismus. Ista autem noxia auctio Valoris oritur & exerce-turper ipsos Monetarios; nam ut Viles Monetas solidorum, florenalium [et]c. dispergant per regnum, passim per Judeos & alios pro thalero dant 3 flor. & 6.12. grossos solidorum, quibus nil argenti sed tantum 1. libra cupri inest; quae valet 15. grossos, & ita vix 1/2 partem reddunt pro thale-ro, & ultra quintuplum defraudant populum.
Quando vero 3 florenales Timpii permutantur, pro Thalero, tunc tantum 36. grossi respectu puri argenti, redduntur, quia singuli tantum 12. grossos juste valent, uti infra dicetur.
3.   Ex    hob     simul     patet,      quanta      damna      sentiant    &     minus     argenti-
A  3                                                                perci-
percipiant, qui in solutum accipiunt monetas viliores, omnes cujus-cunq; status Incolae Regni, pro Immobilibus, pro Mutuatis bonis pecu-niis, pro salatiis, stipendiis, pro locatione sive arrenda villrum & agro-rum, [et]c. Nemo enim per totum Regnum fere est, qui non aliquid ven-dat, vel in solutum accipiant, & is in singulis 100. flor. pro diversitate mo-netarum, uti Tabula 1. docebit, perdit vel 20. 23. 26. 28. imousq; ad 6o. florenos. Si vero solidos accipit 35. flor. perdit, & pro 100. flor. tan-tum 15. flor. in Cupro recipit.
Ponamus exemplum, puod Rustici pleriq[ue] per integrum annum ad minimum 100. flor. accipiant, pro frumentis, pecoribus, leguminibus, lignis [et]c. idq;  per cuproos solidos, sic quotannis perdit 85. flor.
Opifices, braxatores, Mercatores inferiores ad Minimum 1000, flor. recipiunt, ita perdunt in 1000 flor. solidorum 850. flor. in florenalibus Timpii — — 600. flor. In sexgrossalibus               —             —         230.    flor.
Nobiles prout plura Millia flor. per annum exarrendis, Censibus, venditione frumentorum, pecorum lanae [et]c. recipiunt, ita plura pro-
portionaliter damna sentiunt ex Vilioribus Monetis. v. g. qui 30. Mil-
lia bonae monetae poterat percipere, is
                    cupreos solidos perdit 25500, flor & vix in Cupro
si recipit                                                       habet 4500. flor
                    si florenales, perdit 18000. & habet 12000. flor 
Quia      vero      talis     Nobilis,       mercator,      rusticus,      nunquam     in    extremis    ne-
cessitatibus, tantam, quantam quotannis perdit, summam coactus est: contribuere; Ideo evidenter patet, quod damnum vilioris Monetae lon-ge gravius sit, quam Tributa; Imo quia multis annis recurret da-mnum, nisii mox remedia statuentur, gravius erit, damnum quam su-bita hostilis direptio mobilium.
Certe plures Nobiles per bella diuturna adeo exhausti sunt, aut obaerati, ut ipsi vel eorum liberi, bona terrestria vendere cogantur, Sic propter temporum calamitatem minore precio vendunt, & si id precium per solidos Cupreos vel florenales Bidgostienses solvitur, facile accidit, ut fere totam substantiam amittant, aut vix [...] partem percipiant pro bonis Immobilibus, quae nulla hostili depraedatione potuerunt eripi. Sic per viliores Monetas multae Illustres familiae opprimentur, ut resur-gere ex malis nequeant.
Paren.
Parentes qui liberos ad Exteras Regiones stadiorum gratia mise-runt, simille florenales Timpii tradunt Mercatori Italo Cracovie, vix di-midium reddet in Italia aut Gallia per bonas Monetas.
4. Respubl. quoq; longe majus damnum sentit in publicis rediti-bus, Teloneis, Censibus, variisq; tributis, quam lucrum ex contractibus vilioris Monetae fuit. Quamvis enim pingue lucrum videatur quod in necessitate & defectu Contributionum Respubl. ex institutis vilioribus monetis possit 2 aut 3 Milliones flor. una viceacquirete, aut ex argento unius boni floreni, duos viliores fabricare. Attamen re penitius truti-nata damnum apparebit dupliciter. 1. In reditibus, nam ita vilior flo-renalis, pro antiquo longe meliore datur, aut pro bono arganto 4 flore-morum solvitur persolidos tenues 1 libra Cupri. Facile potest Calculus ostendi ex Tabula II. quam ingentes summae decedant Reip. ex singulis millianibus flor. quas antea per bonas monetas percipiebat, & cum de-core in usus publicos expendere poterat, ante haec cuprea tempora. Et haec damna Thesaurus non una vice sentit, uti lucrum ex Contractibus Mone-talibus, sed saepim [et] per plur.s Annos, ex quo apparet damnum longe esse majus quam lucrum.
2. Laeditur quoq; Thesaurus in quota lucri vigore Contractuum quibus viliores Monetae, ut Ortones, solidi cupri & Florenales Bidgosti-enses sunt permissae. Non plurimas tonnas auri Monetarii lucrarii po-tuerunt, supra eas summas; quas Thesauro pro Lucro dederunt, uti inferi-us apprarebit.
Et propter haec damna privata atq; publica sine dubio S. R. Mtas-Leopoli Ao. 63. prudentissime contradixit, neq; nisi aegre admodum, post crebras Illmor Dn. Commissariorum Reipubl. Instantias, consensit, in cusionem florenalium Timpii, & nimiam solidorum cupreorum mul-tiplicatiotiem.
5. Per viliores monetas Comercia quoq; divertuntur in alias Re-giones, Experientia enim docuit his annis, quod Incolae Majoris Polo-niae, maximam copiam frumentorum, lanae, pellium [et]c. potius in Po-meraniam majore labore evexerint, quia ibi bonas Monetas acceperunt. Thorunium vero propter viliores Monetas spreveruut: Et ex tali fama, quod plures merces Polonicae esseat in Pomerania quam Gedani, Naves Belgicae potius in Pomerania quam Gedani coemere voluerunt, ex quo non      solum      Portoriorum      diminutum     esse     Gedanenses     asserunt,     sed     etiam
Incolae-
Incolae Minoris Poloniae, Mazoviae, Podlachiae, qui Pomeraniam adire nequeunt, sed Gedanum merces vehunt, exilius ibi precium senserunt propter diversionem Commerciorum.   Certe si Gedani viliores Mo-netae Poloonicae vigerunt usti Posnaniae, Thorunii, Varsaviae. Neves Exte-rae nullas merces adveherent, sed portum ipsum atq; commertia vitarent, Et ita patet quod sine ingenti damno Commerciorum, quae totam Po-loniam afficiunt, monetae viliores Gedani introduci non possunt, Prae-terio jam, quod plures turbat ex deterioratione Monetarum ortae quam per id medium sopitae sint, & quod infinitae lites & processus, (tabes Re-rump) oriantur ex variis per tales Monetas laesionibus contrahentium. Ut singularum Monetarum vilitatem & defectum respectu Thalero-rum brevissime ostendamus, quid contineant in grano & pondere, quae damna oriantur in Centum flor. qualis sit differentia inter nimium va-lorem forensem, & justum valorem intuitu puri argenti, & quatenus (si ita Reip. placebit) valor tollerabilis statui possit.    Sequentes Tabu-las ponimus. Usurpamus autem non Marcam Cracov. antiquam, (quae [...] thaler. ponderat) propter fractiones molestas, sed novam Moneta-lem Marcam quae per Commiss. Monetalem A. 1650. est introducta, & ponderat 7. thaleros, ita ut quilibet pater familias facilius omnia calcula-re queat.
TABULA I.	pondus Marca Monetal ponde-rat. 	Granum Metallili-ga seu bo-nitas.	Ex Marca mixta fi-unt. 	Ex pura Marca Ar-genti fiunt 	Damnum in singulis centu flor respectu Thaleri, 	Valor foresis justo major.	Valor just ex interna bonita te. 	Valor tolera-bilis: per re-ducti-onem 
Taler								
orthoBidgost & alii. Orth. Lithu-an. Flore Bidgost Sexgrossales. Trigrossi Sexquingross. 								
Damnum oritur.	In Centum Florenis	In Mille  Flor.	In Centum millib flor.	In Millione Flor.
per Orthon. Lithuan. per Orthon. Bidgost. per Sexgrossales. per Florenal. Bidgost. per Solidos Cupreos.				
Tabula II. Ostendit damna ex defectu argenti sive Internae boni-tatis in novis Monetis.
Tabula III.
Si Monetarius pro impensis cusionis Centum florenorum computat & detrahit a sumis Tabulae II; 4. flor. (quod abunde sufficit, quia nun-quam antehac ultra [...] flor. sunt, computati) apparet lucrum quod inte-grumReip. dari debuisset.
	Ex centum Flor.	Ex Mille Flor.	Ex Centum Millibus fl	Ex Millione Flor.
In Orthon. Lithuan. In Orthon. Bidgost. In Sexgrossalibus In Florenal. In Solidis Cupreis.				
Quia in Solidis 15 flor. ponimus pro fabricandis centum flor, uti in-fra parebit. Tabula IV.
Ostendit quantum puri argenti requiratur & insit singulis Monetis, ut pateat ingens diversitas internae bonitatis inter diversas Species Mone-  tarum. Et quia ingens Argenti puri quantitas, requiritur ad plures Mil-liones quae hactenus in Speciebus Florenalibus, Sexgrossalibus Ortho-nibus [et]c. fabricatae sunt, apparebit Incredibile esse quod tantum Argen-ti rudis ab Exteris nationibus sit advectum; Et inde creditur quod anti-quae bonae monetae sint in villores per Monetarios transmutatae & tali modo extirpatae, cum memoria Regum; Imo quod & Vasa Argentes templorum & nobiliumsint conflata
Ad      Millionem      (sive    decem    tonnas)     florenor.   requiruntur     puri     Ar-
genti,        in                 Specie thalerorum — —  41666 [...] Marcae
OrthonumBidgost — —  33333 [...]
B                                                 Orthon
Orthon. Lithuan.   — — 34843 [...] Marcae
Sexgrossalium       — — 31250.
FlorenaliumTimpii — — 16666 [...].
Posito, quod sint Cusae    4.Milliones Sexgrossalium. facit          125000. Marcas.    6.Milliones Orton, ab An. 1659                        200000. Marc.
   4. Mill. Eloren. Timpii                  —                66666. Marc.
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — 
                     491666. Marcae Arg, Certe tanta Argenti copia non est invect[...] Poloniam, & si foret invecta ab Exteris, Exteri non viliores sed bonas Monetas reportassent. Sequitur itaq; quod per viles Monetas antiquae bonae Monetae vel sint re-legatae ad Exteros, vel a Monetariis conflatae & extirpatae, cum damno irreparabili.
Vasa argentea quidem Nobilibus necessitate pressis emerunt Mo-netarii, & solverunt pro Marca puri argcnti 27.flor. (cum tantum 24.fl. ante o. annos valeret) verum quia in 27. florenalibus Bidgost. parum argenti inest, quod vix 10.flor. 24. gross valet, ideo Nobiles tales laesi sunt atrociter ultra dimidium, sub vana specie lucri
Si vero 27. flor. solidorum accepit Nobilis pro Marca argenti, tan-tum     3.    fl.     24.     accepit.      Nam    solidi     isti    ponderant      [...]     Cupri     quod    in
rudi Massaemitur 3. flor. 24. gross.
Sic per Artes Monetariorum sub specie lucri Nobilibus cum atro-ci damno vasa quoq; argentea sunt ademta, & ista Reipubl. decora. (ut taceam vasa Templorum) conversa sunt in viles monetas, quibus tan-quam per morbum, opprimitur Respubl. & exhauritur indies, donec assumantur  remedia.
Quia supra dictum est, quod per Viliores Nonetas non solum lae-dantur privati, qui eas loco bonarum Monetarum accipiunt. Sed etiam Thesaurus Reipublicae in quota lucri per Contractus cum Monetariis. Utrumq; per Exempla ostendi potest.
Petrus, Andreae Monetario mutuo dedit per monetam thalero-rum.                                —                              —                             —                         100. flor.
Si Andreas loco thalerorum solvit istam summam per novos orto-nes Bidgost tunc in 100. flotenis talibus longe minus argenti boni red-dit, nempevix                 —                    —                    —                     —                      80. flor.
Et
Et ita Petrus damno afficitur & Andreas lucratur [...]   — 20. flor.
Si  vero Andreas per Sexgrossales suos solutionem facit, tunc illis
 centum flor. tantum inest argentum pro                    —       76.flor.
Et Petrus damno afficitur, circiter ad [...] — —       24.flor.
Si vero Andreas per Florenales suos solvit Mutuum tuncin 100. fl. talibus, tantum inest argentum.                        —                                  —                       40.flor.
Et Petrus laeditur per hanc Monetam, ad                              —         60. flor.
Quanta laesio ex solutis Mille florenis & majoribus summaisoriatur,  ostendit Tabula II.
Quantum Thesaurus Regni perceperit lucri, & quatenus per va-rios Contractus cum Monetariis, in quota lucri laesus sit, ut exacte calcu-lari possit, requiritur cognitio 1. Contractuum, quid pro lucro, Thesau-ro sit promissum, & quot. Milliones Monetarum in certo viliore grano & pondere fabricari permiserit Respubl. 2. Utrumne plures summae de facto sint fabricatas, 3. Annon in viliore grano & pondere.  4. In sin-gulis Monetis supputandae sunt impensae monetales seu fabricationis, & subtrahendae a lacro tam in argenteis quam Cupreis Monetis, tunc appe-rebit quid perceperit Thesaurus, & quid lucri Monetarius sibi reservarit. Non satis cognitum est quales Contractus An. 58. 59. & hactenus cum Monetario Bidgostiensi & aliis sint celebrati super formatione Qrtho-num, Sexgrossalium & Florenalium. Referunt quidam, quod pro mo-dica annua pensione, locatae nonnullis fuerint officinae, ut suis sumtibus indefinitas summas Orthonum & Sexgross. fabricare possent Quae nor-ma in grano & pondere ipsis sit praescripta, obscurum est, Ex effectis au-tem patet, quod 32. imo & [...] Orthones sint facti ex Mixta Marea quae tantum [...]. loth continet argenti, ut ita ex Marca puri argenti 30. flo. reni, imo 30. fl. & 24. gr. sint elaborati. Hac ratione in 100. talibus flo, renis respectu thalerorum, minus inest argenti, 20.flor, & amplius. Si pro labore & Impensis, Monetario conceduntur 4. floreni (quod abunde sufficit,) remanent pro lucro, juxta Tabulam III. de singulis Centenis. 16.floreni, & de una Millione flor. in specie Ortonum remanent 160. Millia flor. Et de 1. Millione flor. Sexgrossalium remanent ducenta Mil-lia       flor.          post       detractas      impensas.     Posito   itaq;   quod   uno   anno   fabricata  
                                                                                B  2           sit
sit 1. Millio flor. per speciem Orthonum.                        —  160000. flor.
Et Sexgrossalium 1. Millio flor.                  —                —             200000. flor.
facit lucrum.        360000. flor.
An Thesauro quoannis tanta summa data sit, aut quare data non sit, non scio, Nam Sexgrossalium & Ortonum viliorum tanta est co-pia, ut plures Milliones fabricatas esse appareat, & ad huc damnosus la-bor nimia solertia continuatur.
Florenales Monetas sub ostentatione lucri, Monetarius obtrusit Illmis. Dnnis Commiss. Regni Leopoli An. 1663. Quanta Summa, & pro quo lucro. ipsisit permissa, non exacte patet, indagari tamen mere-tur, quia nimis est noxia. Nam ex Tabula l. apparet quod ex 8. Lo-this Argenti cudantur 30. flor. Et quod damnum in singulis Centum florenis Incolis Regni sit ultra dimidium, nempe 60. flor. ut ille qui pu-tat se l00. flor. percipere, in argento vix habeat 40. flor.
Si juxta Tabulam III. pro impensis cudendi computantur & con-ceduntur Monetario 4. floreni de 100. restat lucrum 56. flor.
Et ita restant ex 1. Millione flor. 560000.flor. qui pro lucro debe-rent Thesauro dari.
Sed asseritur per faman publicam, quod de 100. florenis Thesau-rus a Monetario tantum 45. flor. percipiat ita de una Millione darentur tantum 450000. flor.
Sed hoc modo ultra omnes Impensas Monetarius lucraretur 110000.flor.
Et ita quanto plus exhauriret Remp. per copiam istius monetae tan-to plus ditesceret, nam ex 5 Millionibus flor posset lucrari 550000.flor. sive [...] tonnas auri.
Non ignoro quod Monetarii quoq; fucate inter Impensas compu-tent 1. Usuras ejus sumae quam Reipubl. in necessitate praenumerant. Nam constat quod unus aut alter Leopoli An. 1663. Reipubl; mox in va-riis Mercibus multas tonnas auri, & residuum stipulati lucri per monetas viliores, nempe solidos Cupreos, nec non florenales Bidgost. dare pro-miserit. 2. computant excessive, quasi ad emendum & advehendum ab Extetis Argentum & Cuprum, Magna summa Capitalis & impensae in Cambia, Factores, & Vecturas requirantur. 3. quod rude argentum non    veteri    precio    23.    aut    24.    flor.     possit    emi,    sed    ad  26.  &  27.  flor.    cre-
verit
verit valor. Quantas summas ad Patronos causae suae comparandos com
putent, non dixero.
Sed Respondeo 1. Merces v. g arma pannos [et]c. (uti publicae que-relae ferunt) nimio & excessivo precio dederunt Thesauro, sed ipsi longe minori precio emerunt, a Mercatoribus, quibus postea solverunt per so-lidos aliasq, viliores species ut i gens lucrum ex tali Mercium praenu-meratione perceperint, non damnum.
2. Non adeo ingens summa Capitalis (uti vocatur) requiritur; neq; ad Instrumenta. neq; ad Argentum cuprumq; nam si pro 50.Milli-bus florenorum antiquorum, Cuprum aut vasa argentea primitus emta sunt, ingentes brevi tempore summae, Solidarum aut Florenalium inde fabricari potuerunt. Per quas summas in populum cum exili lucello. 2. 2. gross sparsas, monetas bonas, thaleros, Ortones, leoninos (Lew-kowe thalari) [et]c. ad se traxerunt, & indies per talem crebram celeremq; Versuram, capitale suum semper duplo, quadruplo auxerunt, atq; Cu-prum, aut argentum rude, vel Vasatalia coemerunt, & non solum ista, verum, & uti supra dictum. Monetas bonas transmutarunt in viliores nam quo saepius permutarunt viliores tanto plus bonae pecuniae recepe-runt, & lucra sua cumularunt.
3. Resp. quod Incredibile sit, uti supra attigimus, tantam Molem ru-dis argenti ab Exteris esse in vectam quantam tot Milliones Florenalium, Sexgrossalium, Orthonumq; requirunt; Absurdum quoq; est, credere, quod pro Marca rudis argenti, Monetarius 27. flor. ad exteros Miserit per 9. thaleros in specie; (quia alias nostras Monetas Exteri aver santur.) Stupidissime enim errasset, quia in 9. thaleris, plus inest quam integra Marca puri argenti, & ita plus signati argenti dedisset, quam in rudi ar-gento recepisset; Certe tanta simplicitas exulat a Monetariis. Si vero pro viliori pecunia, v g. pro 27.florenalibus, (qui respectu internae bo-nitatis vix 10.flor 24gr. valent) vel Sexgrossalibus, emit Maream ar-genti puri, lucrum non damnum percepit Monetarius. Et ita pater, quod ultra 4. flor. pro Impensis, nihil Monetarii per fucatos istos prae-textus a Dominis Commissariis extorquere debuerint, quod tamen fece-runt, nescitur quomodo.
De Cupreis solidis, mirantur omnes quod An. 1659. absq; urgente necessitate, ad solam Monetarii persvasionem, (quasi nempe adexem-plum       Hispaniae,      Galliaeq;       possint      introduci,     ad    expellendos   solidos    Sue-
                                                                                  B    3                                                   cicos
cicos, idq; sub specie lucri publici, non attento immani damno privato-rum; ita enim publico scripto defensa res est jam An. 166[...].) sint recepti ab Illustrissimis Dominis Commissariis Reip.uti ex Te-nore Commissionis patebit. Nam permiserunt cudi Orthones indefinite, & Cupreorum Solidorum 1. Miilionem, pro lucro 410000.Millium flor vilioris Monetae. Debebant quidem Orthones 50.fieri, ex Marca mixta quae [...] loth argenti contineret, (cum per priores leges Regni ex 2 loth. argenti tantum 28 Orth.fieri deberent) Sed quia Monetario non suffecit lucrum tale 10.flor. 24.gr. ex centum flor.ideo nulli tales Orthones apparent. Sed quia ab aliis antea ex viliore Meral-lo, nimirum ex Mixtura [...] lotos Argenti continente, antea 32. Ortho-nes fabricati erant sx quipus plus licet lucrari: Ideo potius orthones ta-les viliores sunt fabricati, qui deductis laboribus certum & sexaginta Millia flor. pro lucro praebent ex una Miliione flor. cusa.
Permissa quoq; isti monetario tunc est fabricatio Unius Millionis solidorum Cupreorum pro Regno & alterius millionis pro Lithuania hoc modo ut ex Marca cupri tantum 50. solidi fierent. (Sed ex libra Cupri ultra 300. imo usq; ad 360: solidos ajunt esse fabricatos uti in-fra dicetur)
Taxatur autem libra Cupri pro 15 grossis, & ponuntur pro impen-fis monetandi itidem 15. grossi ad summum.
(Nam orbiculorum seu solidorum rudium nondum Signatorum, quos ex Svecialiisq; locis ingenti copia emit, singulas libras potest co-cmere 24. aut 26. grossis, qui pro 3. grossis solent signari) & ita ex o. libris Cupri, quae inclusis Impensis, constant 30. flor. fabricari possunt 9000. solidi, sive Centum floreni. Et consequenter ad unam Millionem fl.requiruntur trecenta Millia librarum Cupri, sive tot floreni ad materiam & labores.
Ita si a Millione sive.      —   — 1000000. flor
detrahantur pro Materia & Impensis   —  300000.
Restat lucrum                —  700000 flor.
Cui adde lucrum ex Millione
ortonum                      —                     —          160000.
860000. flor. Subtra-
Subtrahe ab isto lucro, id quod
Reip. vigore Contractus debetur,                       —                   410000.flor.
Restat lucrum pro Monetario                              —   450000. flor.
Ita Respubl. ultra dimidium laesa esse videtur.
Par est lucrum ex altera Millione quae pro Lithuania est fabricata. scil.                              —                         —                            [...].flor.
Vogori Novi contractus. Leopoli An. 1633. M, Jan. conculusi ex ma-gna necessitate Regni permittebatur Monetario cudere ultra 5.Milliones Solidorum, scil.(praeter minores summas pro privatis) 5250000.flor.
Ex supra dicto Calculo, quod tres tonnae auri, Pro Cupro, & impensis requiratutur ad 1. Millionem Solidorum, sequitur quod ad istam novam summam requirantur pro Cupro & impensis                                       1622500,
remanent pro lucro           3627500.        Ex lucro hoc dantur Thefauro, 3 Milliones sc.                          30000000.flor.
Ita Lucrum manet Monetario.                             —                        627500 flor:
Si vero ex libra Cupri facti sunt 360. solidi sive 4.floren. tunc ad praedictam Summam Contractus requiruntur 1312500. librae
pomus etiam usuras, praenumeratae summae                        —   78000. flor.
Faciunt impensae                 1390500. flor.
Si itaq; a summa                     —                       —        5250000. flor.
Subtraho has impensas           —                       —                              1390500.
remanent                                                —  3858500.fl.
Atq; ex his datur Thesauro                         —                         —                      3000000.fl.
Ergo pro Monetario  remanet                            —  858500.fl.
Sed si iste Monetarius uti per scriptum publicum asseritur tantum summam     dimidiam      solidorum       fabricavit,       &      dimidium     quoq;     lucri      sti-
pulati Thesauro dcdit, remanentipfiprolucro        —                         —               429750.
Ita Solidorum qui in Lithuan, cuduntur ab ibso vdl aliis, calculus quoq; faciendus est, & apparebit lucrum ingens.
Ista    omnia    non   alio     sine     enucleata    sunt   nisi   ut   appareat   Monetarios
                                                                                                                               Thes
Thesaurum enormiter laesisse & omnibus lucolis damni gravissima in-tulisse.
Certe aequum non nullis videtur, ut tot tonnas auri lucratas, singu-li monetarii cogantur per bonas Species Monetarum, inferre Thesauro, & Thesaurus postea posset, tantam Summam Solidorum Cupreorum per contributionem collatam, in rudem Massam  conslare ut nimius nume-rus minuatur.
Quae remedia autem contra viliores monetas argenteas moderno statui Poloniae possibilia & conducibilia sint, ulterius perpendemus. Ex Historiis variarum Nationum patent Exempla quod viliores monetae, quae in extrema necessitate ex viliore metallo aut corio factae fuerant po-stea ad avertenda damna privatorum & liberandam Fidem publicam pro bona nova moneta permutatae, aut in aerarium receptae sint per contri-buendi viam & in rudem mastam conflatae atq; hac ratione abolitae. Verum id Statui Poloniae moderno videtur inconveniens, imo impossi-bile. Nam procul dubio triplo plures invenirentur tam Cupreae quam argenteae species, quam per Contractus cudi debuerunt: Ita enim in Anglia accidit olim, quamvis in ista Insula, minor sit occasio in vehendi adulterinas monetas, quam in patente Regno Poloniae,
Porro quia supra ostensum est, est damna ex vilioribus monetis. no-centius invalescere, quo diutius differtur remedium; Ideo ne in dies Corpus Reipubl. gravius inficiatur veneno isto. 1. Inhibenda est seve-re & ubiq; talium Monetarum omnium fabricatio. Nec obstat si dica-tur, nondum finitum esse tempus quod Monetariis per contractus est praefixum. Nam facta accurata Inquisitione patebit, quod monetarii jam integrum constitutum numerum vilis Monetae fabricarint, vel cer-te talem; ut ultra Expensas suas, jam laborent de lucro captando quod tanquam publicum Venenum non fovendum sed potius sistendum est. H. Quia respectu internae bonitatis, non tanti aestimari possunt Mone-tae deteriores, quantum in foro vulgo valent, uti ex Tabula 1. patet, diver-sitas valoris forensis, a Valore justo interno; Ideo valor nimius foren-sis minuendus sive Devalvandus est (uti vulgo loquimur) ad justum tale precium, quo quantum fieri potest, restituatur luxatus Pes monetalis, hoc est, ut tantum fere argenti insit centum Florenis minutarum specierum, ita devalvatarum, quantum inest [...] thaleris. An autem Deval-vatio (uti vocatur) una vice, vel potius, ut insensibilius toleretur, per    vices sit in stituenda, disquiritur.                                                                                           Si-
Si per vices instituitur, major fere precierum varietas & litium materia oritur & lentum est remedium: Praestat itaq; wna vice deval-vationem ita instituere, ut (quernadmodum in Germania & alibi factum est) pramonertur nIncola Regni, exempli gratia, quod a 1. Febr, incipere debeat valoris imminutio & quod a 1. Januar. nemo anteriora debita per istud genus & valorem monetae exolvere debeat, sed valor moder-nus tantum per mensem Januar. ad recentes contractus isto tempore pro parata pecunia cclebrandos durare debeat, Ita in isto spacio prae visa devalvatione, solertiae singulorum permittitur, expendere istas Mo-netas per coemtionem mercium, mediocri valore.
Nam uti olim servi judaeorum, in ultimis, prope Jubilaeum, (quo liberabantur) annis, minus valebant, & fieut Equus senex non diu vixu-rus minus quam junior diu duraturus, valet; Ita & Monetarum valor isto tempore vileseet, Praecavendum enim est, ne malitiosi Debito-res, ultimis diebus Januarii solvant debita, quando sciunt cum damno Creditoris propediem minus valituras istas monetae, id enim vetat ae-quitas & charitas.
Ut itaq! Pes Monetalis quantum potest restauretur per Devalvatio-nem, & ad proportionem bonitatis thalerorum & orthonum veterum fiat nova aestimatio viliorum specierum, ita procedendum videtur, salvo meliore judicio.
Thaleri maneant in valore 2. flor. nec permittatur auctio. Orthon Polon: ante An. 1659. cusi, & Brandenburgici: Thorun: Elbing: Gedan: valeant.                         -         -        -         -          -                                        18.gro[ss].
Ita  &  veteres  Sexogrossales,  Trigro[ss]:  &  Sesquigro[ss]i   maneant in veteri va-
lore.
Novi Orthones in Lithuan cusi An. 64. valeant - -   15.gro[ss]. Sic & Orthones Polon: ab An. 1658 cufi, praesertim Bidgost: 15.gro[ss]. Florenales Bidgostienses, quia nimis viles        -         -          -  13.gro[ss]. Sexgrossales novi. - - - - - 5.gro[ss]. Trigro[ss]: novi Polon [et] Silesiaci,  -          -              -           -                 [...].gro[ss].
Novi Sesquigro[ss]i        -                      -                         -                     -        4.solidos
Ita non quidem exacte, sed tolerabiliter restitui potest. Pes Monetalis Et     Salus     Reipubl.     exigit     ut     id     quamprimum      fiat      absq;     dilatione
sub quocunq; praetextu.
Nam     per     Ce[ss]ationem     officinarum,     praecavetar     quidem     ne    plures
fant Viles monetae, ne augeatur morbur. C                              Non
Non tollitur autem praesens morbus, nisi fiat simul talis Devalva-tio. Alias intra & entra Regnum Falsarii non cessabunt propter in-gens lucrum tales viliores monetas fabricare quia ultra Mille homines hactenus in Polonia didicerunt artem monetandi. Ideoq; Devalvatio nullatenus est differenda.
Neq[ue] obstat 1. quod dicitur ingentum numerum esse monetarum, atq[ue] e-norme damnum fore omnium.
Nam tanto citius correctionem postulat Salus Reipubl. ne diutius morbo isto exhauriantur privatae & publicae opes, alter sanguis homi-num, quia tandem Commercia, (vinculum illud inter Gentes praecipu-um) peribunt, & per viliores monetas quasi in Carcere suo constringen-tur Incolae Regni, praesertim Mercatores.
Considerandum quippe est quod damna genuine loquendo respectu internae bonitatis Monetarum, non oriantur singulis jam per devalvati-onem. sed quod quilibet damna tunc incurrerit, (licet vulgus non sen- serit) quando viliores species primo anno pro veteri meliori specie recepit;
Rusticis cerce & opificibus parum nocebit devalvatio argenteae pe-cuniae, quia hi cupreos potissimum habent Solidos. Neq; nocebit Ma-gnatibus, quia illi thaleros & Ungar. in thesauris servare solent, pro vili-oribus vero monetis emunt fundos, aliaq; necessaria. Mercatores quidem damna magis gravabunt, sed per industriam talia uti alia. bellica incommoda conabuntur & poterunt refarcire. Nam per justam mo-netam tam rerum precia, quam commercia reducuntur ad pristinum vigorem, quae alias uti supra dictum divertuntur in loca extranea. Et ita Commerciorum fertilitas, uti agrorum, pensabit perpessam sterilita-tem.
II. Non obstat quod non nulli praetendunt, ignominiosam fere Reipubl: hac Devalvationem, quia agnoscantur errores proprii. Nam perinde errant illi, ac fraegrotus nimio pudore contabescere potius, quam morbum agno-scere & curare debeat. Gloriosum id potius Reipubl. erit apud vici-nos, & sibi ipsi faiutare fronera & mala per calamitates extremas incus-sa, ita generose & tempestive excutiar & corrigat; Econtra si absq; medela, diutus Respubl. ceu desperatus aegrotus tabescere perget in e-rumnis    suis,    vicim    eam    languescere,    &   viribus     imo     viris     generosis,     veris
hujus morbi Medicis, carere putabunt.
                                                                                                                                  III. Non
III Non obstat quod dicitur. Rempubl:ingentia Militibus stipendia debere, qua facilius ante Devalvationem possint exolvi.   Nam non ita cito.
neq; absq; novis tributis fieri potest solutio. Si itaq; differtur Deval-vatio, interim Resp. damna fentit inqvarta & vectigalibus & longe mi-nus per tributa colligit quam posset percipere si statim ad justum preci-um reduceret monetas & restauraret vigorem commerciorum, quorum fructus tanquam vitalis aura non mercatores solum sed & Nobiles o-mnesq; i Incolas refocillat.
Nocuit differre, paratu CUPREA MONETA SOLIDORUM, vix patividetur medelam per De-valvationem. Nam ita vilis est materia, ut centum floreni vix 1. aut 15. libras cupri ponderent, & valeant hoc respectu vix 13. aut 15. florenosv Hac proportione 7. Solidi forent devalvandi, ut unicum solidum vale-rent. Sed ita miserabiles nimis depauperaretur & ad desperationem detruderetur atq; puniretur, quamvis ipsa causam malo non praebuerit.
Postulat sane nimius numerus tot Millionum solidorum, ut minu-atur, & per liquefactionem in rudem massam reducatur pars eorum. Sublimi Reipubl. arbitrio relinquitur, an unam aut alteram Millionem Solidorum, pertributa populi collectam, (ne iterum populum dispergatur) velit liquesactione abolere, & Monetarios qui tanta lucra perceperunt, adigere, ut similem summam bonae pecuniae Thesauro inferant. Nam laesam Rempubl. tanquam pupillam in integrum restitui, aequitatis & ju-ris, imo necessitatis est.
Postquam numerus nimius ita restrictus erit, residui solidi ad dimi-dium valerem reduci poterunt si Reipubl. placebit, idq; post tempus prae-monitionis, non ex abrapto, uti supra de argenteis Monetis dictum est.
Hae tamen cautiones necessariae videntut.
l. Ne solidi in Vectigalibus, & solutione (Quartae recipiantur. In tributis vero a plebesolvendis non poterunt sperni.
2. Ne in Contractibus quibuscunq; & solvendis debitis quisquam invitus adigatur, plusquam 5. florenos solidorum, inter singulos Cen-tum fior, in Polonia recipere. Hac ratione enim Comercia non turba-buntur, sed manebit moneta solidorum in usu plebis.
3. Ut exacte & severissime praecaveatur & puniatur omnis ulterios Cusio & Invectio Solidorum, alias propter affluxum pravorum humo-rum, nunquam eradicari morbus poterit.
Benigne Lector
Quia Fides jurata quemvis adstringit, ut de damnis Rempubl. moneat, & pro viribus ad extinguendum Incendium aquam adferat.   Ideo sub-misse spero, quod nemo, nisi qui clandestina privata lucra, Saluti publicae praefert, fidele hoc Holocaustum licet exile, odio prosequetur, sed potius gra-tia & ope sua ad Reip. salutem diriget, etiam si non omnia ad Amussim recta inveniat, in his quae facti sunt & calculi minutius. Cun-cta enim sublimi Reipubl. arbitrio submitto, puro Corde.   Usurpavi in hac Ma-teria Voces minus Latinas, sed vulgo receptas Orthonum, Marcarum, liga Devalvationis [et]c. tonnarum auri in materia Cuprea [et] Milionum, & has qui-dem foeminini generis in Polonia credidi. quia tam facile novas pariunt Mil-tiones in publica sterilitate (uti de liste jocatur Poeta.) Utinam Neutra & nullibi fuissent.  In verbis perspicuitatem potius quam ornatum floridum sectari placuit Omnia ad Majorem DEI glori am & Reip. salutem.